Przyczyny niepłodności w wymiarze biologicznym i psychologicznym

Niepłodność jest zawsze problemem dotyczącym pary, a nie jednostki. Badania wskazują, iż przyczyny niniejszego problemu w równej mierze dotyczą kobiet i mężczyzn. W powstawaniu niepłodności bierze udział wiele czynników, zarówno tych natury biologicznej, jak i psychologicznej.

Warto jednak wiedzieć, że wśród głównych przyczyn niepłodności kobiecej wyróżnia się:

• Zaburzenia owulacji – które stanowią przyczynę problemów z płodnością w blisko 40% przypadków;
• Niedrożność jajowodów – z którą zmaga się od 30% do 35% pacjentek leczących się z powodu niepłodności;
• Zaburzenia hormonalne – które mogą stanowić przyczynę niepłodności nawet w 25% przypadków.

Ponadto, w literaturze specjalistycznej wyróżnia się czynniki ryzyka, które mogą obniżać płodność kobiety.
Wśród nich należy zwrócić uwagę na:

• Stany zapalne w obrębie jajników i jajowodów o różnej etiologii (w tym infekcje bakteryjne lub grzybicze);
• Choroby przenoszone drogą płciową;
• Wykonywany w przeszłości zabieg usunięcia ciąży;
• Przebyte zabiegi chirurgiczne w obrębie narządów płciowych;
• Stosowanie wkładki wewnątrzmacicznej (IUD).

Wśród najczęstszych przyczyn niepłodności męskiej wyróżnia się:

• Aspermię – brak ejakulacji podczas kopulacji oraz innych czynności o charakterze seksualnym;
• Asthenozoospermię – związaną ze zbyt niską liczbą oraz niedostateczną ruchliwością plemników w nasieniu;
• Zaburzenia hormonalne oraz zaburzenia czynności jąder.

Wśród istotnych czynników ryzyka wpływających na niepłodność męską wyróżnia się choroby przenoszone drogą płciową. Warto również wiedzieć, że wpływ na płodność u obu płci wywiera stosowanie niektórych leków (w tym: morfiny, kortykosteroidów, neuroleptyków oraz środków farmaceutycznych o działaniu przeciwdepresyjnym).

Niemniej jednak, za zjawisko niepłodności nie odpowiadają wyłącznie czynniki natury biologicznej. Choć współczesne badania nie są w stanie jednoznacznie określić ich procentowego udziału w powstawaniu zaburzeń płodności, uważa się, iż czynniki psychologiczne w istotny sposób oddziałują na proces zapłodnienia. Już w latach 80 tych ubiegłego wieku opracowano dwa modele, których zadaniem było opisanie związku między psychiką człowieka a problemem niepłodności.

• Pierwszy z nich to psychogenny model niepłodności – zgodnie z nim zaburzenia psychiczne oraz przewlekły stres mogą warunkować niepłodność.
• Drugi z nich to model psychologicznych następstw niepłodności – zgodnie z którym objawy o charakterze psychopatologicznym mogą stanowić następstwo diagnozy niepłodności.

Współcześni specjaliści uważają natomiast, że oba te modele są za sobą powiązane, a co więcej, oddziałują na siebie tworząc w ten sposób mechanizm błędnego koła.

Czym jest depresji

Depresja to obecnie jedno z najczęściej występujących zaburzeń psychicznych. Dotyczy ona osób w różnym wieku, bez względu na płeć, wykształcenie, czy status społeczny. Depresja jest chorobą oddziałującą zarówno na samopoczucie psychiczne, jak i fizyczne, doprowadzając niejednokrotnie do chronicznego uczucia zmęczenia. Niniejsza jednostka chorobowa charakteryzuje się pogorszeniem nastroju, uogólnionym pesymizmem, utratą zainteresowań oraz zmniejszeniem aktywności.

