Pomoc psychologa dla kobiet zmagających się z objawami PTSD po porodzie

Ciąża to okres, podczas którego kobieta przygotowuje się nie tylko na pojawienie się dziecka, ale także na samą sytuację porodu. W tym miejscu warto podkreślić, że w przypadku pierwszych ciąż, wyobrażenia na temat przebiegu porodu mogą znacznie odbiegać od rzeczywistości. Chociaż sam przebieg akcji porodowej może istotnie różnić się u każdej z kobiet, towarzyszące niniejszemu procesowi poczucie braku kontroli oraz przedłużający się ból, jak również niezaplanowane interwencje medyczne (związane między innymi z nacięciem krocza) mogą doprowadzić do sytuacji, w której poród staje się dla kobiety przeżyciem traumatycznym.

Wpływ na niniejszy stan rzeczy mogą wywierać nie tylko czynniki fizjologiczne (związane bezpośrednio z doznaniami bólowymi), ale także psychologiczne. Zdarza się, że nieprofesjonalne podejście ze strony personelu medycznego, poczucie utraty godności, a także brak wsparcia ze strony najbliższych odpowiadają za zapamiętanie przez kobietę porodu jako zdarzenia noszącego znamiona traumy.

Zespół Stresu Pourazowego (PTSD – z ang. Post-Traumatic Stress Disorder) klasyfikowany jest jako zaburzenie lękowe wywołane doświadczeniem przerażającego zdarzenia (lub wydarzeń). Często powraca do pacjenta w formie niekontrolowanych wspomnień, a także koszmarów nocnych. I chociaż PTSD (Zespół Stresu Pourazowego) kojarzy nam się przede wszystkim z weteranami wojennymi, warto wiedzieć, że dotyczy on znacznie szerszej grupy osób, w tym kobiet, które doświadczyły trudnego w ich opinii porodu.

W tym miejscu należy zaznaczyć, że w literaturze psychologicznej „zdarzenie traumatyczne” rozumiane jest jako takie zdarzenie, którego jednostka doświadczyła sama lub była świadkiem poważnego zagrożenia dla siebie lub innych i na to zdarzenie zareagowała ona intensywnym strachem, a wręcz przerażeniem i bezradnością. Należy zauważyć, że w przypadku porodu, jego przebieg nie musi wcale zdawać się traumatyczny dla innych osób, aby kobieta mogła go w ten sposób doświadczyć. Dlatego też, nawet kobieta, która doświadczyła porodu bez komplikacji i konieczności zastosowania interwencji medycznych, może określać go mianem traumatycznego, z uwagi na zaistnienie innych czynników, które wywołały w niej przerażenie (czynników związanych między innymi z koniecznością obnażenia się i utraty godności).

Zdaniem psychologów, problem Zespołu Stresu Pourazowego po porodzie może dotyczyć od 1,5% do nawet 6% kobiet. Specjaliści zwracają także uwagę na fakt, iż zaburzenie to często współwystępuje z depresją poporodową. Dokładne dane statystyczne są jednak trudne do ustalenia, albowiem w wielu przypadkach, poporodowy PTSD (Zespół Stresu Pourazowego) jest mylnie diagnozowany jako zaburzenia lękowe lub poporodowe zaburzenia nastroju.

Niestety, wiele kobiet doświadczających objawów Zespołu Stresu Pourazowego po porodzie, z różnych powodów nie poszukuje pomocy w gabinecie specjalisty. Związane to może być między innymi z przekonaniem, że radość płynąca z macierzyństwa pozwoli na szybkie wymazanie z pamięci traumatycznych wspomnień. Warto jednak wiedzieć, że takie podejście rzadko przynosi oczekiwane skutki. Wręcz przeciwnie, w większości przypadków doprowadza do poważnych konsekwencji, w tym do rozwoju poważnych zaburzeń psychicznych.

