Czym jest baby blues?

W kontekście baby blues do tej pory mówiło się jedynie o kobietach. Niemniej jednak, współcześni specjaliści z zakresu zdrowia psychicznego coraz częściej biorą pod uwagę możliwość występowania smutku poporodowego także u mężczyzn.

Na czym polega niniejsze zaburzenie i w końcu co to jest baby blues?

Ciąża oraz sam poród i opieka nad noworodkiem są bezsprzecznie czasem pełnym wyzwań. Dlatego też, zdaniem psychologów, a także specjalistów z zakresu położnictwa i ginekologii, kobiety w okresie okołoporodowym szczególnie narażone są na rozwój zaburzeń psychicznych.

Wśród najczęściej występujących z nich wyróżnia się:

• przygnębienie/smutek poporodowy (baby blues),
• depresję,
• psychozę poporodową,
• zespół stresu pourazowego,
• a także obsesję dzieciobójstwa.

Współczesne analizy wskazują, że problem depresji poporodowej może dotyczyć aż od 10% do 20% młodych mam. Natomiast, zjawisko smutku poporodowego (określanego także mianem baby blues) przyjmuje skalę od 40% do nawet 50% powszechności występowania.

W literaturze specjalistycznej baby blues definiowane jest jako stan obniżonego nastroju, który rozwija się w ciągu 2-3 dni od czasu porodu i osiąga swój szczyt zazwyczaj w ciągu kilku kolejnych dni. Co bardzo istotne, smutek poporodowy (baby blues) ustępuje samoistnie w okresie do 14 dni od czasu wystąpienia pierwszych objawów zaburzenia. Baby blues obejmuje łagodne symptomy depresji, na które składają się charakterystyczne objawy omówione w dalszej części artykułu.

W tym miejscu warto zwrócić uwagę, że choć samo zjawisko smutku poporodowego wyraźnie wpływa na pogorszenie się stanu psychicznego, stanowi ono jednocześnie swoisty alarm dla dalszych nieprawidłowości w obrębie kondycji psychicznej młodego rodzica. Psychologowie zwracają uwagę, że baby blues u części pacjentów może rozwinąć się do postaci depresji poporodowej, psychozy, a tym samym zwiększać ryzyko myśli i prób samobójczych, aktów autoagresji, a także istotnych zaburzeń w kontekście relacji między matką a dzieckiem.

Objawy smutku poporodowego

Chociaż możliwość występowania objawów charakterystycznych dla baby blues rozpatrywana jest w przypadku kobiet, warto, aby mężczyźni, w krótkim okresie po narodzinach dziecka, monitorowali także swoje samopoczucie psychiczne i zwrócili uwagę na możliwość występowania poniższych objawów.

Baby blues – objawy:

• wzmożona płaczliwość;
• dysforyczny nastrój (określany także, jako głęboki stan zaniepokojenia);
• labilność/chwiejność nastroju;
• lęk/niepokój;
• problemy ze snem;
• zmiana apetytu (w większości przypadków utrata apetytu);
• zwiększona drażliwość.

Przyjmuje się, że w celu rozpoznania baby blues pacjent powinien spełniać co najmniej 4 z wymienionych wyżej kryteriów. Podczas stawiania rozpoznania niezwykle ważne jest zwrócenie szczególnej uwagi na możliwość występowania objawów charakterystycznych dla depresji poporodowej.

Baby blues – przyczyny rozwoju

Współczesne analizy psychologiczne skupiają się głównie na próbie ustalenia wyraźnych czynników ryzyka rozwoju smutku poporodowego u kobiet. Dlatego też, wiele opracowań skupia się wokół przemian fizjologicznych charakterystycznych dla okresu okołoporodowego. Warto jednak wiedzieć, że takie spojrzenie czasem poddawane jest pod wątpliwość i zdarza się, że ustępuje miejsca czynnikom o charakterze emocjonalnym, które mogą występować również u mężczyzn.

