Zmiany metaboliczne związane z okresem menopauzy

Klimakterium stanowi istotne wyzwanie dla zdrowia kobiety. W tym czasie pojawić się mogą nowe dolegliwości, jak również nawarstwiać te już istniejące (które w wyniku zmian hormonalnych mogą ulec nasileniu). Dlatego też, kobiety w wieku okołomenopauzalnym często wymagają opieki interdyscyplinarnej, w której udział biorą zarówno specjaliści z zakresu medycyny, jak i psychologii oraz dietetyki. U kobiet w wieku pomenopauzalnym obserwuje się bowiem istotny wzrost zaburzeń metabolicznych, a wraz z nimi podniesienie ryzyka wystąpienia zaburzeń w obrębie układu krążenia.

Wśród zaburzeń metabolicznych wyróżnia się:

• Dyslipidemie – stan w którym stężenie lipidów oraz lipoprotein w osoczu nie odpowiada wartościom prawidłowym, co wpływa na zwiększenie ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych;
• Insulinooporność – stan, w którym „normalne” stężenie insuliny nie jest wystarczające, aby umożliwić prawidłową reakcję organizmu na działanie niniejszego hormonu. W ten sposób reakcja na insulinę jest upośledzona, co sprawia, że trzustka zmuszona jest do produkowania jej większej ilości, aby wyregulować poziom glikemii w organizmie;
• Cukrzycę typu II – jedno z powszechnie występujących schorzeń przewlekłych w grupie kobiet po przebytej menopauzie. Niniejsze zaburzenie predysponuje do rozwoju chorób układu krążenia, stanowiących najczęstszą przyczynę zgonów.

Cukrzyca a menopauza

Cukrzyca należy do chorób cywilizacyjnych. Ryzyko jej wystąpienia zwiększa się wraz z wiekiem. Mianem cukrzycy określa się grupę zaburzeń metabolicznych, których cechą wspólną jest hiperglikemia, stanowiąca wynik względnego lub bezwzględnego niedoboru insuliny, prowadzącego do nieprawidłowości w metabolizmie węglowodanów, tłuszczów i białek. Choroba ta wpływa także na zaburzenia w obrębie gospodarki wodno-elektrolitowej.

Cukrzyca (zwłaszcza nieleczona) stanowi przyczynę poważnych konsekwencji w obrębie układu krążenia oraz układu nerwowego. Głównym celem leczenia cukrzycy jest uzyskanie takich wartości glukozy we krwi, które jak najbardziej odpowiadają wartościom prawidłowym. Ponadto, zastosowane metody terapeutyczne mają na celu wyeliminowanie ryzyka wystąpienia powikłań cukrzycy, które mogą doprowadzić do uszkodzenia wielu narządów.

Pierwsze objawy cukrzycy typu II są często łagodne i trudno je zauważyć, zwłaszcza, że mogą one być maskowane przez dolegliwości związane z klimakterium.

Niemniej jednak, wśród objawów, które powinny wzbudzić naszą czujność wyróżnia się:

• zmianę masy ciała (zarówno przyrost, jak i utrata);
• zwiększoną potrzebę oddawania moczu (wielomocz);
• nadmierne uczucie zmęczenia;
• zaburzenia dotyczące sfery seksualnej (w tym obniżone libido);
• nawracające stany zapalne w obrębie narządów moczowo-płciowych;
• zwiększoną drażliwość;
• zaburzenia widzenia;
• zwiększone pragnienie oraz apatyt.