W grupie kobiet narażonych na zwiększone ryzyko rozwoju PTSD (Zespołu Stresu Pourazowego) po porodzie wyróżnia się:

• Kobiety, które doświadczyły poczucia braku kontroli podczas akcji porodowej;
• Kobiety, które nie otrzymały odpowiedniego wsparcia w czasie akcji porodowej ze strony swoich najbliższych, a także personelu medycznego;
• Kobiety, które z różnych przyczyn nie były świadome komplikacji mogących wystąpić w czasie porodu, a także kobiety niezaznajomione z procedurami medycznymi, które w szczególnych przypadkach muszą zostać podjęte;
• Kobiety, które w przeszłości doświadczyły zdarzenia traumatycznego.

Zdaniem psychologów, w przypadku ofiar przemocy seksualnej, a także kobiet, które w przeszłości zmagały się z objawami depresji, czy też zaburzeń lękowych, ryzyko rozwoju Zespołu Stresu Pourazowego po porodzie wzrasta aż pięciokrotnie.

Zespół Stresu Pourazowego po porodzie jest szczególnie trudny do rozpoznania, albowiem może przywodzić na myśl objawy innych zaburzeń okołoporodowych. Wiele kobiet interpretuje swoje złe samopoczucie jako przejaw zmęczenia poporodowego oraz zmęczenia związanego z opieką nad niemowlęciem, co opóźnia podjęcie przez nie interwencji psychologicznej.

W tym miejscu warto zaznaczyć, że podjęcie współpracy z doświadczonym psychologiem oraz/lub psychoterapeutą jest konieczne dla osiągnięcia przez pacjentkę zdrowia, a także dla rozwoju prawidłowej relacji między nią a nowonarodzonym dzieckiem.

Specjaliści z zakresu zdrowia psychicznego są zdania, że najskuteczniejszą z metod leczenia Zespołu Stresu Pourazowego po porodzie jest Terapia Poznawczo-Behawioralna, w czasie której podejmowane przez psychoterapeutę techniki skoncentrowane są na traumie. W przypadku młodych mam rzadko natomiast podejmowane jest leczenie farmakologiczne. Co ciekawe, w leczeniu poporodowego PTSD (Zespołu Stresu Pourazowego) coraz częściej wykorzystywana jest także terapia EMDR (z ang. Eye Movement Desensitization and Reprocessing) polegająca na odwrażliwianiu przy wykorzystaniu ruchu gałek ocznych.

Pomoc psychologa dla pacjentek zmagających się z objawami depresji poporodowej

Chociaż niewielu z nas zdaje sobie z tego sprawę, zaburzenia nastroju są powszechnym zjawiskiem wśród kobiet w okresie okołoporodowym. Zaburzenia te mogą przyjmować różną postać. Rozpoczynając od łagodnych oraz przejściowych, które występują najczęściej pod postacią „Baby Blues” (smutku poporodowego), poprzez depresję poporodową, a na przypadkach psychozy poporodowej kończąc. Wszystkie z tych zaburzeń w znaczny sposób wpływają na samopoczucie kobiety oraz na tworzenie się prawidłowej relacji między nią a nowonarodzonym dzieckiem. I chociaż w przypadku łagodnych okołoporodowych zaburzeń nastroju (np. w przebiegu baby blues) nie ma konieczności podejmowania długotrwałej współpracy z psychologiem, w przypadku depresji poporodowej, zasięgnięcie pomocy w gabinecie specjalisty zdaje się być konieczne.

Zgodnie z obecnym stanem wiedzy, depresja poporodowa może dotyczyć od 13% do nawet 20% kobiet w okresie okołoporodowym.

Wśród najpowszechniejszych objawów niniejszego zaburzenia wyróżnia się:

• Doświadczanie wzmożonego poczucia niepokoju;
• Wyraźne rozdrażnienie oraz skłonność do reagowania płaczem;
• Trudności dotyczące myślenia, zdolności do koncentracji oraz zapamiętywania;
• Niemożność odczuwania radości;
• Odczuwanie przewlekłego poczucia zmęczenia;
• Doświadczanie nieustępliwego lęku oraz nieuzasadnionego poczucia winy;
• Myśli samobójcze.

