Czym jest baby blues?

Baby blues (określane również mianem przygnębienia poporodowego) uznawane jest za stan alarmowy oraz zagrożenie dla zdrowia psychicznego matki. W literaturze przedmiotu definiowane jest to jako stan obniżonego nastroju, który zwykle rozwija się w ciągu 2-3 dni od porodu, a jego szczyt następuje w ciągu kilku kolejnych dni i ustępuje samoistnie w czasie nie dłuższym niż 14 dni od momentu wystąpienia pierwszych objawów.

Objawy baby blues obejmują łagodne stany depresyjne, na które składają się:

• Nieustępujące poczucie smutku oraz wyczerpania;
• Zwiększona drażliwość oraz labilność nastroju;
• Zwiększona płaczliwość;
• Zaburzenia uwagi i koncentracji;
• Problemy ze snem.

Co bardzo istotne, baby blues uznawany jest za zagrożenie oraz stan alarmowy, albowiem może rozwinąć się w pełnoobjawową depresję oraz psychozę poporodową, co stanowi bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia i życia matki oraz dziecka. W przypadku tych zaburzeń może bowiem dochodzić do istotnych nieprawidłowości w nawiązywaniu relacji między matką a dzieckiem, samookaleczeń, a nawet prób samobójczych. Specjaliści są zdania, że przygnębienie poporodowe w około 15%-20% przypadków jest predyktorem depresji poporodowej. Z biologicznego punktu widzenia, za przyczynę rozwoju baby blues uznaje się zmiany hormonalne następujące po porodzie – związane ze spadkiem poziomu prolaktyny, progesteronu oraz estradiolu.

Warto zapamiętać, że baby blues uznawane jest za zaburzenie przejściowe oraz samoograniczające. Oznacza to, że przygnębienie poporodowe zwykle ustępuje samoistnie. Jak wspomniano wcześniej – w ciągu 14 dni od momentu wystąpienia pierwszych objawów.

Mimo to nigdy nie należy lekceważyć objawów niniejszego zaburzenia. W okresie okołoporodowym niezwykle ważna jest obserwacja stanu psychicznego kobiety. W sytuacji, w której objawy utrzymują się przez okres dłuższy niż dwa tygodnie, konieczne jest jak najszybsze zasięgnięcie porady w gabinecie specjalisty.

Diagnoza baby blues w gabinecie specjalisty

Diagnoza baby blues zazwyczaj stawiana jest przez psychologa, lekarza prowadzącego lub położną. W tym miejscu warto jednak zaznaczyć, że każde zaburzenie nastroju pojawiające się u kobiet w okresie okołoporodowym warto skonsultować ze specjalistą (psychologiem, psychoterapeutą oraz/lub psychiatrą). Postawienie trafnej diagnozy może bowiem okazać się kluczowe dla dalszego przebiegu zaburzenia oraz skuteczności jego leczenia.

W przypadku baby blues głównym kryterium diagnostycznym jest czas występowania objawów. Jak wspomniano powyżej, objawy przygnębienia poporodowego zwykle pojawiają się w ciągu 2-3 dni od urodzenia dziecka i ustępują samoistnie w czasie 14 dni. Jeśli obniżony nastrój oraz wspomniane objawy utrzymują się dłużej, konieczne jest przeprowadzenie diagnozy w kierunku depresji poporodowej.

Specjaliści podkreślają, że chociaż wystąpienie baby blues jest czynnikiem ryzyka rozwoju depresji poporodowej, są to zaburzenia od siebie niezależne. Podczas wizyty w gabinecie psychoterapeuty oraz/lub psychiatry ważne jest poddanie pacjentki procesowi diagnozy różnicowej. Oprócz depresji poporodowej istotne jest wzięcie pod uwagę możliwości występowania psychozy poporodowej oraz zespołu stresu pourazowego. Podczas pierwszych spotkań z kobietą, specjalista powinien wykazać się nie tylko wnikliwą wiedzą na temat zaburzeń okołoporodowych, ale także wrażliwością na aktualny stan emocjonalny oraz potrzeby pacjentki. Warto bowiem pamiętać, że nawet sama diagnoza dokonywana przez psychologa lub psychoterapeutę może mieć charakter wspierający i wpłynąć na delikatną poprawę samopoczucia młodej mamy, zapewniając jej tym samym poczucie profesjonalnej opieki.

