Na czym polegają zaburzenia pożądania u kobiet

Zanim przejdziemy do wyjaśnienia samego zaburzenia, w kilku słowach pragniemy opisać, czym jest pożądanie seksualne.

Pożądanie seksualne – w literaturze przedmiotu nazywane także apetytem seksualnym, impulsem seksualnym oraz popędem – stanowi odzwierciedlenie doświadczanego poczucia żądzy seksualnej, która stanowi główną motywację człowieka do podjęcia kontaktu seksualnego i powoduje zwrócenie naszej uwagi na ten konkretny cel. Na pożądanie seksualne składają się trzy wymiary: biologiczny, motywacyjny oraz poznawczy.

Zaburzenie pożądania (HSDD, z ang. hypoactive sexual desire disorder) rozumiane jest jako zmniejszenie lub całkowity brak zainteresowania seksem, obejmujące zanik myśli i fantazji o tej tematyce, a także brak doświadczania pożądania po ekspozycji na bodźce o charakterze seksualnym. Ponadto, zaburzenia pożądania rozumiane są jako brak motywacji, a tym samym dążenia do uzyskania pobudzenia seksualnego. Z możliwością występowania niniejszego zaburzenia mamy do czynienia wtedy, gdy powoduje ono subiektywne cierpienie oraz dyskomfort kobiety, a także w negatywny sposób oddziałuje na jej codzienne funkcjonowanie.

Chociaż nie da się precyzyjnie oszacować powszechności występowania niniejszego zjawiska, szacuje się, że poziom zaburzeń pożądania u kobiet wynosi około 25% w przypadku kobiet w przedziale wiekowym od 18 do 60 lat.

Jednocześnie, specjaliści zwracają uwagę, że osłabienie pożądania częściej rozpoznawane jest u kobiet w grupie wiekowej 40-60 lat, a także u kobiet po menopauzie chirurgicznej. Psychologowie oraz seksuologowie podkreślają również, że cierpienie spowodowane występowaniem zaburzeń pożądania częściej dotyczy kobiet poniżej 40 roku życia.

Czy odczuwanie satysfakcji seksualnej bez poczucia pożądania jest możliwe?

Pożądanie nie zawsze jest bezpośrednią przyczyną angażowania się w aktywność seksualną. Zarówno kobiety, jak i mężczyźni mogą inicjować kontakty seksualne lub wyrażać na nie zgodę z różnych przyczyn.

Wśród nich wyróżnia się między innymi:

• Chęć wyrażenia miłości oraz podkreślenia intymności;
• Osiągnięcie przyjemności fizycznej;
• Rozładowanie napięcia oraz stresu;
• Osiągniecie konkretnych celów, np. zatrzymanie przy sobie partnera;
• Chęć podtrzymania pozytywnych emocji w związku.

Nawet w sytuacji, w której pożądanie nie jest obecne podczas inicjowania kontaktu, może ono pojawić się w późniejszych fazach stosunku seksualnego. Jeśli dojdzie do pojawienia się pobudzenia, a stymulacja będzie właściwa, intensywność może się zwiększać i doprowadzić do uzyskania satysfakcji seksualnej (która może, ale nie musi, obejmować orgazm). Doświadczanie takich pozytywnych doznań w czasie kontaktów seksualnych – mimo wcześniejszego braku pożądania – może wzmacniać późniejszą motywację do podejmowania kolejnych zbliżeń z partnerem, co korzystnie wpływa na jakość relacji.

Psychologowie oraz specjaliści z zakresu seksuologii są zdania, że obniżenie pożądania nie zawsze musi związane być z występowaniem zaburzenia. Wyjaśniają jednocześnie, że stałe odczuwanie pożądania seksualnego przed stosunkiem jest bardziej charakterystyczne dla nowych związków (trwających około 1 roku). Wraz z wydłużaniem się stażu związku, pożądanie może słabnąć, a motywacją do podejmowania stosunków seksualnych są czynniki związane z potrzebą okazania miłości, bliskości i intymności.