Ponadto, kobiety w przebiegu depresji poporodowej doświadczają obniżonego poczucia własnej wartości, a także niemożności wywiązywania się z obowiązków rodzicielskich. Kobiety te przejawiają także skłonność do nakładania na siebie niemożliwych do zrealizowania oczekiwań.

Nieleczona depresja poporodowa może nieść ze sobą wiele tragicznych konsekwencji. Wpływa ona na bezpośrednie zagrożenie zdrowia psychicznego pacjentki, utrudnia jej codzienne funkcjonowanie, a także stwarza ryzyko śmierci samobójczej. Ponadto, depresja poporodowa utrudnia nawiązywanie prawidłowej więzi z nowonarodzonym dzieckiem, co może mieć niekorzystny wpływ na rozwój malucha. Dlatego też, tak ważne jest podjęcie przez pacjentkę współpracy ze specjalistą.

Zdaniem ekspertów, w przypadku depresji poporodowej, pomoc psychologiczna powinna spełniać następujące kryteria:

• Pomoc psychologiczna dla kobiet doświadczających depresji poporodowej powinna być powszechna i łatwo dostępna;
• Pomoc psychologiczna powinna zostać udzielona pacjentce odpowiednio wcześnie;
• Pomoc psychologa / psychoterapeuty powinna posiadać formę ustrukturyzowanej, systematycznej i krótkoterminowej terapii;
• Praca z pacjentką powinna koncentrować się na wspieraniu jej umiejętności dotyczących myślenia o emocjach;
• Kolejne spotkania psychologa z pacjentką powinny mieć charakter nie tylko bezpośredniej pomocy, ale także wzmacniania samodzielności pacjentki, tak aby potrafiła ona sobie poradzić z objawami choroby w życiu codziennym.

Ważnym elementem pomocy psychologicznej w przebiegu depresji poporodowej jest także psychoedukacja, która powinna obejmować nie tylko pacjentkę, ale także członków jej najbliższej rodziny.

Pomoc psychologiczna dla pacjentek, które doświadczyły narodzin martwego dziecka

Doświadczenie narodzin martwego dziecka jest przeżyciem niezwykle trudnym dla obojga rodziców. W związku z tym, bardzo ważne jest, aby otoczeni zostali oni empatią oraz zrozumieniem, zarówno ze strony personelu medycznego, jak i najbliższych. Co istotne, zaistnienie niniejszego zdarzenia nigdy nie powinno stanowić tematu tabu. Dlatego też, w niektórych sytuacjach nieoceniona okazuje się pomoc doświadczonego psychologa, który na podstawie rozmowy z rodzicami pogrążonymi w żałobie jest w stanie rozpoznać prezentowane przez nich mechanizmy obronne, a także wyjaśnić im następujące po sobie fazy żałoby. To niezwykle ważne, aby specjalista przeprowadzający taką rozmowę wykazywał się nie tylko wyrozumiałością, ale przede wszystkim umiejętnością wrażliwego wysłuchania pary.

Psychologowie zwracają uwagę na fakt, że pacjentki, które doświadczyły straty dziecka przy porodzie zmagają się z licznymi konsekwencjami psychologicznymi, zarówno w perspektywie teraźniejszej, jak i przyszłej. Wiele z nich doświadcza istotnych zaburzeń funkcjonowania w wymiarze fizycznym oraz psychicznym. Warto jednak wiedzieć, że o ile zaburzenia te nie są znacznie nasilone i nie trwają przez zbyt długi okres, stanowią naturalną reakcję na stratę bliskiej osoby.

Nie należy jednak zapominać, że bez względu na okoliczności, każda z pacjentek, która doświadczyła narodzin martwego dziecka, powinna zostać otoczona opieką specjalistyczną, mającą na celu przede wszystkim zapobieganie dalszym konsekwencjom psychologicznym.

Fazy żałoby po stracie dziecka podczas porodu

W tym miejscu warto zaznaczyć, że pacjentki doświadczające straty dziecka podczas porodu przeżywają zazwyczaj następujące fazy smutku/żałoby.

