Kąpiel noworodka
Spis treści
Pierwsza kąpiel noworodka wydaje się dla rodziców wyzwaniem pełnym stresu. Rodzice boją się, że zrobią maluchowi krzywdę lub wykonają kąpiel nieumiejętnie. Jednak nie jest to skomplikowana czynność, a z czasem staje się przyjemnym rytuałem zarówno dla rodziców, jak i dla dziecka. Kąpiel to nie tylko zabieg pielęgnacyjny. Pomaga ona w budowaniu więzi między rodzicami, a maleństwem. Poprzez stymulację dziecka w trakcie kąpieli jaką jest dotyk oraz masaż dochodzi do wspierania jego rozwoju.
Cechy skóry noworodka i niemowlęcia
Skóra noworodka i niemowlęcia różni się od skóry człowieka dorosłego. Ma inną budowę, skład, funkcje, a także większą wrażliwość na uszkodzenia. Skóra donoszonego noworodka ma mniej kwaśny odczyn niż skóra dorosłej osoby, a właściwe pH osiąga po kilku tygodniach życia. Przez wyższe pH może dochodzić do większej wrażliwości na zakażenia. Warstwa rogowa naskórka jest niecałkowicie wykształcona do tego fizjologicznie naskórek ma mniejsze naturalne nawilżenie i większą przepuszczalność dla alergenów. Jest on nieco cieńszy i bardziej delikatniejszy, niż u osoby dorosłej. Skóra jest jaśniejsza ze względu na zmniejszoną pigmentację i mniej elastyczna; znajduje się w niej mniej gruczołów potowych. Małe dzieci mają większy stosunek powierzchni skóry do masy ciała, niż u dorosłych, dlatego tracą większą część wody w wyniku parowania, łatwiej o ich wychłodzenie oraz przegrzanie. Przez ich skórę łatwiej wchłonąć substancjom takim, jak leki czy substancje chemiczne.
Kąpiel noworodka i niemowlaka – kiedy, o jakiej porze, jak długo, co stosować?
Dawniej standardem była pierwsza kąpiel noworodka w szpitalu. Coraz częściej odchodzi się od tego, kąpiąc noworodka po kilku, a nawet kilkunastu dniach od porodu. Jest to ważne pod względem utrzymania jak najdłużej mazi płodowej, która jest fizjologiczną ochroną, nawilżeniem oraz zapewnia prawidłowe pH skóry dziecka. Poprzez takie działanie dąży się do tego, aby jak najwięcej mazi wchłonęło się do skóry noworodka. Pielęgnacja jaką jest kąpiel zależy również od stanu noworodka, jego czystości, szpitalnych procedur lub decyzji rodziców czy chcą, żeby kąpiel odbyła się w szpitalu, czy też nie.
Bezpośrednio po porodzie wykonuje się kąpiel dzieci matek, gdzie występują przesłanki epidemiologiczne np. matka zakażona wirusem HIV. Jeżeli noworodek w dużym stopniu jest zabrudzony krwią lub smółką zaleca się wykonanie kąpieli w warunkach szpitalnych, natomiast noworodka bez zabrudzeń należy osuszyć i ewentualnie oczyścić. Wówczas najlepiej, aby pierwsza kąpiel odbyła się po wyjściu ze szpitala, w domu miedzy drugą, a czwarta dobą życia noworodka. Jest to najlepszy czas po powrocie ze szpitala, gdyż należy pamiętać, że dziecko jest również zanieczyszczone szpitalną florą bakteryjną, więc warto oczyścić skórę z patogenów szpitalnych.
