Psychika i odporność, co mają ze sobą wspólnego?

W ciągu ostatnich kilku lat doszło do znacznego wzrostu zainteresowania kwestią relacji między stresem, a zaburzeniami odporności człowieka. Warto wiedzieć, iż jeszcze w latach 60-tych ubiegłego wieku sądzono, iż układ nerwowy oraz immunologiczny są względem siebie całkowicie autonomiczne. Niemniej jednak, liczne badania naukowe, przeprowadzone w ostatnich latach, podważyły niniejszą tezę i doprowadziły do rozwoju psychoneuroimmunologii. Ta interdyscyplinarna dziedzina wiedzy bada relacje między sferą psychiczną i somatyczną człowieka. Okazuje się bowiem, że zależność między układem nerwowym a odpornościowym, posiada charakter dwukierunkowy. Mózg człowieka jest w stanie wpływać na narządy limfatyczne (obejmujące między innymi grasicę, śledzionę, jak i migdałki), zarówno poprzez autonomiczny układ nerwowy, jak i oś podwzgórzowo-przysadkowo-nadnerczową. Oś ta współcześnie uznawana jest za jeden z głównych regulatorów odpowiedzi organizmu na działanie czynników o charakterze stresowym.

Powiązania między stresem, a odpowiedzią immunologiczną naszego organizmu są niezwykle szerokie. Niemożność poradzenia sobie z silnymi emocjami, niejednokrotnie skłania nas do podejmowania zachowań ryzykownych dla zdrowia, np. do sięgania po używki lub do nadmiernego spożywania alkoholu. Dodatkowo, silny stres może być odpowiedzialny za wywoływanie zaburzeń snu, które oddziałują bezpośrednio na aktywność parametrów odpornościowych. Liczne badania naukowe dowodzą także, iż przeżywanie intensywnego stresu w codziennym życiu, może zwiększać ryzyko rozwoju komórek nowotworowych w przyszłości.

Osobowość a choroby nowotworowe

Chociaż każdy z nas posiada inny zestaw cech i doświadczeń życiowych, zgodnie z kryteriami psychologicznymi można przyporządkować nas do czterech grup, reprezentujących cztery różne typy osobowości.

W literaturze przedmiotu wyróżnia się:

• TYP OSOBOWOŚCI A – odznaczający się dążeniem do perfekcji i nadmierną ambicją (narażony na występowanie zaburzeń w obrębie układu sercowo-naczyniowego w przyszłości);
• TYP OSOBOWOŚCI B – charakteryzujący się cierpliwością i nastawieniem na współpracę (powszechnie uznawany za „zdrowy”); 
• TYP OSOBOWOŚCI C – wyróżniający się niezdolnością do podejmowania zachowań agresywnych, skrywaniem w sobie negatywnych emocji, brakiem asertywności i uległością, ale także kooperatywnością oraz cierpliwością;
• TYP OSOBOWOŚCI D – odznaczający się tendencją do przeżywania silnych emocji o negatywnym zabarwieniu (np. gniewu, lęku, irytacji, wrogości), jak również pesymistycznym nastawieniem i skłonnością do zamartwiania się (w przypadku niniejszych osób może pojawiać się zwiększone ryzyko rozwoju zaburzeń o charakterze psychosomatycznym). 

Na podstawie wieloletnich obserwacji oraz licznych badań naukowych wysunięto wnioski, iż to właśnie osobowość typu C łączona jest z większą skłonnością do rozwoju chorób nowotworowych. Wpływ na kształtowanie się niniejszego typu osobowości może mieć wiele czynników, zarówno pochodzenia zewnętrznego, jak i wewnętrznego. Warto wiedzieć, że doświadczenia o charakterze traumatycznym mogą oddziaływać na kształtowanie takich cech, jak uległość oraz poczucie braku wpływu na sytuacje życiowe. Ponadto, cechy charakterystyczne dla osobowości typu D predysponują do występowania zaburzeń depresyjnych, także w przebiegu choroby nowotworowej. W przypadku takich pacjentów, niezwykle ważne jest zapewnienie odpowiedniej opieki psychoonkologicznej, na każdym z etapów leczenia choroby.