Faza szoku i dezorganizacji zachowania

Występuje bezpośrednio po zaistnieniu trudnej sytuacji. W tej fazie większość kobiet próbuje zaprzeczyć temu, co miało miejsce i odcina się od przekazywanych jej informacji. Dostrzegane są u niej znaczące trudności z koncentracją oraz zdolnością do zapamiętywania istotnych informacji. W kolejnych dniach po doświadczeniu straty, pacjentki mogą wykazywać także niespecyficzne objawy somatyczne, w tym: zaburzenia łaknienia, ogólne osłabienie organizmu oraz problemy ze snem. W fazie szoku rodzice niejednokrotnie doświadczają także utraty wiary w dobro, a także wykazują ograniczone zaufanie względem personelu medycznego. To bardzo ważne, aby (jeśli to możliwe) jeszcze podczas pobytu w szpitalu para miała możliwość odbycia konsultacji z psychologiem, który pomoże w wyjaśnieniu najważniejszych kwestii związanych ze stanem żałoby, którego w najbliższym czasie będą doświadczać.

Faza reakcji emocjonalnych

To czas doświadczania ekstremalnych emocji, które mogą przyjmować postać gniewu, poczucia winy, żalu, smutku i bezradności. Podczas niniejszej fazy, wraz ze zmniejszeniem intensywności odczuwanych emocji, pacjentki powoli oswajają się z traumatycznym doświadczeniem. Faza reakcji emocjonalnych to właściwy czas na łzy oraz wyrażenie gniewu z powodu odczuwanej pustki. W tym momencie psycholog powinien uświadomić parze, jak ważne jest wyrażanie swojego wewnętrznego bólu, albowiem bez tego niemożliwe stałoby się osiągniecie następnej fazy. Specjaliści z zakresu zdrowia psychicznego zwracają uwagę na to, że faza reakcji emocjonalnych nie powinna trwać dłużej niż 30-40 dni. Jeśli stan odczuwania intensywnych emocji trwa dłużej i uniemożliwia prawidłowe funkcjonowanie, konieczne jest podjęcie interwencji w gabinecie specjalisty.

Faza wychodzenia z kryzysu

W tym czasie rodzice nabywają umiejętności funkcjonowania w nowej rzeczywistości. Warto bowiem pamiętać, że doświadczenie narodzin martwego dziecka wiąże się nie tylko ze stratą jego samego, ale także ze stratą własnych marzeń i planów, a także nowo ustanowionej tożsamości jako rodzica.

Podjęcie przez pacjentkę w tym trudnym czasie współpracy z psychologiem ma na celu nie tylko wsparcie jej w procesie przechodzenia żałoby, ale także profilaktykę jej zdrowia psychicznego. Obserwacje klinicystów zwracają bowiem uwagę na fakt, że kobiety, które doświadczyły straty dziecka podczas porodu mogą zmagać się z zaburzenia afektywnymi (w tym przede wszystkim z depresją), z problemem w tworzeniu prawidłowej więzi emocjonalnej z pozostałym dziećmi, nadmiernym poczuciem winy, problemami z zaangażowaniem w związek z partnerem, zespołem stresu pourazowego, skłonnością do nadużywania leków przeciwbólowych oraz alkoholu.

Pomoc psychologiczna dla kobiet, które doświadczyły porodu przedwczesnego

Doświadczenie przedwczesnego porodu niejednokrotnie związane jest z trudnym emocjami. Rodzice martwią się przede wszystkim o zdrowie swojego dziecka, a także o jego prawidłowy rozwój w przyszłości. Niejednokrotnie, dzieci urodzone przedwcześnie wymagają hospitalizacji, co uniemożliwia bezpośredni kontakt matki z maluchem. Ponadto, związane jest to z doświadczaniem przewlekłego stresu o dużej intensywności. Wszystkie te doświadczenia nie pozostają bez znaczenia dla zdrowia psychicznego matki.