Możliwe przyczyny wystąpienia smutku poporodowego (baby blues) – perspektywa psychoterapeutyczna

Okołoporodowe zaburzenia psychiczne stanowią coraz częstszy przedmiot współpracy między pacjentką a psychoterapeutą. Dlatego też, z roku na rok możemy odnaleźć większą ilość publikacji na temat przygnębienia poporodowego w perspektywie psychoterapeutycznej. W większości przypadków za przyczynę baby blues uznaje się czynniki hormonalne, a także rozpoznanie zmian nastroju, które pacjentka wcześniej odczuwała podczas cyklu miesiączkowego. Ponadto wśród czynników ryzyka wymienia się także większą ilość przebytych ciąż.

Psychoterapeuci są jednak zdania, że trudno jest podać jednoznaczną przyczynę rozwoju przygnębienia poporodowego. Przeprowadzone do tej pory badania pozwalają jednak określić psychologiczne czynniki ryzyka rozwoju nie tylko baby blues, ale także depresji poporodowej. Są nimi:

• Rozpoznanie zaburzeń nastroju oraz/lub innych zaburzeń psychicznych w przeszłości;
• Negatywne doświadczenia pacjentki związane z okresem ciąży oraz/lub porodu, na przykład nieplanowana ciąża, zagrożenie ciąży, urazowy poród, przedwczesne narodziny dziecka;
• Niski poziom lub całkowity brak wsparcia emocjonalnego ze strony rodziny/partnera;
• Trudna sytuacja życiowa, obejmująca między innymi problemy w relacji z ojcem dziecka, czy też problemy finansowe;
• Doświadczanie presji „idealnego macierzyństwa”. Kobiety mogą mierzyć się z istotnym zderzeniem oczekiwań z rzeczywistością rodzicielską. Często okazuje się bowiem, że przekaz pokoleniowy, a także ten prezentowany w mediach niewiele ma wspólnego z matczyną codziennością. Warto pamiętać, że kobiety nie posiadają instynktownej instrukcji opieki nad noworodkiem, a wychowanie jest procesem związanym z nieustanną nauką – co może stanowić zarówno pozytywne, jak i wyczerpujące doświadczenie.

Psychoterapeuci podkreślają również, że baby blues może pojawić się bez wyraźnej przyczyny. Niezależnie od okoliczności, należy pamiętać o uważnej obserwacji samopoczucia młodej mamy oraz o zapewnianiu jej właściwego wsparcia – o tym w dalszej części artykułu.

Wsparcie psychiczne i emocjonalne w baby blues

Doświadczanie objawów przygnębienia poporodowego z pewnością stanowi istotne wyzwanie dla młodej mamy, jak i jej najbliższego otoczenia. Dlatego też tak ważne jest zapewnianie kobiecie właściwego wsparcia emocjonalnego. W pierwszej kolejności takiego wsparcia powinny udzielić bliskie osoby. Rola partnera w profilaktyce rozwoju okołoporodowych zaburzeń nastroju jest bowiem bardzo istotna. W tych trudnych chwilach nieocenione jest wyostrzenie swojej uwagi na potrzeby emocjonalne młodej mamy, zapewnienie jej możliwości wyrażenia doświadczanych stanów, a także nieocenianie labilności emocjonalnej, która pojawić się może w pierwszych dnia po porodzie. Ponadto bardzo ważne jest, aby ojciec dziecka oraz osoby z najbliższego otoczenia młodej mamy stroniły od porównań, czy też konfrontowania kobiety z nierealnymi oczekiwaniami dotyczącymi wypełniania obowiązków rodzicielskich. Pierwsze tygodnie po porodzie to bowiem czas istotnego obciążenia psychicznego (bez względu na to, czy kobieta zmaga się z objawami baby blues).

Jeśli kobieta odczuwa, że wsparcie zapewniane przez bliskie osoby nie jest wystarczające, może zgłosić się z prośbą o pomoc do swojej położnej, czy też lekarza prowadzącego. W wielu przypadkach adekwatna może okazać się również pomoc psychologiczna oraz psychoterapeutyczna. Forma interwencji kryzysowej przeprowadzona przez kompetentnego specjalistę lub forma psychoterapii krótkoterminowej stanowi ważny element profilaktyki depresji oraz psychozy poporodowej. Nie zawsze jest ona jednak konieczna – warto bowiem pamiętać, że baby blues jest zaburzeniem samoograniczającym się. Mimo to, przygnębienie poporodowe nie powinno być ignorowane, a kobieta z nim się zmagająca potrzebuje szczególnego wsparcia emocjonalnego.

