Kilka słów o pielęgnacji noworodka

Pielęgnacja malucha w okresie noworodkowym i niemowlęcym jest niezwykle ważna. Wymaga dużej uwagi, troski, oraz delikatności ze strony rodziców. Malutkie dziecko poznaje świat narządami zmysłu, dlatego  też  oprócz kąpieli, należy pamiętać, że oczy, nosek, uszy oraz jama ustna malucha wymagają codziennej toalety. Rodzice często obawiają się, że podczas pielęgnacji narządów zmysłu mogą zrobić krzywdę swojemu maluszkowi. Nic bardziej mylnego. Pielęgnacja oczu, nosa, uszu i jamy ustnej noworodka i niemowlaka wcale nie jest trudna do wykonania, jednak w trakcie jej przeprowadzania należy pamiętać o kilku zasadach, aby toaleta była przyjemna zarówno dla dziecka jak i rodziców. 

Pielęgnacja oczu noworodka

Po porodzie oczy noworodka są zamknięte praktycznie przez cały czas. Na twardówkach lub spojówkach mogą być zauważalne wybroczyny, zaczerwienienia i podrażnienia, a powieki mogą być opuchnięte. Jest to efekt wysiłku poporodowego oraz używania 1% roztworu azotanu srebra stosowanego w profilaktyce zapobiegania zakażeń w trakcie porodu. Przy prawidłowej higienie obrzęki i zaczerwienienia znikają w przeciągu kilku dni od porodu. Noworodek widzi bardzo nieostro i w czarno-białych barwach. Dopiero z czasem narząd wzroku rozwija się i maluch zaczyna odróżniać kolory, najpierw mocne, kontrastowe, a z czasem pełną gamę kolorów.

Niezwykle ważna jest odpowiednia higiena i pielęgnacja oczu noworodka. Powinien to być element codziennej pielęgnacji maluszka. Przed rozpoczęciem przemywania oczu, rodzice powinni umyć swoje dłonie wodą z mydłem i starannie je opłukać. Następnie maluszek powinien być położony na pleckach, najlepiej na przewijaku, z delikatnie odchyloną główką do tyłu.

Pielęgnacja oczu polega na przemywaniu ich przegotowaną wodą lub solą fizjologiczną (0,9% NaCl). Do przemywania oczu noworodka i niemowlaka nie wolno używać mydła, chusteczek nawilżanych oraz innych preparatów, które mogą powodować stany zapalne oraz działać drażniąco i alergizująco. 

Każde oko przemywamy delikatnie osobnym, czystym wacikiem, nasączonym w wodzie lub soli fizjologicznej, wykonując płynny, zdecydowany ruch. Jeżeli oczko nie zostało dokładnie umyte, czynność należy powtórzyć jeszcze raz. Na koniec osuszamy oczy dziecka z nadmiaru wody lub 0,9% NaCl delikatnie przykładając czysty gazik bądź wacik. Higienę oczu wykonujemy dwa razy dziennie – rano i wieczorem.  

Ważna jest technika przemywania! Przemywanie wykonujemy zawsze od zewnętrznego kącika oka w kierunku nosa – do wewnętrznego kącika oka. Nigdy odwrotnie!

Postępując tak, nie roznosimy bakterii po całym oku, gdyż największa ilość zanieczyszczeń gromadzi się właśnie w wewnętrznym kąciku oka malucha.

Pielęgnacja nosa noworodka

Nos jest jednym z narządów zmysłów, który oprócz funkcji węchowych, dodatkowo odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie układu oddechowego. Jest on naturalnym filtrem, który zatrzymuje zanieczyszczenia znajdujące się w powietrzu oraz ogrzewa i nawilża wdychane powietrze. U małych dzieci bardzo ważną sprawą jest czysty i drożny nosek, gdyż wpływa na prawidłowe oddychanie, ale również prawidłowe ssanie podczas karmienia i spokojny sen. Zatkany nosek zwiększa ryzyko zakażeń dróg oddechowych, ponieważ dziecko w tym czasie oddycha ustami, dlatego tak ważna jest higiena i pielęgnacja noska malucha. Aby zapobiegać niedrożności i obrzęku nosa niemowlaka, oprócz pielęgnacji warto pamiętać o unikaniu wysokich temperatur powietrza, dbaniu o odpowiednią wilgotności pomieszczenia zwłaszcza zimą oraz usuwaniu resztek ulewanego pokarmu przez niemowlaka. 