Rozpoznanie zaburzeń pożądania u kobiet

Rozpoznanie zaburzeń pożądania u kobiet nie jest łatwym zadaniem dla diagnosty. Wszystko to ze względu na możliwość występowania różnych przyczyn niniejszego problemu, a także psychosomatyczny charakter zaburzenia. Niemniej jednak, to bardzo ważne, aby proces diagnostyczny, którego powodzenie jest bardzo ważne dla efektywności zastosowanego później leczenia, był przeprowadzony w uważny sposób z uwzględnieniem wrażliwości na możliwe skrępowanie rozmówców niniejszym tematem. Już na etapie procesu diagnostycznego zaleca się zaangażowanie obojga partnerów. Osoba przeprowadzająca wywiad powinna spotkać się z partnerami zarówno razem, jak i z każdym z osobna.

Podczas takiej rozmowy, ocenie powinny zostać poddane motywacje partnerów do angażowania się w kontakty seksualne, a także okoliczności towarzyszące podejmowanym kontaktom. Niezwykle ważne jest również uwzględnienie samooceny kobiety, jej nastroju oraz wcześniejszych doświadczeń seksualnych.

Podczas stawiania rozpoznania, warto zadać następujące pytania:

• Kiedy dostrzegła Pani zmiany w odczuwaniu pożądania i od kiedy zaczęły stanowić one dla Pani problem?
• Czy utrata pożądania następowała powoli i stopniowo?
• Czy obniżenie lub brak pożądania dotyczy wyłącznie Pani partnera seksualnego?
• Jaka była przeciętna aktywność seksualna przed wystąpieniem zaburzenia pożądania? Jaka jest przeciętna aktywność seksualna teraz? Warto przy tym podać liczbę odbywanych stosunków seksualnych w ciągu tygodnia / miesiąca – z uwzględnieniem autostymulacji.
• Czy Pani partner doświadcza problemów seksualnych (np. obniżenia libido)?
• Czy towarzyszą Pani fantazje oraz sny o charakterze seksualnym?
• Czy doświadcza Pani innych niepokojących problemów związanych ze sferą seksualną (np. ból w czasie stosunku, niemożność osiągnięcia orgazmu, suchość w obrębie pochwy)?
• Czy autostymulacja, pozwala Pani na osiągnięcie pełnej satysfakcji seksualnej (orgazmu)?
• Czy stosunek seksualny z partnerem jest dla Pani źródłem przyjemności?
• Co przesądziło o poszukiwaniu przez Panią pomocy, po uświadomieniu sobie, że doświadcza Pani obniżenia lub całkowitego braku pożądania seksualnego?

Dzięki powyższym pytaniom jesteśmy w stanie określić możliwe przyczyny zaburzeń pożądania, a także ocenić motywację pacjentki do leczenia.

Psychologiczne przyczyny zaburzeń pożądania u kobiet

Trudno jest wskazać jednoznaczne przyczyny rozwoju zaburzeń pożądania wśród kobiet. Niemniej jednak specjaliści zwracają uwagę na istotne znaczenie czynników psychologicznych w procesie powstawania niniejszego problemu.

Wśród najczęściej rozpoznawanych czynników o charakterze psychologicznym wyróżnia się:

• Rozpoznanie u pacjentki zaburzeń nastroju (ze szczególnym uwzględnieniem depresji). Nie tylko sam przebieg depresji doprowadza do obniżenia odczuwanego pożądania, ale także stosowane leki. Okazuje się bowiem, że środki farmaceutyczne o działaniu przeciwdepresyjnym, a zwłaszcza leki z grupy SSRI (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny, z ang. selective serotonin reuptake inhibitors) odpowiadają za wywołanie określonych dysfunkcji seksualnych, w tym zaburzeń pożądania. W takiej sytuacji bardzo ważne jest poinformowanie lekarza psychiatry o występującym problemie. Okazuje się bowiem, że zmiana dawki leki lub preparatu może przynieść bardzo dobre efekty;
• Niską samoocenę, niskie poczucie własnej atrakcyjności fizycznej;
• Zaburzenia lękowe;
• Doświadczenie zdarzenia traumatycznego w przeszłości (ze szczególnym uwzględnieniem nadużyć seksualnych oraz przemocy fizycznej);
• Inne choroby psychiczne wymagające stosowania leków o działaniu przeciwpsychotycznym (w tym schizofrenia, choroba afektywna dwubiegunowa);
• Doświadczanie trudności w relacji partnerskiej.

