Po okresie zarodkowym i płodowym, rozpoczyna się pierwszy miesiąc życia dziecka, które do ukończenia 28. dnia życia będzie nazywane noworodkiem.

Ze względu wiek płodowy w momencie urodzenia, noworodki można podzielić na:

• Noworodki przenoszone – od 42. tyg. ciąży
• Noworodki donoszone – od 37. do 41. tyg. ciąży
• Przedwcześnie urodzone – od 23. do 37. tyg. ciąży

Dzieli się je również ze względu na masę ciała:

• Zbyt duża masa ciała: ≥4000 g
• Prawidłowa masa ciała: 2500 –  3999 g
• Mała urodzeniowa masa ciała: <2500 g
• Bardzo mała urodzeniowa masa ciała: <1500 g
• Skrajnie mała urodzeniowa masa ciała: <1000 g
• Niewiarygodnie mała urodzeniowa masa ciała: <750 g

Pierwsze dni życia dziecka – co zachodzi w tym okresie?

Wzrost masy ciała

U noworodka donoszonego tkanka tłuszczowa stanowi 10-15% masy ciała i do końca 1. roku życia jej ilość wzrośnie 5-krotnie, by stanowić 25% tej masy. Tkanka ta pełni wiele ważnych funkcji, między innymi zapewnia stabilizację temperatury ciała, amortyzuje mechanicznie i gromadzi zapasową energię niezbędną do wzrastania. W tym okresie również mięśnie zwiększają swoją masę.

Serce i układ krążenia

Po urodzeniu otwiera się do tej pory nieczynne krążenie płucne, które już do końca życia będzie odpowiedzialne za utlenowanie krwi dla całego organizmu. Wymiana gazowa do tej pory zachodząca w łożysku, od tego momentu będzie dokonywać się w płucach. Rozprężenie płuc podczas pierwszych oddechów zmniejsza opór przepływu krwi w krążeniu płucnym. Wzrost stężenia tlenu we krwi, spowodowany samodzielnym oddychaniem, przyczynia się do zamknięcia przewodu tętniczego (Botalla), do tej pory zapewniającego krążenie omijające płuca. Otwór owalny w sercu (drożne połączenie między przedsionkami serca), uczestniczący wcześniej w krążeniu płodowym, teraz zamyka się aby krążenie płucne oddzielić od krążenia systemowego. Znacznie wzrasta samo zapotrzebowanie dziecka na tlen oraz dochodzi do przystosowania serca do nowych obciążeń, co widać w postaci stopniowo zmniejszającej się jego częstości akcji.

Układ oddechowy

Po urodzeniu, do tej pory wypełnione płynem płuca wykonują pierwszy w życiu wdech, którego objętość wynosi około 50 ml. Dziecko powinno utrzymywać regularny rytm oddechu, o częstości zależnej od stanu czuwania i docierających bodźców (normalnie między 30 a 53 na minutę). Warto pamiętać, że noworodek oddycha tylko przez nos, zatem zapewnienie drożności przewodów nosowych jest u niego bardzo ważne. Jego mięśnie oddechowe są jeszcze zbyt słabe, a naczynia płucne zbyt czułe aby sprostać większym wysiłkom, dlatego dzieci te są wyjątkowo wrażliwe na niedotlenienie w stanach chorobowych, np. podczas infekcji.

Układ pokarmowy

Jeszcze przed urodzeniem, około 18. – 22. tyg. życia wewnątrzmacicznego można obserwować u dziecka pierwsze odruchy połykania, a pełną aktywność ruchową przewód pokarmowy uzyskuje nieco później, około 30. – 36. tyg. Jednak do około 4. dnia życia po porodzie, niedojrzały żołądek nie podejmuje jeszcze swojej funkcji skurczowej, a przesuwanie pokarmu odbywa się za pomocą fali perystaltycznej pochodzącej z przełyku. W ciągu pierwszych czterech tygodni życia mięśniówka i unerwienie żołądka zaczynają właściwie mieszać i przemieszczać pokarm. W okresie noworodkowym wątroba, trzustka i jelita są już gotowe na przyjęcie pierwszego pokarmu. Podczas pierwszej doby życia, dziecko powinno oddać smółkę (pierwszy stolec), u niektórych dzieci czas ten przedłuża się do 48 godzin, co zależy od rozpoczęcia karmienia, drożności jelit i zagęszczenia stolca. Następnie dziecko będzie oddawało luźne stolce przejściowe o zielonym zabarwieniu z częstością 3-7 razy na dobę. Jeśli kobieta zacznie karmić noworodka piersią, stolce będą stawać się prawidłowo żółte.

Żółtaczka noworodków

U każdego dziecka z powodu gwałtownych zmian w ustroju po urodzeniu, a także niedojrzałych mechanizmów biochemicznych, dochodzi do gromadzenia bilirubiny – żółtego barwnika pochodzącego między innymi z rozpadu czerwonych krwinek. Każda krwinka charakteryzuje się odpowiednim dla siebie czasem życia, po czym następuje jej rozpad i uwolnienie białek znajdujących się w jej wnętrzu. Jednym z takich białek jest hemoglobina, odpowiedzialna za przenoszenie tlenu we krwi. Jej płodowa forma, charakteryzująca się specyficznymi właściwościami przydatnymi w życiu płodowym dziecka, będzie sukcesywnie wymieniana na dojrzałą formę białka.