Samodzielna kąpiel wykonana przez rodziców to wielkie wydarzenie w każdym domu. Rodzice najczęściej boją się, stresują i denerwują jej wykonaniem, wówczas warto poprosić kogoś doświadczonego o pomoc. Dobrym rozwiązaniem są wcześniejsze próby na lalce na zajęciach w szkołach rodzenia. Malutkie dzieci najlepiej kąpać wieczorami, wpływa to na jakość snu oraz wyciszenie dziecka. Nie należy tego robić bezpośrednio po karmieniu, gdyż może spowodować to ulewania, bądź wymioty. Warto znaleźć taką porę, kiedy dzieciątko nie będzie zbyt głodne, zmęczone i kąpiel przebiegnie w sposób bezstresowy, a dopiero po kąpieli nakarmić dziecko. Dzieci uwielbiają rytuały i zachowanie regularnych, powtarzalnych czynności, dlatego ważny jest stały schemat dnia i pory kąpieli. Wówczas czują się bezpiecznie i są zrelaksowane wiedząc co ich czeka.
Kąpiel malucha powinna odbywać się 2-3 razy w tygodniu lub w zależności od potrzeb można wykonywać ją częściej (latem nawet codziennie). Jeżeli nie jest wykonywana codziennie należy pamiętać o oczyszczaniu miejsc intymnych, fałdek skórnych tak, aby nie gromadził się w nich brud. Dziecko nie lubi szybkich, gwałtownych ruchów, dlatego kąpiel powinna przebiegać w sposób spokojny, ale zdecydowany. Ma ona być przyjemnością, podczas której oprócz higieny można stymulować dziecko poprzez dotyk, masaż oraz wielozmysłowe pobudzanie. Powinna trwać od 5-10 minut, żeby nie wychłodzić malucha i nie powodować nadmiernego wysuszania skóry przez wodę. Po kąpieli należy natychmiast osuszyć i ubrać dziecko, nie zapominając o czapeczce, gdyż przez głowę tracimy najszybciej ciepło.
Wg standardów opieki nad noworodkiem do kąpieli stosujemy łagodne środki myjące przeznaczone specjalnie dla niemowląt (od 1. dnia życia), najlepiej posiadające obojętne lub lekko kwaśne pH oraz mogące zawierać surfaktant i emolient. Jednakże najnowsze doniesienia medyczne mówią, aby nie stosować powszechnie kosmetyków z emolientami do zdrowej skóry. Emolienty najlepsze są do pielęgnacji skóry atopowej. Początkowo noworodka można myć w samej wodzie, z czasem wprowadzając kosmetyki do kąpieli przeznaczone wyłącznie dla dzieci. Dobrym rozwiązaniem jest kąpiel z dodatkiem mleka matki. Po kąpieli można dziecko natłuścić oliwką lub naturalnym olejem roślinnym, jednak gdy nie ma podrażnień i skóra jest ładna nie trzeba tego robić rutynowo. Wyjątek stanowi przypadek kiedy skóra dziecka jest sucha lub się łuszczy.
Przed kąpielą warto przygotować sobie niezbędne rzeczy, tak aby wszystko było pod ręką. Potrzebne są: miękki ręcznik, pieluchy tetrowe, pieluszki do przebrania, ubranko, czapeczka, kosmetyki, patyczki i płatki kosmetyczne, szczotka lub grzebień do włosów, sól fizjologiczna ewentualnie termometr do wody.
Gdzie wykonywać kąpiel noworodka?
Jednym z najczęściej wybieranych miejsc do kąpieli dziecka jest łazienka. Choć nie jest powiedziane, że musi to być właśnie ona. Wszystko zależy od tego czy w łazience znajdzie się miejsce na wanienkę, czy lepiej kąpiel wykonać w innym pomieszczeniu. Ważne, aby miejsce było na tyle przestronne, aby można było mieć pod ręką wszystkie niezbędne rzeczy, przewijak i można było swobodnie się poruszać. W pomieszczeniu musi być ciepło – najlepszą temperaturą do kąpieli malucha jest 21-25 stopni Celsjusza. Jest to niezwykle ważne pod względem termoregulacji dziecka, gdyż im młodsze tym szybciej się wychładza i robi mu się zimno.