Niemniej jednak zgodnie z obecnym stanem wiedzy za główne czynniki ryzyka wystąpienia baby blues uznaje się:

• występowanie w przeszłości zaburzeń nastroju związanych bezpośrednio z cyklem miesiączkowym, jak i samą ciążą;
• występowanie u pacjentki w przeszłości innych zaburzeń psychicznych, takich jak depresja, czy też dystymia;
• występowanie depresji poporodowej w historii chorób rodzinnych.

Wśród innych czynników ryzyka, które ze względu na swoją specyfikę mogą dotyczyć wyłącznie kobiet, wyróżnia się:

• podwyższony poziom monoaminooksydazy;
• obniżoną aktywność serotoninergiczną;
• stosowanie metylodopy w przebiegu nadciśnienia tętniczego wywołanego ciążą.

Warto jednak zwrócić uwagę na to, że niektórzy rodzice mogą doświadczać smutku okołoporodowego na skutek przeciążenia obowiązkami związanymi z opieką nad noworodkiem, a także znacznego niedoboru snu. Ważnym czynnikiem wpływającym na obniżenie nastroju w niniejszym okresie może być także uczestniczenie w trudnym porodzie, który stanowił źródło intensywnego stresu, a także nieprawidłowości dotyczące stanu zdrowia dziecka.

Leczenie smutku poporodowego

Baby blues zaliczane jest do grupy zaburzeń przejściowych oraz samoograniczających się. Nie oznacza to jednak, że w jakimkolwiek przypadku powinno być ono lekceważone. Psychologowie zwracają bowiem uwagę, że może doprowadzić do rozwoju innych zaburzeń psychicznych, w tym do depresji poporodowej.

W związku z tym bardzo ważne jest możliwie jak najwcześniejsze rozpoznanie objawów smutku poporodowego i podjęcie właściwej interwencji.

W pierwszej kolejności ważne jest wykluczenie możliwości występowania depresji. Następnie rodzica należy poddać nie tylko działaniom psychoedukacyjnym, ale także czasowej ocenie, która ma na celu szybkie rozpoznanie ryzyka rozwoju depresji lub innych zaburzeń psychicznych. Dodatkowo, bardzo ważne jest zwrócenie uwagi na to, czy pacjent przejawia myśli samobójcze, zdradza objawy psychozy, czy też obsesji dzieciobójstwa.

Dodatkowo, zadaniem specjalisty jest zwrócenie uwagi pacjenta na znaczenie jakości snu dla prewencji rozwoju depresji. W przypadku występowania znaczących zaburzeń snu rozważane jest nawet wprowadzenie terapii farmakologicznej. Niemniej jednak, częściej proponowane jest poddanie się oddziaływaniom psychoterapeutycznym, zawierającym w sobie elementy edukacji z zakresu technik relaksacyjnych.

W sytuacji, w której objawy smutku poporodowego utrzymują się przez okres dłuższy niż 14 dni, konieczne jest poddanie pacjenta dalszej diagnostyce w kierunku depresji poporodowej. W przypadku rozpoznania niniejszego zaburzenia konieczne okazuje się wprowadzenie interwencji pod postacią psychoterapii oraz (jeśli wymaga tego stan rodzica) leczenia farmakologicznego, obejmującego zastosowanie leków z grupy selektywnych inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny.

Czy tata naprawdę może mieć baby blues?

Specjaliści z zakresu zdrowia psychicznego coraz częściej zwracają uwagę na możliwość występowania okołoporodowych zaburzeń psychicznych u mężczyzn. Czy jednym z nich może być baby blues?