Stres a przebieg choroby nowotworowej

Stres nierozerwalnie związany jest z chorobą nowotworową. Pojawia się on już na etapie diagnozy i towarzyszy nam na każdym z etapów leczenia. Warto jednak wiedzieć, że stres może wywierać na nas zróżnicowany wpływ, od adaptacyjnego po destrukcyjny.

Wśród bezpośrednich następstw stresu w przebiegu choroby możemy wyróżnić:

• Obniżenie nastroju oraz/lub nadmierne pobudzenie emocjonalne;
• Zmiany somatyczne, takie jak: podniesienie poziomu kortyzolu (hormonu stresu we krwi) oraz podniesienie ciśnienia krwi; 
• Zaburzenia procesów poznawczych, takie jak: trudności z koncentracją, obsesyjne myśli wywołujące uczucie lęku (ruminacje), dezorganizacja myślenia.

Długotrwałe następstwa stresu mogą natomiast oddziaływać bezpośrednio na odporność naszego organizmu, a nawet zaostrzyć przebieg choroby. Przewlekłe, nadmierne wydzielanie kortyzolu doprowadza do wyczerpania i osłabienia organizmu. W związku z tym, pacjenci niejednokrotnie tracą wolę walki o własne zdrowie oraz siłę na dalsze działania terapeutyczne.

Dlatego też, tak ważne miejsce w terapii chorób nowotworowych zajmuje psychoonkolog. Niniejszy specjalista pomaga pacjentom przejść przez cały proces leczenia i zapewnia nie tylko fachowe wsparcie, ale także wiedzę związaną z mechanizmami, które występują w przebiegu danego zaburzenia.

Specjalistyczne badania z zakresu biochemii wykazały, że stres wywołuje molekularne konsekwencje w rozwoju chorób nowotworowych. Zmiany zachodzą zarówno na poziomie proliferacji (rozmnażania się), jak i apoptozy (zaprogramowanej śmierci) komórek nowotworowych.

Optymizm jako niezbędny składnik efektywnej terapii

Optymizm jest pojęciem wywodzącym się z języka łacińskiego. Co ciekawe, słowo optimus – oznacza najlepszy. Definicja optymizmu określa niniejsze zjawisko, jako względnie trwałą tendencję człowieka do oceniania, spostrzegania i wyjaśniania zjawisk zachodzących w świecie w sposób pozytywny. Jednostka prezentująca nastawienie optymistyczne, skłonna jest do przywoływania pomyślnych wydarzeń z przeszłości, dzięki czemu jest w stanie konstruować pozytywne scenariusze dotyczące własnej przyszłości.

W tym miejscu warto także zwrócić uwagę na pojęcie optymizmu dyspozycyjnego, opracowane przez Charlesa Carvera i Michaela Scheiera. Niniejsza koncepcja przedstawia uogólnione, pozytywne oczekiwania wobec przyszłości, jako cechę osobowości osób, które wyrażają oczekiwania, że ich życie będzie pomyślne, a wszelkie przeciwności losu, napotkane na swojej drodze, uda się pokonać dzięki wytrwałości i woli walki. Badania dowodzą, iż optymizm dyspozycyjny jest zasobem osobistym, wywierającym wpływ zarówno na stan fizyczny człowieka, jak i jego zdrowie psychiczne. Posiada on także związek z funkcjonowaniem układu immunologicznego. Optymizm dyspozycyjny wzmacnia naszą odporność i zabezpiecza organizm przed negatywnymi skutkami stresu. W swoich badaniach Carver i wsp. wykazują, iż pacjentki charakteryzujące się wysokim poziomem optymizmu na wczesnym etapie rozwoju nowotworu piersi, doświadczają mniejszego stresu na dalszych etapach leczenia. Ponadto, wysoki poziom optymizmu okazał się dobrym prognostykiem efektywności zastosowanych metod terapeutycznych. Co ciekawe, osoby o nastawieniu optymistycznym są w stanie z większą pożytecznością wykorzystywać informacje dotyczące aktualnego stanu zdrowia, a ponadto, wykazują wiarę w skuteczność podejmowanego leczenia.

Odpowiadamy na najczęściej zadawane pytania, dotyczące wpływu stresu na przebieg choroby nowotworowej

Czy stres może wywoływać choroby nowotworowe?