Cukrzyca jest narastającym problemem zdrowotnym, który dotyczy kobiet w wieku okołomenopauzalnym. Niestety, często jest ona zbyt późno rozpoznawana z uwagi na niespecyficzne objawy. Niemniej jednak, wraz z czasem jej trwania zwiększa się ryzyko powikłań, które wpływają także na reakcje emocjonalne kobiet. Chociaż nie istnieją jednoznaczne badania, które wskazywałyby na bezpośredni wpływ menopauzy na powstawanie cukrzycy typu II, warto zauważyć, iż zaburzenie to znacznie częściej rozpoznawane jest u kobiet w wieku okołomenopauzalnym. Warto także wiedzieć, iż występowanie cukrzycy (zwłaszcza typu I) może wpływać na przyspieszenie okresu przekwitania. W związku z tym, niezwykle ważne jest, aby kobiety w wieku przed i pomenopauzalnym pozostawały pod opieką diabetologa oraz regularnie dokonywały pomiaru poziomu glukozy we krwi. Dzięki temu, możliwe stanie się istotne zmniejszenie ryzyka powikłań związanych z występowaniem cukrzycy.

Konsekwencje zdrowotne cukrzycy u kobiet w wieku okołomenopauzalnym

Cukrzyca jest chorobą przewlekłą, która istotnie wpływa na życie człowieka. Jej zbyt późne rozpoznanie, nieprzestrzeganie zaleceń dietetycznych lub nieprawidłowe leczenie, doprowadzić mogą do rozwoju licznych zaburzeń stanu zdrowia, które zagrażają bezpośrednio naszemu życiu. Kobiety w wieku okołomenopauzalnym, u których rozpoznano cukrzycę, narażone są na większe ryzyko wystąpienia zaburzeń w obrębie układu krążenia, w tym miażdżycy, choroby niedokrwiennej serca oraz nadciśnienia tętniczego. Ryzyko wystąpienia niniejszych chorób wzrasta zwłaszcza wtedy, gdy pacjentkom w wieku okołomenopauzalnym towarzyszy otyłość. Ponadto, cukrzyca kobiet w okresie klimakterium może przyczyniać się do zwiększenia ryzyka wystąpienia osteoporozy oraz chorób w obrębie układu moczowego (w tym nietrzymania moczu oraz nawracających infekcji dróg moczowych).

Wśród powikłań cukrzycy (dotyczących nie tylko kobiet w wieku okołomenopauzalnym) wyróżnia się także:

• nefropatię cukrzycową – cukrzycową chorobę nerek, której pierwszym objawem jest występowanie białka w badanej próbce moczu;
• retinopatię cukrzycową – związaną ze zmianami w obrębie siatkówki oka, które prowadzić mogą do zaćmy;
• neuropatie cukrzycowe – związane z uszkodzeniami w obrębie włókien nerwowych. Niniejsze zaburzenie najczęściej odczuwane jest poprzez mrowienia, drętwienia, utraty czucia w kończynach;
• pogorszenie gojenia się ran;
• pojawienie się zespołu stopy cukrzycowej – związane z uszkodzeniem naczyń krwionośnych, które wpływa na suchość stopy i podatność na jej zranienia;
• pogorszenie ogólnej odporności organizmu;
• występowanie nawracających stanów zapalnych w obrębie jamy ustnej.
  

Wpływ cukrzycy na nastrój kobiet w wieku okołomenopauzalnym

Cukrzyca, jako choroba przewlekła, istotnie ingeruje w codzienne życie kobiet w okresie menopauzy. Somatyczne objawy choroby, jak również konieczność podporządkowania się leczeniu oraz nowym standardom dietetycznym, może u niektórych pacjentek wpływać na obniżenie odczuwanej satysfakcji z życia. Warto także wiedzieć, że cukrzyca jest jedną z chorób sprzyjających występowaniu zaburzeń nastroju. Ryzyko ich wystąpienia potęgowane jest także poprzez dolegliwości charakterystyczne dla okresu klimakterium. Nakładające się objawy cukrzycy oraz objawy menopauzalne mogą prowadzić do nasilenia się objawów depresyjnych. Niniejsze choroby wpływają na siebie wzajemnie, powodując wydłużenie czasu trwania leczenia oraz krótsze okresy remisji. Leczenie zaburzeń depresyjnych w przypadku dojrzałych kobiet dotkniętych cukrzycą trwa dłużej. Ponadto, uwidaczniające się u nich symptomy depresji mogą odznaczać się intensywniejszym stopniem nasilenia.