Obserwacje psychologów zwracają uwagę na to, że matki doświadczające przedwczesnego porodu częściej zmagają się z objawami depresji poporodowej, a także częściej doświadczają silnego lęku. Dlatego też, tak ważne jest, aby matki wcześniaków (jeśli to możliwe) otrzymywały odpowiednie wsparcie psychologiczne oraz psychoedukacyjne, jeszcze podczas pobytu w szpitalu. Dzięki temu możliwe stanie się zmniejszenie ryzyka następstw psychologicznych i zapewnienie matce oraz maluchowi prawidłowych warunków do tworzenia więzi emocjonalnej.

Pomoc psychologa/seksuologa dla par zmagających się z problemami komunikacyjnymi po narodzinach dziecka

Życie pary po narodzinach pierwszego dziecka w większości przypadków istotnie się zmienia. Wynika to z faktu, że od momentu przyjścia na świat malucha, małżonkowie stają się rodzicami, a co za tym idzie ich uwaga i zaangażowanie zostają skupione na nowej istocie. Taka sytuacja, choć może zdawać nam się naturalna, nie zawsze jest łatwa do zaakceptowania przez obydwie strony. Wcześniejsza relacja, która skupiała się wyłącznie na potrzebach własnych oraz partnera, zostaje drastycznie zmieniona, co może wywołać szok zarówno u kobiety, jak i mężczyzny.

Ponadto, na skutek pojawienia się w ich życiu dziecka, młodzi rodzice niejednokrotnie doświadczają problemów w sferze życia seksualnego. Może to związane być zarówno z samopoczuciem kobiety, jak i z negatywnymi wspomnieniami mężczyzn, którzy towarzyszyli partnerce podczas porodu.

W takiej sytuacji, wskazane jest zasięgnięcie porady w gabinecie specjalisty psychologa, psychoterapeuty lub seksuologa. Zadaniem terapeuty będzie otworzenie pary na szczerą rozmowę, a także na wyrażenie i uwzględnienie wzajemnych potrzeb oraz emocji w życiu codziennym.

Podsumowanie

Doświadczenie porodu to jedno z najważniejszych wydarzeń zarówno w życiu kobiety, jak i mężczyzny. Bez względu na jego okoliczności, okazuje się, że poród może wywierać istotny wpływ na funkcjonowanie psychiczne rodziców. Badania psychologiczne zwracają szczególną uwagę na zjawisko Zespołu Stresu Pourazowego po porodzie, jak również depresji poporodowej. Ponadto, specjaliści sugerują, że pojawienie się dziecka w rodzinie w istotny sposób może wpłynąć na relację między partnerami. Dlatego też, wskazane jest, aby w okresie poporodowym zarówno kobiety, jak i mężczyźni mieli możliwość skorzystania z opieki psychologicznej. Dostępność do konsultacji ze specjalistą mogłaby doprowadzić do ograniczenia ryzyka rozwoju psychicznych zaburzeń poporodowych, a także pomóc w budowaniu przez rodziców nowej rzeczywistości rodzicielskiej, która nie zawsze wygląda tak, jak wcześniej to sobie wyobrażali.

