Toksoplazmoza – jak zapobiegać zakażeniu

Pamiętaj o podstawowej zasadzie higieny – dokładnie myj ręce mydłem i ciepłą wodą oraz unikaj dotykania jamy ustnej, nosa i oczu (zwłaszcza w wymienionych poniżej sytuacjach i przed umyciem rąk).

Kiedy szczególnie jest to ważne?

• po pobycie w miejscach publicznych (np. komunikacja miejska, kino, sklepy itp.)
• po zakupach
• po kontakcie z surowym mięsem, niemytymi warzywami, owocami
• po kontakcie z ziemią (np. w ogródku, na działce)
• po sprzątaniu kocich kuwet
• zawsze przed przygotowywaniem posiłków i po ich przygotowaniu

Wyklucz z diety surowe i niedogotowane, niedosmażone, niedopieczone mięso

• Człowiek zaraża się najczęściej drogą pokarmową właśnie przez spożycie surowego bądź niedogotowanego mięsa zawierającego torbiele (cysty) pierwotniaka Toxoplasma gondii.
• Należy unikać każdego rodzaju surowego lub niedogotowanego mięsa – źródłem zakażenia może być praktycznie każdy gatunek mięsa: wołowina, wieprzowina, baranina, jagnięcina, mięso drobiowe (kury, gęsi, kaczki, indyki itp.), konina, dziczyzna.
• Należy wykluczyć potrawy z surowego mięsa (np. tatar, krwisty befsztyk, krwisty/półkrwisty stek) oraz surowe, jedynie wędzone wędliny ( np. polędwiczka surowa wędzona) i surowe, długo dojrzewające wędliny (np. salami, szynka parmeńska, kindziuk).
• Cysty pierwotniaka Toxoplasma gondii ulegają zniszczeniu podczas obróbki termicznej mięsa. Mięso należy gotować lub piec w temp. min. 71°C (dotyczy każdego mięsa oprócz drobiu) lub min. 74°C (dotyczy drobiu). Zaleca się używania termometru kuchennego, aby upewnić się, czy mięso ma odpowiednią temperaturę. Jest to szczególnie istotne w przypadku gdy przygotowujemy mięso w całym kawałku. Zalecaną temperaturę mięso powinno mieć w środku najgrubszej części mięsa (sprawdzamy termometrem). Po przygotowaniu takiego mięsa, dobrze, aby mięso odpoczęło jeszcze przez 3 min. przed podaniem (w trakcie tych 3 minut temperatura w środku mięsa jeszcze rośnie lub utrzymuje się na tym samym poziomie, dzięki czemu mamy dodatkowy czas na zabicie patogenów).
• Nie należy próbować surowego mięsa w trakcie jego przyrządzania oraz należy unikać dotykania błon śluzowych ust, nosa i oczu w czasie kontaktu z surowym mięsem. Można również rozważyć obróbkę surowego mięsa w rękawiczkach ochronnych. 
• Pierwotniaka i jego cysty (torbiele) obecne w mięsie zwierząt niszczy również mrożenia w temperaturze – 20 °C przez co najmniej 14 dni.
• Jeśli jesz poza domem (np. w restauracji, u znajomych) wybieraj potrawy, które zostały poddane obróbce termicznej np. gotowane, pieczone (ale nie jest to krwisty stek), dzięki czemu zminimalizujesz ryzyko zarażenia pierwotniakiem Toxoplasma gondii.

Dokładnie myj owoce i warzywa przed spożyciem, ewentualnie możesz je również obrać ze skórki.

• Warzywa i owoce mogą być zanieczyszczone oocystami znajdującymi się w odchodach kotowatych.

Unikaj jedzenia surowych lub niedogotowanych ryb i owoców morza (np. ostrygi, małże, omułki, krewetki).