W literaturze psychologicznej wyróżnia się trzy stopnie nasilenia depresji:

• Depresję łagodną, w przebiegu której pacjentom towarzyszą takie objawy jak: złe samopoczucie, problemy ze snem, pogorszenie apetytu, uogólnione zmęczenie oraz zniechęcenie;
• Depresję umiarkowaną, podczas której dochodzi do nasilenia powyższych objawów, a tym samym pogorszenia codziennego funkcjonowania;
• Depresję ciężką, w której dominuje smutek, nasilony lęk oraz niepokój. W przebiegu depresji ciężkiej dochodzi do pojawienia się myśli samobójczych. Podczas niniejszego stanu, pacjenci są często niezdolni do podejmowania nawet tych aktywności, które wiążą się z codzienną higieną.

Myślenie i emocjonalność kobiet zmagających się z problemem niepłodności

Dla wielu kobiet okres ciąży i następujące po niej macierzyństwo wyznaczają naturalne etapy życia. Dlatego też, niemożność poczęcia dziecka wywołuje trudne emocje, które w znacznym stopniu oddziałują na codzienne życie partnerów. W obliczu diagnozy niepłodności, u wielu kobiet pojawiają się intensywne reakcje emocjonalne, w których dominuje lęk oraz niepokój. Ponadto, pacjentkom towarzyszą takie uczucia jak: poczucie krzywdy, zagubienie, niepewność, lęk oraz rozpacz. Niepłodność jest chorobą przewlekłą, której proces leczenia jest często długotrwały. Dlatego też, powyższe emocje towarzyszą pacjentkom przez długie miesiące, a nawet lata. Kolejne niepowodzenia często nasilają negatywne emocje, a ponadto powodują poczucie utraty kontroli nad sytuacją, która pogarsza samopoczucie psychiczne. W świetle badań naukowych, kobiety, które znają konkretną przyczynę problemów z płodnością i realne szanse na jej wyleczenie, reagują mniej emocjonalnie w porównaniu do kobiet, które tej przyczyny nie znają.

Problem niepłodności wpływa nie tylko na emocje, ale także myślenie kobiet. Niepłodność może bowiem naruszać poczucie własnej wartości i prowadzić do niezadowolenia z siebie. W badaniach psychologicznych, kobiety doświadczające niepłodności często postrzegają siebie jako niepełnowartościowe, co doprowadza do pojawienia się u nich natrętnych myśli na temat wierności partnera. Wiele kobiet obawia się, iż niepłodność może doprowadzić do poszukiwania przez męża młodszej i płodnej partnerki. Niepłodność oddziałuje także na postrzeganie przez kobiety relacji społecznych, w których często tracą pewność siebie. Obserwacje specjalistów zwracają uwagę na tendencje kobiet niepłodnych do przejawiania myślenia katastroficznego oraz do ruminacje (wielokrotnego powracania w myślach do problemu i analizowania jego przyczyn, dopatrując się w nich przede wszystkim swojej winy).

Depresja w obliczu niepłodności

Jak wspomniano powyżej, trudności prokreacyjne niosą ze sobą wiele następstw psychologicznych. Niemożność poczęcia dziecka dla wielu kobiet stanowi zagrożenie sensu istnienia. Natomiast diagnoza problemu niepłodności doprowadza do znacznego spadku jakości życia. Ten przedłużający się stan i towarzyszące mu trudne emocje wpływają na obniżenie nastroju, a tym samym na zwiększenie ryzyka wystąpienia depresji.

W świetle analiz psychologicznych, depresja w przebiegu niepłodności może stanowić wynik podejmowania nieodpowiednich sposobów radzenia sobie z trudnymi emocjami, wśród których wyróżnia się: społeczne wycofanie, zaprzeczenie, obwinianie się oraz ukrywanie problemu. Okazuje się również, że poczucie lęku i depresji w przebiegu niepłodności jest porównywalne do tego, którego doświadcza się w chorobie nowotworowej oraz wieńcowej.

Współcześnie szacuje się, iż problem depresji dotyka blisko 21% kobiet na świecie. W zależności od przeprowadzonych badań, w obliczu niepłodności problem ten narasta w mniejszym lub większym stopniu.