Liczne badania oraz obserwacje psychologiczne zwracają uwagę, że to właśnie czynniki związane z relacją wywierają największy wpływ na występowanie problemów z pożądaniem. Jakość relacji okazuje się być jednym z kluczowych elementów odpowiadających za możliwość występowania psychogennych zaburzeń seksualnych, w tym zaburzeń pożądania.

Pozostałe możliwe przyczyny zaburzeń pożądania u kobiet

Etiologia zaburzeń pożądania w większości przypadków jest uwarunkowana wieloczynnikowo. Zarówno czynniki emocjonalne, jak i biologiczne nakładają się na siebie, doprowadzając w efekcie do spadku odczuwanego pożądania.

Wśród najczęstszych (pozapsychologicznych) przyczyn niniejszego zaburzenia u kobiet wyróżnia się:

• Rozpoznanie chorób przewlekłych związanych z czynnością układu hormonalnego;
• Rozpoznanie innych (organicznych) zaburzeń seksualnych;
• Choroby przewlekłe oraz stany zapalne w obrębie narządów rodnych;
• Leczenie związane z chorobą nowotworową
• Przyjmowanie określonych środków farmakologicznych;
• Przewlekłe zmęczenia;
• Menopauzę;
• Nieprawidłową dietę;
• Niską aktywność fizyczną;
• Nadużywanie alkoholu oraz innych substancji o działaniu psychoaktywnym.

Konsekwencje psychologiczne zaburzeń pożądania u kobiet

Występowanie zaburzeń pożądania u kobiet niesie ze sobą liczne konsekwencje psychologiczne. Niniejszy problem może bowiem wpływać bezpośrednio na jakość życia seksualnego w związku. Dyskomfort odczuwany przez partnerów w sferze życia seksualnego odbija się negatywnie również na innych sferach funkcjonowania w relacji. To z kolei rodzi poczucie niezadowolenia oraz frustracji. Kobieta unikająca zbliżeń — na skutek doświadczania zaburzeń pożądania — może zacząć obwiniać się o zaistniałe problemy w relacji, doprowadzając tym samym do obniżenia ogólnego samopoczucia, a nawet obniżenia poczucia własnej wartości.

Taki stan samopoczucia psychicznego nie sprzyja motywacji do poszukiwania wsparcia przy problemie zaburzeń pożądania. Może to związane być z dalszym spadkiem satysfakcji ze związku obojga partnerów. Problemy w relacji, występujące na skutek zaburzeń pożądania, nie pozostają bez znaczenia dla innych sfer funkcjonowania kobiety. Odczuwana przez nią frustracja, a w niektórych sytuacjach nawet lęk przed zdradą lub porzuceniem ze strony partnera, może doprowadzić do spadku koncentracji i uwagi, obniżenia ogólnego nastroju, a w efekcie doprowadzić do zmniejszenia wydajności kobiety w pracy oraz podczas wypełniania innych ról społecznych. W takim przypadku istotnie wzrasta ryzyko zaburzeń nastroju, które jeszcze bardziej mogą pogłębić problemy kobiety w kontekście funkcjonowania seksualnego. Dlatego też, tak ważne jest, aby już na wczesnym etapie doświadczenia wyraźnego obniżenia, czy też spadku pożądania, skorzystać z pomocy specjalistycznej.

Leczenie zaburzeń pożądania u kobiet

Ze względu na swoją wieloczynnikową etiologię, zaburzenia pożądania wymagają także zintegrowanego podejścia terapeutycznego. W przypadku, gdy u podłoża niniejszego zaburzenia rozpoznaje się przede wszystkim czynniki psychologiczne, niezbędne okazuje się zasięgnięcie porady w gabinecie doświadczonego psychologa / psychoterapeuty, czy też seksuologa.

