Po urodzeniu dziecko podlega pomiarom antropometrycznym, w których mierzy się obwód główki, klatki piersiowej, rozmiar ciemiączka, długość całego ciała a także wcześniej wspomnianą masę ciała. Wyniki nanosi się na siatki centylowe, które posłużą przez najbliższe miesiące i lata do kontroli wzrastania dziecka. Standardowo w pierwszej dobie życia podaje się dzieciom również witaminę D i K oraz szczepi przeciwko gruźlicy i wirusowemu zapaleniu wątroby typu B.

W każdym miesiącu zdrowe dziecko będzie dokonywało postępów w rozwoju psychoruchowym. Oznacza to, że rodzice będą zauważać stopniowo zmieniające się ruchy ciała, reakcje, mimikę, zachowanie. Czas, w którym wystąpi dana umiejętność będzie miał duże znaczenie dla oceny prawidłowości rozwoju.

Najczęściej będzie to zadanie lekarza, jednak istnieją już skale oceny, które wypełniać może samodzielnie rodzic, pomagając w ten sposób swojemu pediatrze w ocenie stanu dziecka. Nie jest to jednak podział ścisły (postępy standaryzowane są dla dużych populacji) i dziecko które opóźnia się w jednej czynności, może przodować w innej, następnie prześcigając swoich rówieśników. Niestety, wciąż nie mamy dostępnej polskiej wersji takiej skali, mowa tu między innymi o Ages and Stages Questionnaires (ASQ-3). Można z niej korzystać w języku angielskim, hiszpańskim i francuskim.

Zastosowanie tej skali polega na dobraniu odpowiedniego arkusza do wieku dziecka i dokładnym wypełnieniu go przez rodzica na podstawie obserwacji w domu. Kwestionariusze zawierają zwięzłe porady na temat zbierania i wprowadzania informacji o dziecku. Informacje te dotyczą między innymi aktywności ruchowej dziecka, rozwoju mowy, uczestnictwa w zabawie, komunikacji werbalnej i niewerbalnej. Dane wprowadzane są zarówno w odpowiedziach zamkniętych, jak i w polach na odpowiedź otwartą. Wypełniony arkusz wręczany jest pediatrze, który wykorzystuje zebrane informacje do oceny stanu dziecka.

Rozwój psychoruchowy w pierwszym miesiącu życia

W tym miesiącu dziecko będzie już zwracać uwagę na mimikę twarzy, głos i dotyk. Tworzy się silna więź emocjonalna dziecka z opiekunami. Więzi te będą miały wpływ nawet na daleką przyszłość stosunków dziecko-rodzice. Należy pamiętać, że płacz będzie na razie podstawowym i jedynym sposobem kontaktu dziecka z opiekunami. Charakterystyczne dla tego etapu rozwoju jest reagowanie całym ciałem na pojedynczy miejscowy bodziec.

Noworodek wykonuje odruch obejmowania rączkami w reakcji na stres, zaciska dłoń na przyłożonym do niej palcu, poszukuje brodawki sutkowej po dotknięciu policzka, wykonuje spontaniczne symetryczne ruchy i stara się utrzymywać główkę w górze kiedy leży na brzuchu. Jego wzrok pozwala na ostre widzenie w odległości około 25 cm, preferuje patrzenie na twarze oraz przedmioty kolorowe i kontrastowe, śledzi poruszające się przedmioty w zakresie 45°. Wykazuje zainteresowanie szczególnie wysokim głosem, wyciszając się i skupiając na nim uwagę. Reaguje płaczem na płacz innych dzieci (empatia). Większość dnia dziecko w tym wieku będzie przesypiać (16-20 godzin snu dziennie). Warto zwrócić uwagę czy dziecko na pewno reaguje na bodźce dźwiękowe i wzrokowe. Jeśli pojawią się wątpliwości, wskazana będzie pilna wizyta u lekarza.