• Co prawda ryby i owoce morza nie są żywicielem ani pośrednim, ani ostatecznym dla Toxoplasma gondii, ale niektórzy specjaliści podkreślają, że istnieje potwierdzone pośrednie ryzyko zakażenia poprzez zakażenie wody odchodami zwierząt kotowatych. 
• Ponadto surowe ryby i owoce morza mogą być źródłem zakażenia bakteriami  (np. Listeria monocytogenes, Salmonella), które bezpośrednio lub pośrednio mogą stanowić zagrożenie dla prawidłowego przebiegu ciąży.

Unikaj niepasteryzowanego mleka oraz przetworów mlecznych z niepasteryzowanego mleka

• Według dostępnych danych w literaturze, udokumentowane są przypadki toksoplazmozy po spożyciu niepasteryzowanego mleka, zwłaszcza koziego i owczego. Ponieważ niepasteryzowane mleko i produkty z niepasteryzowanego mleka (niektóre sery) mogą być również źródłem bakterii Listeria monocytogenes, która stwarza niebezpieczeństwo dla rozwoju płodu należy unikać picia niepasteryzowanego mleka oraz przetworów mlecznych z niepasteryzowanego mleka. 

Dbaj o higienę miejsc do przygotowywania posiłków

• Myj w ciepłej wodzie z detergentem wszystkie deski do krojenia, naczynia i sprzęty kuchenne, przybory kuchenne, blaty kuchenne, stoły po kontakcie z surowym mięsem, drobiem, owocami morza i nie umytymi owocami lub warzywami. Używaj oddzielnej deski do krojenia surowego mięsa, ryb i owoców morza. Zaleca się, aby deska do mięs, ryb była szklana, gdyż najłatwiej właśnie jest utrzymać higienę deski szklanej.
• Przed przygotowywaniem posiłku umyj ciepłą wodą z płynem blat kuchenny.

Kontakt z ziemią lub piaskiem

• Zakładaj rękawice ochronne podczas kontaktu z ziemią lub piaskiem (praca w ogrodzie, na działce) ze względu na możliwość kontaktu z kocimi odchodami. Po zakończeniu prac i zdjęciu rękawic bardzo ważne jest dokładne umycie rąk ciepłą wodą z mydłem.
• Jeżeli jest to możliwe, należy zabezpieczyć piaskownice dziecięce, aby uniemożliwić kotom traktowanie ich jak kuwety do defekacji. 
• W przypadku przydomowych piaskownic można je np. przykrywać specjalnymi nakładkami.
• Jeżeli nie mamy możliwości przykrycia piaskownicy, podczas zabawy z dzieckiem pamiętamy o podstawowych zasadach higieny: unikamy dotykania rękoma twarzy (szczególnie błon śluzowych jamy ustnej i nosa oraz oczu), unikamy bezpośredniego dotykania dłońmi żywności lub nie jemy w ogóle podczas pobytu w piaskownicy, po zakończeniu zabawy jak najszybciej myjemy dokładnie ręce.

Należy unikać picia surowej, niefiltrowanej wody

• Pierwotniak Toxoplasma gondii nie zostaje zabity przez chlor podczas uzdatniania wody. Na pewno nie powinno się spożywać surowej wody z otwartych akwenów, źródełek, strumyków, studni. Warto również zachować ostrożność podczas pływania (zarówno w otwartych akwenach, jak i basenach), aby woda nie dostała się do ust, nosa czy oczu. Jeżeli chodzi o wodę z kranu – w ostatnich latach jej jakość znacznie się poprawiła, niemniej jednak różni się pomiędzy ujęciami wody, miastami. Teoretycznie, prawdopodobieństwo jej zanieczyszczenia oocystami Toxoplasma gondii jest ekstremalnie niskie, ale nie możemy go całkowicie wykluczyć, zwłaszcza, że standardowe badania mikrobiologiczne wody tego nie sprawdzają. Jeśli chcemy więc wyeliminować ten potencjalny czynnik zakażenia, lepiej jest pić wodę przegotowaną lub butelkowaną. 