Badania oraz obserwacje specjalistów dowodzą, że cennym narzędziem w walce z zaburzeniami pożądania u kobiet okazuje się edukacja psychoseksualna – sama w sobie pełniąca funkcję terapeutyczną. Ponadto, za skuteczną metodę leczenia uznaje się psychoterapię poznawczo-behawioralną. Niniejsza forma oddziaływania terapeutycznego pozwala nie tylko zidentyfikować, ale przede wszystkim skorygować nieadekwatne myśli i przekonania na temat własnych relacji seksualnych.

Dodatkowo, w czasie trwania terapii kobieta nabywa umiejętność koncentracji na przyjemności płynącej ze zbliżeń seksualnych. W pracy terapeutycznej ważne jest także zredukowanie ewentualnego lęku, który może pojawiać się przed jak i również podczas samej aktywności seksualnej – co bezsprzecznie wpływa na doświadczane przez kobietę pożądanie.

Niestety, specjaliści zwracają uwagę na fakt, że zaburzenia pożądania są jedną z najtrudniejszych w leczeniu dysfunkcji seksualnych. Wpływa na to przede wszystkim wieloczynnikowy charakter zaburzenia, jak i również wysoka zależność od aktualnej jakości relacji partnerskiej – w związku z tym, w niektórych przypadkach zalecane jest podjęcie się terapii małżeńskiej / terapii par. Jednocześnie, psychologowie dostrzegają, że najlepsze efekty leczenia zaburzeń pożądania odnotowuje się u wysoko zmotywowanych pacjentek.

Jeśli praca psychologiczna / psychoterapeutyczna nie przynosi oczekiwanych efektów, warto zasięgnąć konsultacji w gabinetach innych specjalistów:

• Ginekologa;
• Endokrynologa;
• Diabetologa (czasem obniżenie pożądania może być efektem cukrzycy i stosowanego w jej przebiegu leczenia);
• Psychiatry (w celu zweryfikowania stosowanych środków farmaceutycznych pod kątem ich możliwego, negatywnego wpływu na doświadczane pożądanie);
• Dietetyka (istotna nadwaga, a także otyłość może sprzyjać obniżeniu pożądania).

Podsumowanie

Zaburzenia pożądania stanowią powszechny problem wśród kobiet w różnym wieku. Niemniej jednak najczęściej pojawiają się one w okresie okołomenopauzalnym i są związane z charakterystycznymi zmianami w gospodarce hormonalnej. Mimo rosnącej wiedzy na temat niniejszego zaburzenia nie jesteśmy w stanie wskazać jednoznacznych przyczyn odpowiedzialnych za jego rozwój. W związku z tym, przed podjęciem leczenia ważne jest zasięgnięcie konsultacji w gabinetach specjalistów różnych dziedzin, którzy będą w stanie wykluczyć organiczne oraz hormonalne przyczyny pojawiających się zaburzeń pożądania. Jednocześnie, warto wiedzieć, że większość specjalistów jest zdania, że czynnikiem w głównej mierze warunkującym obniżenie lub zanik pożądania u kobiet, jest odczuwana aktualnie satysfakcja ze związku. Dlatego też, bardzo ważne jest, aby w proces leczenia zaburzeń pożądania zaangażowana była nie tylko kobieta zmagająca się z tym problemem, ale także jej partner. Jak pokazują liczne obserwacje, to właśnie zaangażowanie kobiety oraz wsparcie okazywane ze strony partnera seksualnego stanowią jedne z najistotniejszych czynników wpływających na efektywność podejmowanej terapii.