Pielęgnacja nosa polega na stosowaniu 1-2 kropel soli fizjologicznej lub roztworu wody morskiej, wkraplanej do każdego przewodu nosowego. Po wykonaniu tej czynności malucha można ułożyć na brzuszku lub boku, wówczas zanieczyszczenia powinny spłynąć tak nisko, aby pozbyć się ich wacikiem lub należy je usunąć specjalnym aspiratorem do noska. Odchodzi się od stosowania gumowych gruszek, gdyż mogą one podrażniać delikatną błonę śluzową w nosku niemowlaka, są trudne do czyszczenia i stają się siedliskiem bakterii. 

Pielęgnacja jamy ustnej noworodka

Pielęgnację jamy ustnej dziecka należy rozpocząć już w okresie noworodkowym. Buzię maluszka czyścimy z resztek pokarmu przegotowaną, letnią wodą. Pielęgnację wykonuje się nawilżonym, czystym lub jałowym gazikiem, nawiniętym na palec. Jamę ustną powinno czyścić się przynajmniej dwa razy dziennie — rano i wieczorem (najlepiej po każdym karmieniu, a już koniecznie przed spaniem). Nie należy zapominać o delikatnym masowaniu dziąseł dziecka, które kontynuuje się po pojawieniu się pierwszych zębów mlecznych (wówczas gazik można zamienić na miękką, silikonową szczoteczkę specjalną dla najmłodszych dzieci). Jest to profilaktyka dla zębów mlecznych, która uchroni je przed próchnicą. Czynności higieniczne pozwalają na utrzymanie czystej jamy ustnej oraz zapobiegają pojawieniu się pleśniawek. Pleśniawki są to białe, serowate naloty wywołane grzybami Candida albicans. Najczęściej pojawiają się ok. 8-9 dnia życia noworodka. Lokalizują się na błonie śluzowej policzków, dziąsłach, języku oraz podniebieniu. Przy występowaniu pleśniawek należy zgłosić się do lekarza w celu wdrożenia miejscowego leczenia przeciwgrzybiczego. 

Pielęgnacja uszu noworodka

Uszy noworodka i niemowlaka należy starannie pielęgnować. Toaleta uszu polega na czyszczeniu małżowiny usznej i ujścia przewodu słuchowego. Toaletę wykonuje się tylko z zewnątrz. Wnętrze uszu maluszka praktycznie oczyszcza się samo. Woskowina pełni funkcję ochronną dla przewodu słuchowego, chroniąc go przed infekcjami. Woskowina samoistnie wycieka na zewnątrz i osadza się w małżowinie usznej. Należy delikatnie zetrzeć woskowinę, której zazwyczaj nie jest dużo. Pielęgnację uszu wystarczy wykonywać dwa, trzy razy w tygodniu. Dziecko najlepiej ułożyć na boku, wówczas mamy najlepszy dostęp do jego uszka.

Małżowinę uszną przecieramy wacikiem lub gazikiem nasączonym przegotowana wodą. Najlepiej wykonywać tę czynność przed kąpielą lub w jej trakcie. Nie należy obawiać się dostania wody do uszu podczas kąpieli. Po kąpieli wystarczy dobrze osuszyć uszy z resztek wody. Należy pamiętać również o pielęgnacji miejsc za uszami, gdzie często zbierają się resztki jedzenia.

Nie należy wkładać patyczków higienicznych do wnętrza przewodu słuchowego! Może spowodować to uszkodzenie delikatnej skóry, a nawet uszkodzić głębsze struktury ucha noworodka, bądź wepchnąć woskowinę głębiej.

Jeżeli rodzicom wydaje się, że woskowiny jest dużo, można zaaplikować odrobinę preparatu dostępnego w aptece, który powoduje rozmiękczenie woskowiny i ułatwi jej wypłyniecie. 

Bibliografia

1. Salamończyk M., Łozińska-Czerniak A., Dmoch-Gajzlerska E. Neonatologia. Praktyczne umiejętności w opiece nad noworodkiem. PZWL Wydawnictwo Lekarskie,  Warszawa 2014 
2. Salamończyk M., Pielęgnacja skóry noworodka i niemowlęcia.  Położna. Nauka i Praktyka 2/2020, PZWL Wydawnictwo Lekarskie
3. Kobierzewska D.  Poradnik pielęgnacyjny. Noworodek i niemowlę 1/2014. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2014
4. Bałanda A. Opieka nad noworodkiem. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2008