Zasady postępowania, dzięki którym koty nie będą stanowiły zagrożenia dla ludzi

• Zaleca się karmienie kotów gotową, komercyjnie karmą, a nie surowym mięsem.
• Należy ograniczyć kotom możliwość polowania na gryzonie i ptaki.
• Kuwetę należy sprzątać codziennie (oocysty Toxoplasma gondii wydalane z kałem kota stają się zaraźliwe po 2 – 5 dniach od wydalenia)
• Kuwetę należy sprzątać w rękawiczkach ochronnych, a po zakończeniu należy dokładnie umyć ręce wodą z mydłem. Dobrym rozwiązaniem jest również przekazanie tego obowiązku innemu członkowi rodziny (ale uwaga – jego również obowiązują zasady higieny).
• Warto uniemożliwić kotom chodzenie po blatach w miejscu gdzie przygotowuje się i spożywa posiłki. Jeżeli jest to utrudnione, przed każdym przygotowaniem posiłków i jedzeniem należy umyć blaty wodą z detergentem.
• Można również zbadać poziom przeciwciał IgG przeciwko Toxoplasma gondii u swojego kota. Ich obecność u kota jest potwierdzeniem kontaktu z tym pierwotniakiem w przeszłości. Dzięki temu zwierzę nie stanowi zagrożenia dla domowników, oczywiście pod warunkiem, że pozostaje w dobrej kondycji zdrowotnej.

Bibliografia

1. Boughattas S. Toxoplasma infection and milk consumption: Meta-analysis of assumptions and evidences. Crit Rev Food Sci Nutr. 2017 Sep 2;57(13):2924-2933. doi: 10.1080/10408398.2015.1084993. PMID: 26467987. 
2. Belluco S, Simonato G, Mancin M, Pietrobelli M, Ricci A. Toxoplasma gondii infection and food consumption: A systematic review and meta-analysis of case-controlled studies. Crit Rev Food Sci Nutr. 2018;58(18):3085-3096. doi: 10.1080/10408398.2017.1352563. Epub 2017 Oct 11. PMID: 29020460. 
3. Opsteegh M, Kortbeek TM, Havelaar AH, van der Giessen JW. Intervention strategies to reduce human Toxoplasma gondii disease burden. Clin Infect Dis. 2015 Jan 1;60(1):101-7. doi: 10.1093/cid/ciu721. Epub 2014 Sep 15. PMID: 25225234.
4. Toksoplazmoza w: Położnictwo i Ginekologia, pod red. Bręborowicz GH, PZWL, Warszawa 2015
5. Jones JL, Dubey JP. Foodborne toxoplasmosis. Clin Infect Dis. 2012 Sep;55(6):845-51. doi: 10.1093/cid/cis508. Epub 2012 May 22. PMID: 22618566. 
6. Długońska H. Toksoplazmoza – parazytoza o wielu obliczach. Pol. Merk. Lek., 2008, XXIV, 141, 275
7. Dabritz HA, Conrad PA. Cats and Toxoplasma: Implications for Public Health. Zoonoses and Public Health, 2010, 57, 34-52. 
8. Niezgoda A, Dobrzańska A. Toksoplazmoza wrodzona – rozpoznawanie i leczenie. Przewodnik Lekarza 2008; 2, 44-50.
9. Sroka J, Wójcik-Fatla A, Dutkiewicz J. Occurrence of Toxoplasma gondii in water from wells located on farms. Ann Agric Environ Med. 2006;13(1):169-75. PMID: 16841888.
10. Dietz VJ, Wilson M, Navin TR, Jones LJ: Preventing congenital toksoplasmosis. MMWR, 2000; 49: 57-75
11. Toksoplazmoza w: Choroby zakaźne i pasożytnicze pod red. Z. Dziubek, PZWL, Warszawa 2003.
12. https://search.cdc.gov/search/index.html?query=Toxoplasmosis&dpage=1