Depresja i cukrzyca w okresie menopauzalnym stwarzają dla siebie nawzajem zagrożenie. Kobiety zmagające się z objawami zaburzeń nastroju, często nie przestrzegają zaleceń diabetologa, co tym samym doprowadza do pogorszenia ich samopoczucia zarówno w wymiarze fizycznym, jak i psychicznym.

Dodatkowo, u pacjentek w okresie klimakterium dotkniętych cukrzycą, częściej rozpoznaje się:

• zaburzenia lękowe – związane zarówno z zespołem lęku napadowego, jak i lękiem uogólnionym, związanym z codziennymi wyzwaniami, jakie stawia przed nami choroba;
• zachowania nerwicowe – objawiające się między innymi zbyt częstym mierzeniem stężenia glukozy lub unikaniem pomiarów w obawie o uzyskanie nieprawidłowego wyniku;
• fobie społecznie – związane z obniżonym poczuciem własnej wartości i przeświadczeniem o nieprzystosowaniu do sprawnego funkcjonowania w świecie społecznym.

Jak zapobiegać rozwojowi cukrzycy i jej psychologicznym konsekwencjom?

Zmiana stylu życia oraz wprowadzenie do codzienności prozdrowotnych nawyków żywieniowych są w stanie zapobiegać rozwojowi cukrzycy typu II w okresie menopauzy.

Ważną rolę w walce o dobre zdrowie i samopoczucie psychiczne odgrywa także regularna aktywność fizyczna. Systematyczny trening poprawia siłę mięśni i wydolność fizyczną. Dzięki temu, możliwe staje się zmniejszenie ryzyka upadków i złamań. Badania naukowe dowodzą także, iż aktywność fizyczna (a zwłaszcza ćwiczenia aerobowe) korzystnie oddziałuje na układ krążenia, a przy tym poprawia nasz codzienny nastrój. Warto pamiętać, że trening dostosowany do indywidualnych wymagań organizmu umożliwia utrzymanie prawidłowej masy ciała. Zarówno zapobieganie rozwojowi otyłości, jak i cukrzycy typu II, jest niezwykle istotne dla zdrowia fizycznego oraz psychicznego w okresie menopauzy. W związku z tym, bardzo ważne jest, aby na szeroką skalę prowadzić działania, które mają na celu promocję zdrowego stylu życia. Na szczęście, w Polsce z roku na rok coraz więcej mówi się na temat istotności zdrowego żywienia i higieny psychicznej w codziennym życiu. Zwiększenie świadomości na temat znaczenia zdrowego stylu życia może wpływać na poprawę ogólnego zdrowia polek w wieku okołomenopauzalnym.

Menopauza – gdzie szukać wsparcia?

Okres klimakterium związany jest z występowaniem licznych zmian zarówno w ciele, jak i psychice kobiety. Ponadto, wiek okołomenopauzalny związany jest z podwyższonym ryzykiem wystąpienia zaburzeń metabolicznych, w tym cukrzycy typu II. W związku z tym, niezwykle ważne jest, aby zapewnić kobietom dostęp do specjalistów z różnych dziedzin medycyny, jak również dietetyki i psychologii.

• dzięki współpracy z ginekologiem – możliwe staje się ustalenie odpowiedniego leczenia hormonalnego, zapewniającego zmniejszenie odczuwanych dolegliwości charakterystycznych dla klimakterium;
• dzięki współpracy z diabetologiem – możliwa staje się kontrola poziomu glukozy we krwi, a tym samym zapobieganie lub wczesne rozpoznanie cukrzycy typu II;
• dzięki współpracy z dietetykiem – możliwe staje się uzyskanie cennych wskazówek dotyczących zdrowego stylu odżywiania, dostosowanego do indywidualnych potrzeb i wymagań organizmu;
• dzięki współpracy z fizjoterapeutą – możliwe staje się opracowanie efektywnego treningu fizycznego, umożliwiającego utrzymanie dobrej kondycji fizycznej;
• dzięki współpracy z psychologiem – możliwe staje się otrzymanie fachowego wsparcia w czasie menopauzy, związanej z szeregiem zmian oraz nowych wyzwań dla organizmu kobiety. Ponadto, systematyczne spotkania z psychologiem i omawianie bieżących problemów umożliwia nam utrzymanie kontroli nad samopoczuciem psychicznym, a tym samym zapobieganie zaburzeniom nastroju w przyszłości.
  