Niemniej jednak, przyjmuje się, iż:

• Problem depresji łagodnej dotyczy około 28% kobiet zmagających się z niepłodnością;
• Problem depresji umiarkowanej dotyczy około 7% kobiet zmagających się z niepłodnością;
• Problem depresji ciężkiej dotyczy około 1,2% kobiet zmagających się z niepłodnością.

Psychologowie zwrócili także uwagę na pewne czynniki ryzyka, które mogą sprzyjać występowaniu depresji w przebiegu niepłodności.

Wśród nich wyróżnia się:

• Długi czas leczenia niepłodności (za okres krytyczny uznaje się czas 2-3 lat od rozpoczęcia terapii);
• Niski status socjoekonomiczny;
• Brak wsparcia ze strony partnera;
• Występowanie zaburzeń afektywnych (w tym depresji) w przeszłości.

W tym miejscu warto powrócić do zjawiska błędnego koła, które występuje w niniejszym przypadku. Należy bowiem wiedzieć, że depresja oddziałuje na niepowodzenia w terapii niepłodności, a ponadto często doprowadza do przedwczesnej rezygnacji z leczenia. Natomiast, kolejne niepowodzenia terapeutyczne nasilają ryzyko wystąpienia zaburzeń afektu u przyszłych rodziców.

Problem depresji poporodowej w Polsce jest niezwykle poważny. Szacuje się, że zmaga się z nim od 10% do 22% młodych mam. Okazuje się, że nawet połowa z nich nie zgłasza się po pomoc do gabinetu specjalisty. Wpływa na to między innymi fakt, iż w mediach promowany jest obraz idealnej matki, która czerpie radość z uroków macierzyństwa i w zaledwie kilka tygodni po porodzie wraca do doskonałej figury. Dlatego też, wielu kobietom trudno jest się przyznać, że podczas okresu, który zdaniem wielu powinien być dla nich najszczęśliwszy w życiu, one zmagają się z poczuciem smutku i zniechęcenia. Niemniej jednak, to bardzo ważne, aby jak najszybciej otrzymać fachowe wsparcie psychologiczne, albowiem depresja poporodowa istotnie wpływa na relacje między matką a dzieckiem, jak również na jego prawidłowy rozwój. Ponadto, oddziałuje ona na stosunki z partnerem oraz bliskim otoczeniem młodej mamy, a przede wszystkim stanowi bezpośrednie zagrożenie dla jej życia (około 10% kobiet zmagających się z depresją poporodową podejmuje próby samobójcze).

Zjawisko depresji poporodowej jest szczególnie trudne w przypadku kobiet, które wcześniej mierzyły się z problemem niepłodności. Badania naukowe wskazują bowiem, iż są one bardziej narażone na występowanie zaburzeń afektywnych zarówno w ciąży, jak i po porodzie. Niemniej jednak, młode mamy często bagatelizują objawy niniejszej choroby. Ponadto, mierzą się one z negatywnym odbiorem społecznym, gdy zgłaszają swoje złe samopoczucie. Podczas badań psychologicznych niepłodne wcześniej kobiety, które doświadczyły depresji poporodowej ujawniały, iż słyszały często, że „same nie wiedzą, czego chcą, wcześniej pragnęły dziecka, a teraz nie potrafią się z tego cieszyć”. W związku z tym, kobiety te często cenzurują własne uczucia w odpowiedzi na oczekiwania społeczne (Więcej na temat depresji poporodowej przeczytasz w artykule DEPRESJA POPORODOWA).

Pomoc psychologiczna w przebiegu depresji poporodowej dla kobiet, które wcześniej doświadczyły niepłodności, jest niezwykle ważna, albowiem dzięki niej możliwe staje się podniesienie jakości życia młodej mamy oraz nawiązanie prawidłowej relacji z dzieckiem, a tym samym zapewnienie mu optymalnych warunków do rozwoju.