Zgodnie z obecnym stanem wiedzy, smutek poporodowy (baby blues) stanowi przede wszystkim wynik intensywnych zmian hormonalnych, które zachodzą w ciele kobiety w okresie poporodowym. Niemniej jednak psychologowie zwracają także uwagę na znaczenie czynników pozabiologicznych w procesie wywoływania niniejszego stanu. Okazuje się bowiem, że objawy smutku poporodowego zgłasza nie tylko około 40% młodych mam, ale także duża grupa ojców, dla których pierwsze dni rodzicielstwa zdają się odbiegać od wcześniejszych wyobrażeń. Niemniej jednak młodzi ojcowie rzadziej skłonni są opowiadać o swoich wewnętrznych uczuciach w tym wyjątkowym okresie. Dlatego też dokładna liczba mężczyzn doświadczających obniżonego nastroju w okresie poporodowym jest trudna do oszacowania.

W tym miejscu warto jednak zwrócić uwagę na to, że zarówno obserwacje, jak i badania kliniczne prowadzone przez specjalistów z zakresu zdrowia psychicznego, zwracają uwagę na możliwość występowania depresji poporodowej u młodych mężczyzn. Niemniej jednak, potrzeba nam więcej czasu, aby przyjrzeć się możliwości występowania u nich zjawiska określanego mianem baby blues.

Jeśli jednak pragniemy przeanalizować sytuację psychologiczną młodych ojców, dla których narodziny pierwszego dziecka bez wątpienia stanowią moment przełomowy, jesteśmy w stanie dostrzec kilka czynników ryzyka, które mogą wpłynąć na pogorszenie się ich zdrowia psychicznego.

Dla wielu mężczyzn, narodziny pierwszego dziecka mogą wiązać się ze swoistą utratą niezależności, która w znaczny sposób wpływała na ich poczucie satysfakcji z życia. Pogorszeniu się kondycji zdrowia psychicznego sprzyjają także warunki związane z opieką nad noworodkiem, na które składają się skrócenie czasu snu oraz podporządkowanie harmonogramu dnia opiece nad dzieckiem. Niektórzy młodzi ojcowie po narodzinach pierwszego dziecka doznają również pewnego rodzaju szoku, albowiem ich oczekiwania względem pierwszych dni rodzicielstwa znacznie odbiegały od rzeczywistości.

Biorąc pod uwagę powyższe czynniki, jak również wspominane wcześniej czynniki dotyczące ograniczenia życia seksualnego partnerów, jesteśmy w stanie dostrzec, iż dla niektórych mężczyzn okres okołoporodowy może związany być ze zwiększonym ryzykiem rozwoju zaburzeń psychicznych, które mogą przyjmować postać obniżonego nastroju, a nawet depresji poporodowej.

Baby blues a depresja poporodowa u ojców

Na dzień dzisiejszy baby blues jest zjawiskiem, którego występowanie przypisywane jest kobietom w okresie poporodowym. Niemniej jednak, psychologowie coraz częściej zwracają uwagę na możliwość występowania zjawiska depresji poporodowej u ojców. Dlatego też, w dalszej części tekstu postanowiliśmy przedstawić najważniejsze różnice między smutkiem poporodowym (baby blues) a depresją poporodową.

• Baby blues oraz depresja poporodowa są jednostkami niezależnymi. Niemniej jednak, smutek poporodowy (baby blues) stanowi częsty predyktor rozwoju depresji poporodowej;
• Szacuje się, że wystąpienie smutku poporodowego w około 15%-20% poprzedza wystąpienie objawów depresji poporodowej. Dlatego też, pacjenci zmagający się z objawami baby blues powinni pozostać pod kontrolą specjalisty;
• Główną różnicę stanowi czas utrzymywania się objawów niniejszych zaburzeń. W przypadku baby blues objawy powinny ustąpić samoistnie po upływie 14 dni od ich wystąpienia. Objawy depresji poporodowej mogą utrzymywać się nawet do 12 miesięcy.

Podczas stawiania rozpoznania smutku poporodowego (baby blues) psycholog lub inny specjalista zawsze powinien dokonywać diagnozy różnicowej i wziąć pod uwagę możliwość występowania depresji poporodowej.