Bibliografia

1. Althof SE, Dean J, De rogates LR, et al. Current perspectives on the clinical assessment and diagnosis of female sexual dysfunction and clinical studies of potential therapies: statement of concern. J Sex Med. 2005;2(suppl 3):146-153;
2. Araszkiewicz A, Krzemińska A. Zaburzenia seksualne u pacjentów z zespołem lęku napadowego i zespołem lęku społecznego. Psychiatr. Prakt. Ogólnolek. 2003; 3, 1: 27–31;
3. Bakalczuk G, Bakalczuk Sz. Wpływ terapii hormonalnej na życie seksualne kobiet w okresie menopauzy. Przegląd Menopauzalny 2009; 2: 108–111;
4. Basaria S, Dobs A: Clinical Review: Controversies regarding transdermal androgen therapy in postmenopausal women. J Clin Endocrinol Metab. 2006; 91: 4743–4752;
5. Dennerste in L, Koochaki P, Barton I, et al. Hypoactive sexual desire disorder in menopausal women: a survey of western European women. J Sex Med. 2006;3(2):212-222;
6. Izdebski Z, Ostrowska A. Seks po polsku. Zachowania seksualne jako element stylu życia Polaków. Muza S.A., Warszawa 2003; 
7. Jabłoński Z. Optymalne podejście w leczeniu psychogennych dysfunkcji seksualnych. Psychoterapia 2002; 1, 120: 41–46;
8. Jodko A, Głowacz J, Kokoszka A. Zgłaszanie zaburzeń funkcji seksualnych jako objawu podczas terapii zaburzeń lękowych. Seksuologia Polska 2008; 6, 1: 26–32
9. Kaplan HS. Disorders of sexual desire and other new concepts and techniques in sex therapy. New York (NY): Simon and Schuster; 1979. Level III);
10. Kulka K, Słowikowska-Hilczer J, Walczak-Jędrzejowska R, Oszukowska E, Marchlewska K, Gumińska A. Medycyna rozrodu z elementami seksuologii. Łódź: Dział Wydawnictw i Poligrafii Uniwersytetu Medycznego; 2006;
11. Lew-Starowicz M, Lew-Starowicz Z. Seksualność Polek. Raport Seksualność Polaków 2002. Przegląd Menopauzalny 2002; 4: 64-73;
12. Lew-Starowicz Z, Krajka K, Darewicz B, Ciesielska B, Robacha A, Jakima S, Windak A, Haczyński J. Zdrowie seksualne – trudny problem dla lekarzy. Seksuologia Polska 2004; 2, 2: 33–3;
13. Lutfey KE, Link CL, Rosen RC, Wiegel M, McKinlay JB. Preva lence and correlates of sexual activity and function in women: results from the Boston Area Community Health (BACH) survey. Arch Sex Be hav. 2008;
14. Łukasiewicz M, Lew-Starowicz Z. Orgazm a menopauza w życiu kobiety. Przegląd Menopauzalny 2008; 1: 49–53;
15. Pominiewicz A. Seksualność po menopauzie – problem czy wyzwanie? Nowa Klinika 2004; 11(9/10): 937–942;
16. Radomski, D., Jarząbek, G., Pawlaczyk, M., Friebe, Z. Występowanie dyspareunii u kobiet z endometriozą. Seksuologia Polska, 2006; 1, 13-15;
17. Rembek, M., Tylkowski, M., Piestrzeniewicz, K., Goch, J. H. Problemy związane z aktywnością seksualną chorych kardiologicznych. Połski Merkuriusz Lekarski, 2007; 134, 151-154;
18. Skrzypulec V, Drosdzol A, Ferensowicz J, Nowosielski K. Ocena wybranych aspektów życia psychicznego i seksualnego kobiet w okresie okołomenopauzalnym. Ginekologia Praktyczna 2003; 11: 26-34;
19. Tkaczuk-Włach J, Robak-Chołubek D, Sobstyl M, Syty K, Jakiel G. Psychiczne iseksualne problemy kobiet w okresie okołomenopauzalnym. Przegląd Menopauzalny 2008; 5: 278–281;
20. Wiegel M., Scepkowski L.A., Barlow D.H. Cognitive-Affective Processes in Sexual Arousal and Sexual Dysfunction. Materiały konferencyjne Kinsey Institute Conference: Methodological Approaches In Reproductive Psychophysiology Bloomington, Indiana, USA 2003; 1–34;
21. Winid B. Psychosomatyczne zaburzenia seksualne w życiu rodzinnym. Psychiatr. Pol. 1978; 12, 5–6: 607–612;
22. Zdrojewicz Z., Lelakowska K. Rola stresu w problemach, zaburzeniach i preferencjach seksualnych. Seksuologia Polska 2006; 4: 69–79.