Baby blues – czy psychoterapia jest konieczna?

Biorąc pod uwagę aspekt przejściowości oraz samoograniczania, baby blues nie jest zaburzeniem psychicznym, które wymaga podjęcia procesu psychoterapeutycznego. W żadnym przypadku przygnębienie poporodowe nie powinno być jednak lekceważone. Należy bowiem pamiętać, że jest ono istotnym predyktorem rozwoju depresji poporodowej, stanowiącej bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia, a nawet życia młodej mamy. Dlatego też konsultacja psychoterapeutyczna może być wskazana w sytuacji rozpoznania objawów przygnębienia poporodowego. Kompetentny psychoterapeuta w takiej sytuacji powinien poddać pacjentkę szczegółowej diagnozie, mającej na celu wykluczenie innych możliwych przyczyn obniżonego nastroju w okresie poporodowym.

Niezbędne jest także dokonanie oceny zagrożenia zdrowia i życia kobiety, a co za tym idzie wzięcie pod uwagę możliwości wystąpienia myśli samobójczych oraz objawów psychotycznych, a także obsesji dzieciobójstwa. Ważne jest także rozpoznanie jakości snu, jakiej doświadcza młoda mama w pierwszych tygodnia po urodzeniu dziecka. Warto bowiem pamiętać, że niedobór snu (tak charakterystyczny dla pierwszych tygodni/miesięcy macierzyństwa) może nasilać doświadczanie objawów baby blues.

W tym miejscu należy podkreślić, jak ważne jest skorzystanie ze specjalistycznej pomocy, gdy kobieta doświadcza niepokojących objawów, którym towarzyszy istotne obniżenie nastroju przez okres dłuższy niż 14 dni. Wówczas, psycholog/psychoterapeuta oraz/lub psychiatra może postawić rozpoznanie depresji poporodowej, która wymaga podjęcia odpowiedniej interwencji. W przebiegu niniejszego zaburzenia wskazana jest psychoterapia w wybranym przez pacjentkę nurcie. Jeśli systematyczne spotkania w gabinecie psychoterapeuty nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, konieczne może okazać się przeprowadzenie konsultacji psychiatrycznej i rozważenie wprowadzenia leczenia farmakologicznego.

Wsparcie psychoterapeutyczne dla rodzin zmagających się z problemem okołoporodowych zaburzeń psychicznych

Występowanie okołoporodowych zaburzeń nastroju (w tym baby blues) u młodej mamy bezsprzecznie oddziałuje na funkcjonowanie pozostałych członków rodziny. Specjaliści z zakresu zdrowia psychicznego zwracają uwagę, że pojawienie się takich nieprawidłowości może zaburzać poczucie bezpieczeństwa u starszych dzieci, a także wpływać na reakcje emocjonalne ojca, który również może doświadczać obniżenia nastroju w okresie okołoporodowym.

Zgodnie ze stanem współczesnych badań naukowych, a także obserwacjami psychologów i psychoterapeutów, pojawienie się psychicznych zaburzeń okołoporodowych zwiększa ryzyko rozwoju zaburzeń nastroju u pozostałych członków rodziny. Dlatego też tak ważne jest, aby również oni mieli dostęp do właściwego wsparcia psychologicznego. W niektórych przypadkach dobrym rozwiązaniem w obliczu baby blues może okazać się podjęcie rodzinnej psychoterapii (np. prowadzonej w nurcie systemowym). Ponadto członkowie rodziny, dla których taka sytuacja jest szczególnie trudna, mogą skorzystać z możliwości indywidualnego wsparcia psychoterapeutycznego.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat psychoterapii rodzinnej, zapoznaj się z artykułem dostępnym na naszej stronie – Psychoterapia systemowa – wsparcie dla rodziny

Profilaktyka okołoporodowych zaburzeń nastroju w gabinecie psychoterapeuty

Podejmowanie działań profilaktycznych, które obejmują psychoedukację z zakresu higieny psychicznej i rozpoznawania wczesnych objawów depresji poporodowej, stanowi istotny element psychoterapii kobiet w okresie okołoporodowym. Poniżej przygotowaliśmy listę 7 najważniejszych zaleceń, które mogą stanowić ważny składnik profilaktyki okołoporodowych zaburzeń nastroju.

