Czym jest rodzina i jakie funkcje powinna spełniać wobec dziecka?

Rodzina stanowi pierwsze i podstawowe środowisko socjalizacji dziecka. Funkcjonująca w prawidłowy sposób, stwarza możliwości do rozwoju i zaspokajania potrzeb. Ponadto, rodzina wprowadza dziecko w świat wartości i norm społecznych oraz kształtuje jego osobowość. Rodzina nuklearna (mała) składa się z rodziców i ich potomstwa. Relacje jakie zachodzą między poszczególnymi jej członkami, mają ogromy wpływ na psychikę dziecka i kształtują jego postawy wobec świata zewnętrznego. W związku z tym, niezwykle ważne jest, aby umożliwić naszemu potomstwu rozwój w możliwie jak najlepszych warunkach, których podstawą jest wartościowa komunikacja zarówno między rodzicami, a dzieckiem, jak i między samymi rodzicami i rodzeństwem. Dzięki temu, dziecko jest w stanie wykształcić wzorce postępowania i komunikowania się w świecie zewnętrznym, zapewniające mu poczucie własnej wartości oraz umiejętności radzenia sobie z trudnymi sytuacjami, które stanowią podstawę zdrowia psychicznego.

Wiadomość o pojawieniu się nowego dziecka w rodzinie

Kiedy rodzice uzyskują informację na temat ciąży, pojawia się w nich wiele emocji. W sytuacji, w której posiadają już swoje potomstwo, często jest to obawa o reakcję z ich strony. W związku z tym, sama wizja przekazania informacji na temat pojawienia się kolejnego członka rodziny może stanowić spore wyzwanie dla obojga rodziców. Warto jednak wiedzieć, że im szybciej poinformujemy nasze potomstwo o nowym braciszku lub siostrzyce, tym więcej czasu będą oni mieli na oswojenie się z niniejszą sytuacją. Ponadto, ważne jest, aby przekazać maluchom informację zanim ciało mamy zacznie się zmieniać. Do wyjaśnienia dziecku zaistniałej sytuacji warto używać jasnych komunikatów, dostosowanych do jego wieku. Eksperci z dziedziny psychologii zwracają uwagę na to, aby nie przedstawiać maluchom bajkowych metafor, na przykład „za kilka miesięcy przyleci do nas bocian i przyniesie nam dzidziusia”. Warto także unikać zbyt medycznych sformułowań. Pomocą w wyjaśnieniu przyszłemu rodzeństwu stanu w jakim znajduje się mama, mogą okazać się ilustracje opisujące rozwój płodu. Obecnie dostępnych jest wiele książek i materiałów edukacyjnych, które mogą ułatwić rodzicom przekazywanie wielkiej nowiny.

W rozmowie na temat ciąży (jeśli to możliwe) powinni uczestniczyć oboje z rodziców. Podczas konwersacji z dzieckiem należy unikać wybiegania w daleką przyszłość. Przekazywanie maluchowi komunikatów typu „nie martw się, kiedy pojawi się dzidziuś będziemy kochać Cię tak samo” może wywołać w nim uczucie lęku, ponieważ wcześniej nie zastanawiało się ono nad tym, czy uczucia rodziców w ogóle mogą się zmienić.

Jak przygotować dzieci na nadejście nowego członka rodziny?

Pojawienie się nowego dziecka wymaga reorganizacji życia rodzinnego. Dlatego też, ważne jest, aby zmiany zachodziły w sposób stopniowy, a nie w momencie pojawienia się noworodka w domu. Oto kilka wskazówek, dzięki którym naszemu dziecku być może łatwiej będzie zaadaptować się do nowych okoliczności:

• zacznij przygotowywać dziecko do tego, że będzie spędzało z mamą mniej czasu. Tata powinien angażować się w więcej aktywności związanych z życiem malucha. Na przykład, chodzić z nim na spacery, przygotowywać dziecko do snu;
• jeśli planujesz zmienić pokój dziecka, aby dostosować go także do wymagań noworodka, staraj się robić to tak wcześnie, jak to tylko możliwe;
• jeśli planujesz zapisać dziecko do przedszkola, zrób to przed narodzinami rodzeństwa. W przeciwnym razie, dziecko może poczuć się odrzucone;
• zaangażuj dziecko w organizację wyprawki dla noworodka. Wspólny wybór łóżeczka, kocyka, czy wózka, może posiadać dla malucha ogromne znaczenie;
• jeśli to możliwe, zapewnij swojemu dziecku kontakt z innymi noworodkami. Dzięki temu, możliwe stanie się obniżenie jego lęku przed nieznanym. Ponadto, warto pokazywać naszemu dziecku zdjęcia z czasów, kiedy ono same było noworodkiem;
• przyzwyczaj dziecko do dzielenia się. Już podczas ciąży raz na jakiś czas kupuj prezenty dla noworodka;
• przedstawmy dziecku zarówno dobre, jak i te bardziej uciążliwe strony posiadania rodzeństwa;
• w niektórych sytuacjach sposobem na oswojenie malucha z wizją pojawienia się nowego rodzeństwa, może być zabranie go na badanie USG. Niemniej jednak, przed wprowadzeniem dziecka do gabinetu ginekologa, warto zastanowić się, czy jest ono na to gotowe. Być może wcześniej należałoby pokazać mu zdjęcia z poprzednich badań oraz wytłumaczyć, jak wygląda wizyta w gabinecie lekarskim i jak podczas niej należy się zachować. Wówczas możemy zapytać, czy dziecko chce uczestniczyć w badaniu. Mniejsze dzieci, mogą bowiem odczuwać silne emocje i niejednokrotnie strach przed samą procedurą badania oraz obrazem otrzymywanym za pośrednictwem ultrasonografu.
  

Kiedy mama jest z maluchem w szpitalu

Podczas przygotowań do narodzin malucha, należy poinformować dziecko, że mama na jakiś czas będzie musiała udać się do szpitala, a kiedy z niego wróci, w domu pojawi się nowy członek rodziny. To bardzo ważne, aby w czasie, gdy mama będzie w szpitalu, dziecko przebywało w środowisku domowym. Należy też postarać się utrzymać dotychczasowy harmonogram dnia tak, aby nie odczuwało ono, że dzieje się coś niepokojącego. Aby oswoić dziecko z pobytem mamy w szpitalu, warto także wspólnie spakować torbę i ułożyć w niej zarówno rzeczy dla mamy, jak i przyszłego rodzeństwa. W tym szczególnym czasie, pozytywny wpływ na zachowanie komfortu emocjonalnego dziecka może wywrzeć atrakcyjna wycieczka lub nowa gra. Warto pamiętać, że dziecko bardziej zainteresowane jest tym, co się dzieje wokół niego, niż samym porodem. Niezwykle istotne jest także uświadomienie dziecku, że mama po powrocie ze szpitala może czuć się zmęczona.

Wielki dzień – poznanie się rodzeństwa z noworodkiem

Poznanie rodzeństwa to bez wątpienia jeden z najważniejszych dni w życiu dziecka. Jest to również niezwykle emocjonalny moment dla obojga rodziców. Ważne jest jednak, aby w tym czasie pozostać niezwykle uważnym na potrzeby starszego dziecka. Należy wziąć pod uwagę fakt, że po kilku dniach rozłąki, dziecko jest stęsknione za mamą. Dlatego też, niezwykle ważne jest, aby mama czule przywitała się z dzieckiem i poświęciłam mu choć 5 minut sam na sam. W tym czasie, tata może przejąć opiekę nad noworodkiem. Dobrym sposobem na wywołanie uśmiechu u starszego dziecka jest także wręczenie mu prezentu „od noworodka”. Ponadto, już od pierwszego dnia warto pozwolić starszemu dziecku uczestniczyć w opiece nad noworodkiem. Niech przyjrzy się ono kąpieli, jak również zmienianiu pieluch, czy karmieniu.

Współpraca z otoczeniem – pojawienie się kolejnego dziecka w rodzinie

Pojawienie się nowego dziecka wzbudza ogromne zainteresowanie wśród pozostałych członków rodziny. Dlatego też, gdy tylko mama wraca z maluchem ze szpitala, w domu pojawiają się goście, którzy pragną poznać noworodka. To może być trudny moment dla starszych dzieci, albowiem do tej pory to właśnie one wzbudzały główne zainteresowanie babci, dziadka, wujków oraz cioć. Ważne jest zatem, aby poprosić swoją rodzinę o to, aby nie bagatelizowały starszych dzieci podczas swoich wizyt. Ponadto, jeśli to możliwe, warto poprosić rodzinę, aby przynosiła prezenty nie tylko dla noworodka, ale i drobne upominki dla starszego dziecka. Dodatkowo, należy uwrażliwić odwiedzających gości na to, aby przesadnie nie wyrażali swoich uczuć dotyczących noworodka w obecności starszego dziecka. To niezwykle istotne, aby babcia, ciocia lub dziadek odwiedzający nowego wnuka poświęcili swoją uwagę także starszemu dziecku. Wskazane jest, aby na początku to właśnie z nim przez chwilę się pobawili i zainteresowali się jego samopoczuciem. W końcu noworodek nie zauważy różnicy, czy babcia przyjdzie przywitać się z nim w pierwszej kolejności, a starsze dziecko wręcz przeciwnie.