Ze względu na niedojrzałość układu nerwowego, noworodki i niemowlęta wykazują szereg odruchów, z których nie wszystkie występują u dorosłych.

Są to odruchy:

• niezbędne do życia (np. szukanie i ssanie brodawki sutkowej, kaszel, połykanie),
• odruchy obronne (np. odruch spojówkowy – zamknięcie obu powiek przy podrażnieniu spojówki, np. dotknięciu wacikiem, odruch oczny – zwężenie źrenicy, zamknięcie powiek i odsunięcie główki przy nagłym oświetleniu twarzy),
• odruchy dojrzewające w kierunku złożonych czynności (np. odruch pełzania, odruch stąpania), atawistyczne (np. odruch Moro – obejmowanie rączkami w reakcji na stres) i inne (objaw oczu lalki – opóźnienie ruchu gałek ocznych po odwróceniu głowy dziecka,
• objaw Babińskiego – zgięcie grzbietowe palucha i podeszwowe pozostałych palców przy podrażnieniu bocznej krawędzi stopy,
• objaw Brudzińskiego – zgięcie nóg w biodrach i kolanach w odpowiedzi na przywiedzenie karku do mostka,
• odruch Rossolimo – podeszwowe zgięcie palców stopy po delikatnym ich uderzeniu,
• objaw Kerniga – opór przy próbie wyprostowania nóg w kolanach podczas ich zgięcia w stawach biodrowych, objaw magnesu – zgięcie nogi w stawie biodrowym przy naciśnięciu palcem na podeszwę stopy i podążanie nogi za palcem badającego przy zwolnieniu ucisku,
• odruch Galanta – wygięcie grzbietu w stronę bodźca drażniącego okolicę przykręgosłupową podczas leżenia na brzuszku).

Niektóre z tych reakcji w ciągu pierwszego roku rozwoju zanikną w odpowiednim czasie, co pozwoli pośrednio ocenić dojrzewanie układu nerwowego. 

Rozwój ciała w pierwszym miesiącu życia

Aż do 6. miesiąca życia, dziecko będzie przeznaczać 27% całkowitego wydatku energetycznego na sam wzrost. W pierwszym miesiącu przybierze na wadze około 600 g, choć w pierwszych kilku dniach życia może utracić 5-10% masy urodzeniowej (wyrównanie około 10. dnia życia).

Wizyta u lekarza

Pierwszą profilaktyczną wizytę lekarską planuje się zwykle w ciągu pierwszych dwóch tygodni życia, a najlepiej tuż po wypisaniu noworodka ze szpitala. Ma ona na celu rozpoczęcie opieki pediatry nad rozwojem, więc będzie składać się z obszernego wywiadu i badania lekarskiego. Wizyta ta będzie również wyjaśniać wszystkie wątpliwości dotyczące pielęgnacji dziecka zgłaszane przez rodziców. Podejmowanymi tematami będą również: profilaktyka upadków, zabezpieczenie domu, interakcje z rodzeństwem, układanie do snu, depresja poporodowa, inne opcje opieki nad dzieckiem. Ważnym tematem będzie karmienie piersią, dieta i suplementacja witamin. Wizyta ma zatem charakter profilaktyczny i edukacyjny.

Lekarz zwróci uwagę czy żółtaczka fizjologiczna  wycofuje się we właściwym tempie oraz ewentualnie ponownie przeprowadzi badanie stawów biodrowych. Oceni również proces gojenia kikuta pępowiny.

Szczepienia w pierwszym miesiącu życia

Po urodzeniu w szpitalu dziecko otrzymało szczepienie przeciw gruźlicy oraz WZW B, w tym okresie nie są wymagane żadne dodatkowe szczepienia.