1. Staraj się być dla siebie wyrozumiała – narodziny pierwszego dziecka potrafią diametralnie zmienić dotychczasowe życie i to naturalne, że w tym szczególnym okresie pojawiają się intensywne i często sprzeczne emocje.
2. Unikaj porównań – we współczesnych mediach niejednokrotnie spotykamy się z wizerunkiem wyidealizowanego macierzyństwa oraz super-mam, które z uśmiechem na ustach są w stanie podołać każdemu wyzwaniu. Nie zapominajmy jednak, że każdy z nas posiada odmienną wrażliwość, odporność psychiczną i fizyczną, natomiast wizerunek kreowany w mediach często nie znajduje odzwierciedlenia w codzienności.
3. Poszukuj wsparcia – nie wzbraniaj się przed proszeniem o pomoc swoich najbliższych. Taka pomoc może dotyczyć wsparcia w wielu obszarach życia, począwszy od przygotowania posiłku, a na wspólnym poszukaniu opieki specjalistycznej kończąc.
4. Znajdź czas na odpoczynek niezależnie od okoliczności – niedobór snu i wyczerpanie psychofizyczne mogą nasilać doświadczanie objawów związanych z baby blues, a co za tym idzie zwiększać ryzyko rozwoju depresji poporodowej.
5. Mów otwarcie o doświadczanych emocjach – nie ukrywaj objawów w obawie przed oceną społeczną. Dziel się swoimi trudnościami z bliskimi.
6. Dbaj o swoje odżywianie – dostarczanie do organizmu odpowiedniej ilości składników odżywczych, w tym witamin i minerałów, może zwiększyć naszą odporność psychofizyczną.
7. Poszukaj pomocy specjalistycznej – jeśli objawy obniżonego nastroju utrzymują się dłużej niż 14 dni, nie zwlekaj ze skorzystaniem z opieki specjalistycznej. Wczesne rozpoznanie objawów depresji lub psychozy poporodowej jest bardzo ważne w kontekście efektywności zastosowanych metod leczenia.

Podsumowanie

Szacuje się, że baby blues (przygnębienie poporodowe) może dotyczyć nawet 50% kobiet. Ta zatrważająca liczba zmusza nas do refleksji na temat oddziaływań profilaktycznych w kontekście okołoporodowych zaburzeń psychicznych. Choć nasza wiedza i świadomość na ten temat z każdym rokiem zwiększa się, nadal wiele kobiet pozostaje ze swoim cierpieniem w samotności, nie mówiąc o nim głośno i co gorsza, nie poszukując pomocy specjalistycznej. Tymczasem, należy pamiętać, że wystąpienie objawów baby blues może stanowić czynnik ryzyka rozwoju pełnoobjawowej depresji poporodowej, która w istotny sposób wpływa na zdrowie i życie matki oraz jej najbliższego otoczenia. Dlatego też tak ważne jest korzystanie z profesjonalnego wsparcia psychologicznego/psychoterapeutycznego. Dzięki podjęciu współpracy z wykwalifikowanym terapeutą możliwe staje się zastosowanie oddziaływań profilaktycznych, których celem jest ochrona stanu psychicznego kobiety oraz jej najbliższego otoczenia.