Podsumowanie

Kobiety w wieku okołomenopauzalnym są bardziej narażone na rozwój chorób o charakterze cywilizacyjnym, w tym chorób metabolicznych, sercowo-naczyniowych oraz zaburzeń nastroju. W związku z tym, niezwykle ważne jest, aby na szeroką skalę prowadzić działania edukacyjne, zwracające uwagę na ten istotny problem zdrowotny. Ponadto, istotne jest wdrażanie programów profilaktycznych, mających na celu promowanie prozdrowotnych nawyków żywieniowych, systematycznej aktywności fizycznej oraz higieny życia psychicznego. Dodatkowo, kobiety w okresie okołomenopauzalnym powinny pozostawać pod stałą opieką ginekologa, jak również diabetologa, dietetyka i psychologa. W ten sposób możliwe stanie się uniknięcie poważnych konsekwencji zdrowotnych, a tym samym zapewnienie wyższego poziomu satysfakcji z życia.

Bibliografia

1. Brończyk-Puzoń A, Piecha D, Koszowska A, Nowak J, Kulik-Kupka K, Zubelewicz-Szkodzińska K. Rola wybranych składników odżywczych diety u kobiet w okresie naturalnej menopauzy – przegląd piśmiennictwa. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2016, Tom 22, Nr 2, 83–88;
2. Cieślik-Guerra U, Drzewoski J. Zagrożenie cukrzycą typu 2 w okresie okołomenopauzalnym. Przegląd Menopauzalny 2009; 2: 76-83;
3. Czarnecka-Iwańczuk M, Stanisławska-Kubiak M, Mojs E, Wilczak M, Samborski W. Objawy menopauzy a satysfakcja z życia i samoocena wśród kobiet. Przegląd Menopauzalny 2012;6:468-73;
4. Godziejewska-Zawada M. Otyłość i cukrzyca u kobiet w okresie menopauzy – zapobieganie i leczenie. Przegląd Menopauzalny 2013; 1: 5–9;
5. Grygiel-Górniak B, Przysławski J, Stelmach-Mardas M, Mosor M, Nowak J. Sposób żywienia a insulinooporność w grupie kobiet otyłych po menopauzie z dyslipidemią. Bromat. chem. toksykol. – XLIV, 2011, 3, str. 277-283;
6. Łokieć K, Loba M, Walecka-Kapica E, Górska-Ciebiada M. Ocena stanu psychoemocjonalnego pacjentek z nadmierną masą ciała w okresie okołomenopauzalnym po zastosowaniu diety redukcyjnej; Forum Zaburzeń Metabolicznych 2017, tom 8, nr 4, 171–176;
7. Sobczuk A. Pacjentka chora na cukrzycę w gabinecie ginekologicznym – najczęstsze problemy kliniczne. Przegląd Menopauzalny 2013; 1: 43–51;
8. Stachoń AJ. Ocena odczuwania wybranych objawów w zależności od fazy klimakterium i charakteru menopauzy. Przegląd Menopauzalny 2013;4: 315-20;
9. Stachowiak G, Stetkiewicz T, Pertyński T. Cukrzyca u kobiet menopauzalnych. Przegląd Menopauzalny 2011; 3: 173–180;
10. Zimny M, Kotwas A, Schneider-Motyka D, Augustyniuk K, Starczewska M, Szkup M. Analiza zależności pomiędzy nasileniem objawów menopauzy a depresyjnością u kobiet zdrowych i z cukrzycą typu 2. Pomeranian J Life Sci 2019;65(1):54-59;