Profilaktyka okołoporodowych zaburzeń psychicznych

Nasza świadomość na temat możliwości występowania okołoporodowych zaburzeń psychicznych zdaje się wzrastać. Dzieje się tak między innymi za sprawą podejmowania działań profilaktycznych. O depresji poporodowej oraz możliwości występowania baby blues coraz częściej słyszy się w przestrzeni medialnej. Niemniej jednak, toczące się dyskusje w większości przypadków dotyczą kobiet.

W tym miejscu warto jednak podkreślić, że mężczyźni również mogą doświadczać istotnych problemów psychicznych w okresie okołoporodowym, a nawet zmagać się z objawami depresji poporodowej. Dlatego też, to bardzo ważne, aby współczesne działania profilaktyczne w zakresie ochrony zdrowia psychicznego w okresie okołoporodowym obejmowały nie tylko młode mamy, ale także mężczyzn spodziewających się dziecka.

Niezależnie od płci, istotne jest, aby w okresie okołoporodowym rodzice zwracali szczególną uwagę na higienę swojego życia psychicznego, a zatem starali się wysypiać, unikać intensywnego stresu, wykazywać systematyczną aktywność fizyczną, znajdować czas na odpoczynek z dala od dziecka, a także podejmowali działania w celu przestrzegania zasad zrównoważonego odżywiania.

Tata i baby blues – gdzie szukać pomocy?

Każde pogorszenie się zdrowia psychicznego, utrzymujące się przez okres dłuższy niż 14 dni, powinno zostać poddane diagnozie specjalistycznej. W związku z tym, ojcowie, którzy w okresie okołoporodowym doświadczają wyraźnego obniżenia nastroju, a także innych objawów, które mogą przypominać objawy depresji poporodowej, takie jak:

• Uczucie ogólnego wyczerpania;
• Uczucie zniechęcenia i zobojętnienia;
• Utrata lub nagły wzrost apetytu;
• Problemy ze snem (obejmujące bezsenność lub nadmierną senność);
• Brak zainteresowania nowonarodzonym dzieckiem;
• Zwiększona drażliwość i tendencja do przejawiania gwałtownych reakcji emocjonalnych;
• Myśli samobójcze;

Powinni niezwłocznie zgłosić się do gabinetu specjalisty (psychiatry lub psychologa). W takim przypadku, w pierwszej kolejności, najważniejsze będzie postawienie trafnego rozpoznania, a następnie zaproponowanie odpowiednich form pomocy terapeutycznej, które mogą obejmować psychoterapię, a także leczenie przy zastosowaniu środków farmakologicznych.

Podsumowanie

Baby blues, określane także mianem smutku poporodowego, jest zaburzeniem, które z wysoką częstotliwością dotyka kobiet. Niniejsze zaburzenie, choć ustępuje samoistnie, w wielu przypadkach może być stanem poprzedzającym rozwój depresji poporodowej. Co warte podkreślenia, w ostatnich latach liczne grono psychologów zwraca się ku twierdzeniu, iż depresja poporodowa może rozwinąć się także u mężczyzn. Doświadczanie przez nich obniżonego nastroju w okresie poporodowym, a także podczas pierwszych miesięcy opieki nad noworodkiem, zdaje się być zjawiskiem obejmującym coraz większą grupę młodych ojców. Dlatego też, tak ważne jest, aby zwracać uwagę na sytuację psychologiczną obojga rodziców. Bo chociaż rodzicielstwo dla wielu osób jest źródłem spełnienia, ogromnego szczęścia oraz sensem życia, może być także źródłem wielu trudności, które w połączeniu z oddziaływaniem niekorzystnych warunków biologicznych oraz środowiskowych, mogą doprowadzić do rozwoju poważnych zaburzeń psychicznych.