Bibliografia

1. Austin MP, Highet N, the Expert Working Group. Mental Health Care in the Perinatal Period: Australian Clinical Practice Guideline. Melbourne, VIC, Australia: Centre of Perinatal Excellence; 2017;
2. Balaram K, Marwaha R. Postpartum Blues. 2021 Mar 3. In: Stats Pearls. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2021 Jan–. PMID: 3211943;
3. Chambers CD, Hernandez-Diaz S, Van Marter LJ, Werler MM, Louik C, Jones KL i wsp. Selective serotonin-reuptake inhibitors and risk of persistent pulmonary hypertension of the newborn. N. Engl. J. Med. 2006; 354(6): 579–587;
4. Chrzan-Dętkoś M, Pietkiewicz A, Żołnowska J. Program opieki psychologiczno-laktacyjnej „Macierzyństwo krok po kroku” jako przykład profilaktyki, diagnostyki i leczenia depresji w okresie okołoporodowym. Psychiatr. Pol;
5. Dangura AD. Knowledge about child birth and postpartum obstetric danger signs and associated factors among mothers in Dale district, Southern Ethiopia. BMC Pregnancy Childbirth. 2020 Jun 1;20(1):340;
6. Dayan J, Creveuil C, Marks MN Conroy S, Herlicoviez M, Dreyfus M, Tordjman S. Prenatal depression, prenatal anxiety, and spontaneous preterm birth: a prospective cohort study among women with early and regular care. Psychosom. Med. 2006; 68(6): 938–946;
7. Freud S. Żałoba i melancholia. W: Freud S. Psychologia nieświadomości. Przełożył R. Reszke. Warszawa: KR; 2007;
8. Gentile S. On categorizing gestational, birth, and neonatal complications following late pregnancy exposure to antidepressants: The prenatal antidepressant exposure syndrome. CNS Spectr. 2010; 15(3): 167–185;
9. Grote NK, Bridge JA, Gavin AR, Melville JL, MD, Iyengar S, Wayne J. Katon WJ. A meta-analysis of depression during pregnancy and the risk of preterm birth, low birth weight, and intrauterine growth restriction. Arch. Gen. Psychiatry 2010; 67(10): 1012–1024;
10. Hailu M, Gebremariam A, Alemseged F. Knowledge about Obstetric Danger Signs among Pregnant Women in Aleta Wondo District, Sidama Zone, Southern Ethiopia. Ethiop J Health Sci. 2010 Mar;20(1):25-32;
11. Heron J, O’Connor TG, Evans J, Golding J, Glover V, ALSPAC Study Team. The course of anxiety and depression through pregnancy and the postpartum in a community sample. J. Affect. Disord. 2004; 80(1): 65–73;
12. Howard LM, Molyneaux E, Dennis CL, Rochat T, Stein A, Milgrom J. Nonpsychotic mental disorders in the perinatal period. Lancet. 2014 Nov 15;384(9956):1775-88;
13. Jaeschke RR, Dudek D, Topór-Mądry R, Drozdowicz K, Datka W, Siwek M i wsp. Postpartum depression: Bipolar or unipolar? Analysis of 434 Polish postpartum women. Braz. J. Psychiatry 2017; 39(2);
14. Kalita L. Długoterminowa psychoterapia psychoanalityczna jako skuteczna metoda leczenia głębokiej depresji — krótki przegląd współczesnej literatury i przykład kliniczny. Psychoter. 2018; 2: 63–78;
15. MacQueen GM, Frey BN, Ismail Z, Jaworska N, Steiner M, Lieshout RJ i wsp. Canadian Network for Mood and Anxiety Treatments (CANMAT) 2016 clinical guidelines for the management of adults with major depressive disorder: Section 6. Special populations: Youth, women, and the elderly. Can. J. Psychiatry 2016; 61(9): 588–603;
16. Management of Major Depressive Disorder Working Group. VA/DoD Clinical Practice Guideline for the Management of Major Depressive Disorder (version 3.0). Washington, DC: Department of Veterans Affairs and Department of Defense; 2016;
17. Molenaar NM, Kamperman AM, Boyce P, Bergink V. Guidelines on treatment of perinatal depression with antidepressants: An international review. Aust. N Z J. Psychiatry 2018; 52(4): 320–327;
18. Munk-Olsen T, Laursen TM, Pedersen CB, Mors O, Mortensen PB. New parents and mental disorders: A population-based register study. JAMA 2006; 296(21): 2582–2589;
19. Ross LE, Grigoriadis S, Mamisashvili L, Vonderporten EH, Roerecke M, Rehm J i wsp. Selected pregnancy and delivery outcomes after exposure to antidepressant medication: A systematic review and meta-analysis. JAMA Psychiatry 2013; 70(4): 436–443;
20. Rubertsson C, Wickberg B, Gustavsson P, Radestad I. Depressive symptoms in early pregnancy, two months and one year postpartum-prevalence and psychosocial risk factors in a national Swedish sample. Arch. Womens Ment. Health. 2004; 8: 97–104;
21. Wiciński M, Malinowski B, Puk O, Socha M, Słupski M. Methyldopa as an inductor of postpartum depression and maternal blues: A review. Biomed Pharmacother. 2020 Jul; 127:110196.