Możliwe konsekwencje psychologiczne pojawienia się nowego członka rodziny

Trudno przewidzieć reakcję dziecka na pojawienia się noworodka w domu rodzinnym. Do tej pory jego życie wyglądało bowiem zupełnie inaczej. W tym przypadku kluczową rolę odgrywa nie tylko zazdrość o uwagę ze strony marki, ale także najbliższego otoczenia. Dziecko, które może odczuwać negatywne emocje wobec nowego członka rodziny, obserwując radość ze strony przyjaciół domu, może czuć się niezrozumiane i osamotnione. Wówczas, pojawiają się w nim takie emocje jak smutek, a nawet złość. W przypadku jedynaków, wraz z pojawieniem się nowego dziecka dochodzi do odczucia straty. Trudności emocjonalne może nasilać również fakt, że wiele osób z bliskiego otoczenia może w tym czasie wywierać na dziecku presję, aby wyrażało ono radość z narodzin rodzeństwa. W ten sposób, może dochodzić do narastania pierwszych konfliktów wewnętrznych u dziecka, które mogą skutkować zachowaniami agresywnymi. Ponadto, dziecko w obliczu nowej (trudnej dla niego) sytuacji skłonne jest do przejawiania zachowań regresyjnych, takich jak: udawanie niemowlęcego głosu, stała chęć noszenia na rękach, czy powrót do ssania smoczka i picia z butelki. W niektórych przypadkach, u dziecka mogą pojawiać się także zaburzenia snu oraz moczenie nocne.

Gdzie szukać pomocy? – młodsze rodzeństwo

W sytuacji, w której starszemu dziecku trudno jest pogodzić się z pojawieniem się nowego członka rodziny, a jego zachowanie oraz nastrój ulegają wyraźnej zmianie, warto skorzystać z pomocy specjalisty. W gabinecie psychologa możliwe staje się dokonanie rzetelnej oceny zachowań dziecka oraz ustalenie jego aktualnych potrzeb. Ponadto, psycholog jest w stanie dokonać diagnozy stanu psychologicznego malucha i zaproponować efektywne metody radzenia sobie z nową sytuacją. Podjęcie współpracy ze specjalistą, w przypadku pojawienia się zachowań regresyjnych lub agresji między rodzeństwem, może okazać się niezbędnym elementem profilaktyki zdrowia psychicznego w przyszłości.

Podsumowanie

Pojawienie się kolejnego dziecka w rodzinie, za każdym razem jest trudne dla starszego rodzeństwa. Przyjście na świat nowego brata lub siostry jest w stanie całkowicie zmienić ich dotychczasowe życie. Dlatego też, tak ważne jest, aby w odpowiedni sposób przygotować malucha na przyjście nowego członka rodziny. Ponadto, przez cały czas należy uważnie obserwować jego stan emocjonalny, zarówno przed, jak i po narodzinach dziecka. Dodatkowo, należy pamiętać, że bez względu na wiek, z naszymi dziećmi warto rozmawiać wprost, używając przy tym pełnych empatii sformułowań. Ogromne znaczenie dla malucha ma także wysłuchanie jego odczuć, nawet wtedy, gdy wydają się nam one niezrozumiałe.

Bibliografia

1. Dryll E. Interakcja wychowawcza w relacji matka – dziecko, [w:] A. Jankowski (red.), Z zagadnień psychologii wychowawczej. Warszawa, Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN, 2003;
2. Frydrychowicz S., Komunikacja interpersonalna w rodzinie a rozwój dorosłych, [w:] B. Harwas-Napierała (red.), Rodzina a rozwój człowieka dorosłego, Poznań, Wydawnictwo Naukowe UAM 2003;
3. Harwas-Napierała B. Komunikacja w rodzinie ujmowanej jako system w relacji rodzice-dzieci. Obrazy życia rodzinnego z perspektywy interdyscyplinarnej roczniki socjologii rodziny XVII UAM 2006;
4. Mądry M. Macierzyństwo jako płaszczyzna permanentnego rozwoju kobiety w biegu życia. Psychologia Rozwojowa, 2012, tom 17, nr 3, s. 9–21;
5. Poznaniak W. Teorie uczenia się społecznego jako model normalnego i zaburzonego funkcjonowania jednostki oraz grupy [w:] H. Sęk (red.), Społeczna psychologia kliniczna, 2000, 90–94. Warszawa: PWN.
6. Rostowski J. Znaczenie dwustronnego związku; rodzice – dziecko w rozwoju psychicznym młodej jednostki, „Problemy Rodziny”, 1986. nr 4;