Bibliografia

1. Abraham E, Hendler T, Shapira-Lichter I, et al. Father’s brain is sensitive to childcare experiences. Proc Natl Acad Sci U S A. 2014;111(27): 9792–9797;
2. Atzil S, Hendler T, Zagoory-Sharon O, et al. Synchrony and specificity in the maternal and the paternal brain: relations to oxytocin and vasopressin. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 2012; 51(8): 798–811;
3. Banasiak-Parzych, B. Depresja poporodowa. Przyczyny, skutki, zapobieganie. Warszawa: wydawnictwo Koldruk, 2007;
4. Condon JT, Boyce P, Corkindale CJ. The First-Time Fathers Study: a prospective study of the mental health and wellbeing of men during the transition to parenthood. Aust N Z J Psychiatry. 2004; 38(1-2): 56–64;
5. Deater-Deckard K, Pickering K, Dunn JF, et al. Family structure and depressive symptoms in men preceding and following the birth of a child. The Avon Longitudinal Study of Pregnancy and Childhood Study Team. Am J Psychiatry. 1998; 155(6): 818–823;
6. Gawlik S, Müller M, Hoffmann L, Dienes A, Wallwiener M, Sohn C. i wsp. Prevalence of paternal perinatal depressiveness and its link to partnership satisfaction and birth concerns. Arch. Womens Ment. Health. 2014; 17, 49–56;
7. Goodman JH. Paternal postpartum depression, its relationship to maternal postpartum depression, and implications for family health. J Adv Nurs. 2004; 45(1): 26–35;
8. Hanley J. Depresja poporodowa i zaburzenie dwubiegunowe. In: Hanley J. ed. Zaburzenia psychiczne w ciąży i połogu. Elsevier Urban& Partner, Wrocław 2009: 35;
9. Howard LM, Molyneaux E, Dennis CL, Rochat T, Stein A, Milgrom J. Nonpsychotic mental disorders in the perinatal period. Lancet. 2014 Nov 15;384(9956):1775-88;
10. Iwanowicz-Palus, G., Makara-Studzińska, M., Prażmowska, B. Profilaktyka zaburzeń emocjonalnych okresu okołoporodowego, (w:) Psychologia w położnictwie i ginekologii. Makara-Studzińska, M. i Iwanowicz-Palus, G. (red.). 2009; 214-222;
11. Jaeschke R, Dudek D. Zaburzenia psychiczne u kobiet w wieku rozrodczym. Depresja poporodowa. In: Dudek D, Rymaszewska J. ed. Psychiatria na obcasach. Medical Education oficyna wydawnicza, Warszawa 2014 : 79–104;
12. Koch S, De Pascalis L, Vivian F, et al. Effects of male postpartum depression on father-infant interaction: The mediating role of face processing. Infant Ment Health J. 2019; 40(2): 263–276;
13. Leach LS, Poyser C, Cooklin AR, et al. Prevalence and course of anxiety disorders (and symptom levels) in men across the perinatal period: A systematic review. J Affect Disord. 2016; 190: 675–686;
14. Marcinowicz P, Więdłocha M. Depresja okołoporodowa u ojców. W: Mosiołek A. red. Okołoporodowe zaburzenia psychiczne. Prawo medyczne. 2018; 24: 135–144;
15. O’Hara MW, Wisner KL. Perinatal mental illness: definition, description and etiology. Best Pract Res Clin Obstet Gynaecol. 2014 Jan;28(1):3-12;
16. Sundström Poromaa I, Comasco E, Georgakis MK, et al. Sex differences in depression during pregnancy and the postpartum period. J Neurosci Res. 2017; 95(1-2): 719–730;
17. Wee KY, Skouteris H, Pier C, et al. Correlates of ante- and postnatal depression in fathers: a systematic review. J Affect Disord. 2011; 130(3): 358–377;
18. Wiciński M, Malinowski B, Puk O, Socha M, Słupski M. Methyldopa as an inductor of postpartum depression and maternal blues: A review. Biomed Pharmacother. 2020 Jul;127:110196.