Bibliografia

1. Ayers S., Eagle A. et al., The effects of childbirth-related post-traumatic stress disorder on women and their relationships: A qualitative study, „Psychology, Health & Medicine” 11(4), 2006, 389–398;
2. Bubiak A, Bartnicki J., Knihicka – Mercik Z.: Psychologiczne aspekty utraty dziecka w okresie prenatalnym, Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne 2014; 1: 69 – 78;
3. Chrzan-Dętkoś M. Depresja i lęk w okresie ciąży jako czynnik ryzyka wcześniactwa oraz niskiej masy urodzeniowej – przegląd badań, Gynecology and Obstetrics medical project, 3 (37), 2015; 110-113;
4. Czarnecka – Iwańczuk, Bukowska A., Konofalska N., Łuczak-Wawrzyniak J., Zakres i charakter pomocy psychologicznej udzielanej pacjentkom GPSK UM w Poznaniu, Psychologia w naukach medycznych, Cybulski M., Strzelecki W. (red.), Poznań 2010;
5. Dayan J, Creveuil C, Marks MN Conroy S, Herlicoviez M, Dreyfus M, Tordjman S. Prenatal depression, prenatal anxiety, and spontaneous preterm birth: a prospective cohort study among women with early and regular care. Psychosom. Med. 2006; 68(6): 938–946;
6. Kmita, G. Trauma przedwczesnych narodzin: procesy radzenia sobie rodziców a rozwój dziecka. (w:) J. Jakubowski, J. Wątroba (red.), Zastosowania metod statystycznych w badaniach naukowych II, 2006; 255–262, Kraków: StatSoft;
7. Kmita G. Rodzice i ich przedwcześnie urodzone dziecko – z doświadczeń współpracy psychologa z Kliniką Patologii i Intensywnej Terapii Noworodka. Medycyna Wieku Rozwojowego, 2000; 4 (Suppl. III do nr 2);
8. Kmita G. Wybrane metody wspierania wczesnych kontaktów pomiędzy rodzicami a hospitalizowanym noworodkiem. Medycyna Wieku Rozwojowego, 2000; 4(4): 413-422;
9. Łuczak-Wawrzyniak J., Czarnecka – Iwańczuk M., Bukowska A., Konofalska N.: Wczesne i późne psychologiczne skutki utraty ciąży. Ginekologia Polska 2010; 81: 374 – 377;
10. Łuczak-Wawrzyniak J., Czarnecka M., Konofalska N., Bukowska A., Gadzinowski J. Rodzice wcześniaka – analiza emocji i oczekiwań rodziców dzieci hospitalizowanych w Oddziale Intensywnej Te-rapii Noworodka Ginekologiczno-Położniczego Szpitala Klinicznego UM w Poznaniu. Przegl. Gin. Poł., 2009; 9 (4-5): 321-325;
11. Machaj A. Aktywność seksualna kobiet posiadających małe dziecko a wybrane aspekty ich seksualności. Niepublikowana rozprawa doktorska, 2009;
12. Mariańczyk, K., Libera, A. Stres doświadczany przez matki w sytuacji przedwczesnych narodzin dziecka jako przestrzeń działań dla psychologa, (w:) W. Otrębski, G. Wiącek (red.), Przepis na rehabilitację. Metodologie oraz metody w badaniach i transdyscyplinarnej praktyce rehabilitacyjnej, 2014; s. 379-387, Lublin: Wydawnictwo KUL;
13. Mariańczyk, K., Libera, A. Przedwczesne narodziny jako czynnik ryzyka zaburzeń rozwoju oraz niepełnosprawności – perspektywa psychologii rehabilitacji, (w:) W. Otrębski, K. Mariańczyk (red.), Przepis na rehabilitację. Dzieci i młodzież z niepełnosprawnością, 2016; 95-111, Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia;
14. Netsi E, Pearson RM, Murray L, Cooper P, Craske MG, Stein A. association of persistent and severe postnatal depression with child outcomes. JAMA 2018; 75(3): 247–253. doi:10.1001/ jamapsychiatry.2017;
15. Pukas A., Suda W., Kwiatkowska-Gruca M., Behrendt J., Godula-Stuglik U. Poziom lęku u rodziców noworodków leczonych w od-dziale intensywnej terapii a wsparcie ze strony rodziny i personelu medycznego. Pediatria Polska, 2010; 85(4): 341-344;
16. Pużyński S, Wciórka J. Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10, tom 1–2 (Opisy kliniczne i wskazówki diagnostyczne + Badawcze kryteria diagnostyczne) Kraków: Vesalius, 2000;
17. Program polityki zdrowotnej pn. „Program w zakresie edukacji i profilaktyki depresji poporodowej”, załącznik nr 17 dokumentów konkursowych POWR.05.01.00-IP.05-00-006/18, instytucja pośrednicząca Ministerstwo zdrowia;
18. Załuska M., Żurko R., Kuroń M., Jakiel G., Dudel A. Fuga dysocja-cyjna u pacjentki oddziału położniczego – studium przypadku. Psychiatria polska, 2011; 43(4): 599-609;
19. Żylicz P. Praca psychoterapeutyczna z osobami doświadczającymi poczucia winy. W: Grzesiuk L. (red.). Psychoterapia. Praktyka. Podręcznik akademicki. Eneteia, Warszawa 2006.