U zdrowych starszych dzieci oraz dorosłych, krwinki wciąż rozpadają się, a produkty tego rozpadu są skutecznie usuwane z organizmu głównie przez wątrobę z żółcią. U noworodków natomiast, z racji początkowo powolnego przebiegu procesów biochemicznych w wątrobie i innych narządach, dochodzi do magazynowania produktów przemian hemoglobiny. Mają one żółte zabarwienie i trudno rozpuszczają się w wodzie. Dlatego właśnie każdy noworodek w większym lub mniejszym stopniu przechodzi żółtaczkę. Objawia się to żółtym zabarwieniem twardówki oka oraz skóry. Wysoki poziom bilirubiny, utrzymujący się przez dłuższy czas podczas żółtaczki patologicznej, jest toksyczny dla układu nerwowego dziecka. Może to skutkować upośledzeniem umysłowym, porażeniem mózgowym lub niedosłuchem. Żółtaczkę taką z powodzeniem leczy się w szpitalnych oddziałach noworodkowych. Jeśli żółtaczka ujawnia się po 24 godzinach życia, a poziom bilirubiny spełnia normy, nie ma się czym martwić, zapewne jest to żółtaczka fizjologiczna, która minie samoistnie.

Układ nerwowy

Mózg noworodka waży około 350-400 g, a więc niemal 15% masy ciała (u dorosłych 2%). Kora mózgu jest w tym okresie jeszcze niedojrzała, czego wyrazem są specyficzne odruchy wykrywane podczas badań. Są to badania przesiewowe, służące wczesnemu wykryciu chorób układu nerwowego. Lekarz lub położna bada napięcie mięśniowe poruszając w odpowiedni sposób kończynami dziecka, sprawdzając jego zdolność do utrzymywania pozycji główki, obserwując ułożenie dziecka podczas leżenia. Oceniane są też ruchy spontaniczne, ich częstość, zakres, siłę i szybkość. Reakcje na bodźce zewnętrzne i wewnętrzne świadczą o funkcjonowaniu narządów zmysłu i przetwarzaniu informacji z nich pochodzących. Wczesne wykrycie wad wzroku i słuchu umożliwi wdrożenie leczenia w odpowiednim czasie. Odruchy ssania i połykania pełnią również bardzo ważną rolę w ocenie dojrzałości neurologicznej. Ich obecność już w momencie narodzin jest niezbędna do rozpoczęcia naturalnego karmienia.

Kości i stawy

Pamiętajmy, że noworodek jest świetnie przystosowany do procesu przejścia przez drogi rodne matki. Kości czaszki są ze sobą luźno połączone. Jego czaszka jest w pewnym stopniu podatna na ucisk dzięki ciemiączkom (nieskostniałym fragmentom czaszki wyczuwalnym dotykiem) oraz szwom (wąskim i miękkim połączeniom kości za pomocą tkanki łącznej). Te podatne struktury zapewniają także możliwość szybkiego przyrostu objętości mózgu na początku życia. Ciemiączka będą również podlegały pomiarom oraz pomogą w określaniu stanu zdrowia dziecka.  W obrębie głowy podczas porodu może powstać przedgłowie. Jest to niegroźny obrzęk tkanek miękkich położonych nad kośćmi czaszki powstały w wyniku przejścia przez kanał rodny. Ten fizjologiczny stan najczęściej wycofuje się do 48 godzin po porodzie. Ocenie po urodzeniu będą podlegać także stawy, a szczególnie stawy biodrowe, w których najczęstszą patologią jest wrodzona dysplazja stawu biodrowego.

Badania przesiewowe noworodków

Według Programu Badań Przesiewowych Noworodków w Polsce na lata 2015-2018, wszystkie noworodki badane są pod kątem wystąpienia szeregu chorób wrodzonych, których objawy z początku mogą nie być charakterystyczne, a wczesne włączenie leczenia gwarantuje dobrą ich kontrolę.

Aktualnie w większości województw poszukuje się 27 chorób, którymi są:

• wrodzona niedoczynność tarczycy,
• fenyloketonuria/hiperfenyloalaninemia,
• mukowiscydoza,
• tyrozynemia,
• wrodzony przerost nadnerczy,
• choroba syropu klonowego,
• homocystynuria,
• hipermetioninemia,
• cytrulinemia typu I i II,
• tyrozynemia przejściowa noworodka, typu I, II, III
• deficyt dehydrogenazy acylo-CoA średnio długołańcuchowych kwasów tłuszczowych,
• deficyt dehydrogenazy 3-hydroksy acylo-CoA długołańcuchowych kwasów tłuszczowych,
• deficyt dehydrogenazy acylo-CoA bardzo długołańcuchowych kwasów tłuszczowych
• deficyt wielu dehydrogenaz acylo-CoA,
• deficyt mitochondrialnego białka trójfunkcyjnego,
• deficyt palmitoilotransferazy karnitynowej typu I,
• deficyt palmitoilotransferazy karnitynowej typu II,
• deficyt translokazy karnityny,
• deficyt transportera karnityny (pierwotny deficyt karnityny),
• deficyt wielu karboksylaz,
• acyduria glutarowa I,
• acyduria propionowa,
• acyduria metylomalonowa,
• acyduria izowalerianowa,
• deficyt liazy HMG-CoA,
• 3-metylokrotonylo-glicynuria,
• deficyt biotynidazy.

Krew na te badania pobierana jest metodą suchej kropli, czyli po nakłuciu skóry dziecka i nasączeniu krwią niewielkich bibułek. Bibułki te wysyłane są do referencyjnego laboratorium, a wyniki rodzice otrzymują drogą pocztową. Do badań przesiewowych należy również badanie słuchu noworodków, wykonywane za pomocą nieinwazyjnej rejestracji otoemisji akustycznych.