Woda do kąpieli niemowlaka
Kąpiel najlepiej i najwygodniej wykonywać w wanience. Woda powinna być zbliżona do ciepłoty ciała, ok 1-2 stopnie wyższa czyli 37-38 stopni Celsjusza. Początkowo temperaturę wody najlepiej sprawdzać termometrem. Na rynku dostępne są specjalne termometry do pomiaru wody lub termometry do pomiaru ciepłoty ciała z funkcją pomiaru otoczenia. Jeżeli nie posiadamy termometru to najlepszą i sprawdzoną metodą jest zanurzenie łokcia w wodzie. Powinna być ona przyjemnie ciepła. Woda w wanience powinna sięgać linii bioder dziecka – ok 5-10 cm powyżej dna wanienki. Z czasem można wlewać tyle wody, żeby zakryć całe ciało dziecka.
Jak wykonać kąpiel niemowlaka?
Zanim maluch znajdzie się w wanience, na przewijaku wykonujemy toaletę oczu, uszu i twarzy. Toaletę twarzy można wykonać również w wanience, zaczynając od niej, a na końcu umyć okolice pośladków. Kiedy już dziecko znajduje się w wanience, należy położyć je w pozycji półleżącej, aby mogło swobodnie się poruszać. Ręką podtrzymujemy plecki, barki i główkę, która powinna być nieco wyżej niż reszta ciała, nad powierzchnią wody. Najlepiej uchwycić dłonią bark malucha, tak aby stabilnie go podtrzymywać. Drugą ręką można myć i opłukiwać dziecko.
Dlatego najlepiej utrzymywać je na rękach rodziców. Kąpiel zaczynamy od polania brzuszka. Następnie delikatnie, nie pocierając myjemy ręką lub pieluszka tetrową całe ciało, łącznie z główką dziecka. Nie zaleca się stosowania myjek lub gąbek ze względu na to, iż są źródłem rozwoju bakterii. Do mycia włosów nie jest potrzebny szampon, główkę wystarczy umyć płynem lub żelem przeznaczonym do higieny dziecka. Ważne, aby pamiętać o szczególnym umyciu miejsc za uszami, szyi, pach, pachwin oraz krocza noworodka.
Pielęgnacja miejsc intymnych jest niezwykle ważna, gdyż są to narządy narażone na infekcje. O prawidłową higienę miejsc intymnych trzeba dbać każdorazowo podczas zmiany pieluszki nie tylko podczas kąpieli. Miejsca intymne trzeba dokładnie umyć. U chłopców można delikatnie zsunąć napletek (nie odciągać!), pamiętając również o miejscach pod jąderkami, gdzie często mogą zostać pozostałości po stolcu. U dziewczynek miejsca intymne myjemy zawsze z góry do dołu (w kierunku odbytu – nie odwrotnie!).
W trakcie kąpieli można zamoczyć pępek, należy pamiętać tylko o jego właściwym wysuszeniu i pielęgnacji ‘na sucho”. Po spłukaniu ciała dziecka, owijamy malucha w ręcznik i przenosimy na przewijak, gdzie osuszamy ciało. Nie pocieramy skóry tylko delikatnie dotykamy ręcznikiem. Jeżeli skóra jest ładna bez podrażnień niema potrzeby natłuszczać jej emolientami i oliwkami. Wystarczy zabezpieczyć środkami nawilżającymi okolicę pieluszki. Jeżeli jest sucha, łuszczy się można nasmarować ją oliwką lub naturalnym olejem (np. oliwą z oliwek, olejem kokosowym, ze słodkich migdałów itp.). Po kąpieli można wykonać delikatny masaż ciała dziecka, co dodatkowo pozwoli mu się wyciszyć i rozluźnić przed snem.
Bibliografia
- Standardy opieki medycznej nad noworodkiem w Polsce 2019. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego. Wydanie III
- Praca zbiorowa. Problemy pielęgnacyjne noworodka i niemowlęcia. Część 2. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2020.3. Świetliński J. Neonatologia i opieka nad noworodkiem Tom 1. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa: 2016.