Przeżywanie intensywnego stresu w codziennym życiu może istotnie wpływać na funkcjonowanie naszego układu odpornościowego. Ponadto, w połączeniu z innymi czynnikami ryzyka (np. nieodpowiednią dietą, niską aktywnością fizyczną, nadmiernym zażywaniem alkoholu), może on doprowadzić do rozwoju chorób nowotworowych w przyszłości.

Jak radzić sobie ze stresem w chorobie nowotworowej?

Istnieje wiele sposobów radzenia sobie ze stresem w obliczu choroby przewlekłej. Zazwyczaj należy je dostosować do indywidualnych potrzeb i wymagań pacjenta. Dla niektórych, skutecznym sposobem na rozładowanie negatywnych emocji może okazać się relaksacja lub muzykoterapia. Dla pozostałych osób, doskonałym sposobem walki ze stresem może być wsparcie najbliższych oraz/lub pomoc specjalisty (np. psychoonkologa).

Czy nasze nastawienie może mieć wpływ na przebieg choroby nowotworowej?

Okazuje się, iż nastawienie pacjenta posiada ogromny wpływ nie tylko na odczuwaną jakość życia w czasie leczenia onkologicznego, ale także na efektywność zastosowanych metod terapeutycznych. Dlatego też, w przypadku, gdy zmagamy się z nadmiarem negatywnych emocji w przebiegu choroby przewlekłej, warto skorzystać z pomocy specjalisty.

Jak skutecznie chronić się przed stresem?

Stres nierozerwalnie związany jest z życiem człowieka. Ważne jest jednak, aby na przestrzeni lat wykształcić efektywne sposoby radzenia sobie z nim. Jeśli mimo podejmowanych prób walki z niniejszym problemem, nadal zauważamy, że negatywnie wpływa zarówno na nasze zdrowie psychiczne, jak i fizyczne, warto skorzystać z pomocy specjalisty, który podpowie nam, jakie strategie radzenia sobie ze stresem będą przynosić dla nas najlepsze efekty.

Czy optymiści żyją dłużej?

W ostatnich latach ogromną popularność zyskało powiedzenie, iż optymiści cieszą się dłuższym życiem, niż pesymiści. Warto wiedzieć, że jest w nim ziarno prawdy. Osoby o optymistycznym nastawieniu łatwiej stawiają czoła życiowym wyzwaniom oraz efektywniej radzą sobie ze stresem w codziennym życiu. Dzięki temu, układ odpornościowy nie jest narażony na szkodliwy wpływ kortyzolu, a tym samym zmniejsza się ryzyko zachorowania na liczne choroby.

Podsumowanie

W ostatnich latach coraz większą uwagę zwraca się na zależności między zdrowiem psychicznym, a somatycznym. Zauważono, iż odporność na stres może istotnie wpływać na funkcjonowanie naszego układu immunologicznego. Dodatkowo, pacjenci z oddziałów onkologicznych, którzy przejawiają wyższy poziom optymizmu, łatwiej radzą sobie z poszczególnymi etapami terapii i wykazują większą wolę walki o własne zdrowie. Dlatego też, tak ważne jest zapewnienie pacjentom nie tylko doskonałej opieki medycznej, ale również psychologicznej, na każdym z etapów choroby nowotworowej.

Bibliografia

1. Baker SR. Dispositional optimism and health status, symptoms and behaviours: Assessing idiothetic relationships using a prospective daily diary approach. Psychol Health. 2007; 22(4): 431–455;
2. Heszen-Niejodek I, Sęk H. Psychologia zdrowia. Poznań: Wydawnictwo Naukowe PWN; 2007;
3. Magdalena Surman, Marcelina E. Janik. Stres i jego molekularne konsekwencje w rozwoju choroby nowotworowej. Postepy Hig Med Dosw 2017; 71 : 485-499;
4. Ogińska-Bulik N, Juczyński Z. Osobowość, stres a zdrowie. Warszawa: Difin; 2010;
5. Scheier MF, Carver CS. On the power of positive thinking: the benefits of being optimistic. Curr Direct Psychol Science. 1993; 2(1): 26–30;
6. Seligman M.E.P. Optymizmu można się nauczyć. Jak zmienić swoje myślenie i swoje życie. Poznań: Wydawnictwo Media Rodzina of Poznań; 1993;
7. Stokłosa T. Psychoneuroimmunologia. W: Immunologia. Jakóbisiak M (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002; 326-336.