Pomoc psychologiczna dla par zmagających się z problemem niepłodności

Z uwagi na fakt, iż problem niepłodności istotnie zwiększa ryzyko wystąpienia depresji, niezbędne jest zapewnienie partnerom odpowiedniego wsparcia psychologicznego. Głównym celem terapii jest przede wszystkim wykształcenie adaptacyjnych stylów radzenia sobie z trudnymi emocjami. W tym zakresie szczególną uwagę należy zwrócić na przeformułowanie i reinterpretację problemu, który pozwala na spojrzenie na niego z innej strony. Partnerom zaleca się również wykorzystanie czasu bezdzietności na spełnianie swoich pasji oraz przyjemności, na które nie będą mogli sobie pozwolić w okresie rodzicielstwa, np. spontaniczne wycieczki, wieczorne spotkania z przyjaciółmi.

Podsumowanie

Depresja jest poważnym zaburzeniem zdrowia psychicznego, które w istotny sposób wpływa na jakość życia pacjenta oraz jego najbliższego otoczenia. Na występowanie niniejszej choroby szczególnie narażone są osoby zmagające się z problemem niepłodności, generującej wiele trudnych emocji, które mogą dominować w życiu pary przez długie miesiące, a nawet lata. W związku z tym, niezwykle ważne jest, aby osoby niepłodne otrzymywały nie tylko fachową pomoc medyczną, ale także kompleksowe wsparcie psychologiczne.

Bibliografia

1. Baldur-Felskov B, Kjaer SK, Albieri V, Steding-Jessen M, Kjaer T, Johansen C. i wsp. Psychiatric disorders in women with fertility problems: results from a large Danish register-based cohort study. Hum. Reprod. 2013; 28(3): 683–690;
2. Bidzan M. Niepłodność w ujęciu bio-psycho-społecznym. Kraków: Wyd. Impuls, 2010;
3. Bidzan M, Józefiak K. Strategie radzenia sobie ze stresem u kobiet leczonych z powodu stanów ograniczenia płodności małżeńskiej. Studia Gdańskie. Wizje i rzeczywistość. Tom I. Gdańsk: Wyd. GWSH, 2002, 68-77;
4. Beutel M, Kupfer J, Kirchmeyer P, et al. Treatment-related stresses and depression in couples undergoing assisted reproductive treatment by IVF or ICSI. Andrologia 1999; 31: 27-35;
5. Chen T, Chang S, Tsai C, Juang K. Prevalence of depressive and anxiety disorders in an assisted reproductive technique clinic. Hum. Reprod. 2004; 19: 2313–2318; 
6. Holka-Pokorska J. Jarema M. Wichniak A. Kliniczne uwarunkowania zaburzeń psychicznych występujących w przebiegu terapii niepłodności. Psychiatr. Pol. 2015; 49(5): 965–982;
7. Jędrzejczak P, Łuczak-Wawrzyniak J, Szyfter J i wsp. Odczucia i emocje u kobiet leczących się z powodu niepłodności. Przegląd Lekarski 2004; 61: 1334-7;
8. Makara-Studzińska M. Morylowska-Topolska J. Wdowiak A. Bakalczuk G. Bakalczuk Sz. Lęk i depresja u kobiet leczonych z powodu niepłodności. Przegląd menopauzalny 6/2010;
9. Mindes E, Ingram J, Kliewer W, James C. Longitudinal analyses of the relationship between unsupportive social interactions and psychological adjustments among women with fertility problems. Soc Scie Med. 2003, 56, 2165-2180;
10. Peterson BD, Sejbaek SC, Pirritano M, Schmidt L. Are severe depressive symptoms associated with infertility-related distress in individuals and their partners? Hum. Reprod. 2014: 29(1): 76–82;
11. Sejbaek C, Hageman I, Pinborg A, Hougaard C, Schmidt L. Incidence of depression and influence of depression on the number of treatment cycles and births in a national cohort of 42 880 women treated with ART. Hum. Reprod. 2013; 28: 1100–1109;
12. Williams KE, Marsh WK, Rasgon NL. Mood disorders and fertility in women: a critical review of the literature and implications for future research. Hum. Reprod. 2007; 13: 607–616;