Żywienie w pierwszym miesiącu życia

Naturalne żywienie

Nie ma wątpliwości, że karmienie piersią jest najlepszym i najtańszym sposobem odżywiania noworodka. W pierwszym półroczu życia może to być jedyny podawany dziecku pokarm. Mleko matczyne w pełni zaspokaja potrzeby żywieniowe dziecka w tym wieku. Posiada właściwą wartość energetyczną i wszystkie potrzebne składniki odżywcze. Dzięki zawartości komórek odpornościowych, immunoglobulin klasy A, laktoferryny, lizozymu, czynników pobudzających wzrost, ten sposób żywienia najlepiej zapewnia odporność dziecka na zakażenia, zapobiega rozwojowi alergii i stymuluje dojrzewanie przewodu pokarmowego. Mleko matki zawiera również 3-krotnie mniejszą ilość sodu niż mleko krowie, co ma duże znaczenie dla pracy nerek dziecka.

Pierwsze przystawienie do piersi powinno mieć miejsce niedługo po porodzie drogami natury, a następnie na każde żądanie dziecka. W przypadku rozwiązania przez cięcie cesarskie, karmienie najczęściej rozpoczyna się w 6-12 godzin po zabiegu. Nie jest wymagane podawanie noworodkowi dodatkowych płynów poza mlekiem matki w tym okresie. W pierwszych dniach karmienia, mleko będzie gęste, lepkie, szczególnie bogate w substancje odżywcze i odpornościowe, stąd jego odmienna nazwa – siara. Jego skład zmienia się także w ciągu doby, np. w nocy ma większą zawartość tłuszczu i minerałów.

Podczas karmienia naturalnego, bezpośredni kontakt cielesny matka – dziecko buduje ich więź emocjonalną (bonding) oraz zapewnia kolonizację skóry dziecka prawidłową florą bakteryjną, co wzmacnia jego odporność. Galaktoza zawarta w mleku zapewni rozwój prawidłowych bakterii (między innymi Lactobacillus biffidus) w przewodzie pokarmowym dziecka (przy karmieniu sztucznym występuje tendencja do niekorzystnej przewagi  kolonizacji bakteriami z rodziny Enterobacteriaceae nad korzystną kolonizacją bakteriami Bifidobacteriaceae). Przy każdym karmieniu należy wykorzystać obie piersi, zapewni to prawidłową stymulację wytwarzania mleka. Bliźnięta można karmić jednocześnie dwoma piersiami, zwykle pokarmu wystarcza również przy takim zapotrzebowaniu. Każde karmienie piersią będzie stymulować dalszą produkcję pokarmu. Warto obserwować czy dziecko chętnie i aktywnie ssie pierś oraz czy nie krztusi się podczas tej czynności.

Może występować ulewanie pokarmu, które najczęściej nie jest oznaką choroby. Ulewanie nie ma charakteru chlustającego, występującego czasem przy wymiotach. Jest to bierny wypływ mleka z ust dziecka, który występuje u niemal 30% niemowląt. Jeśli dziecko prawidłowo przybiera na masie ciała, nie cierpi na nawracające infekcje dróg oddechowych i bezdech, zjawisko to nie wymaga leczenia. Nieprawidłowe ssanie i krztuszenie może być spowodowane wadami wrodzonymi, np. rozszczepem podniebienia, zarośnięciem i przetokami przełyku; w takiej sytuacji należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.

Pamiętając o tym, że mleko powstaje z tych składników odżywczych które matka przyjmuje, warto zadbać o jej dietę zapewniającą właściwą podaż NNKT (niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych), kwasu foliowego, wapnia, jodu, żelaza i witamin. Tylko taka dieta najlepiej zapewni prawidłowy rozwój dziecka. W okresie karmienia nie należy stosować restrykcyjnych diet, które spowodują zubożenie składu mleka i zagrożą dziecku niedoborem makro- i mikroelementów. Zapotrzebowanie kaloryczne matki jest większe o około 300 kcal dziennie w porównaniu do stanu sprzed ciąży, aby sprostać wymaganiom produkcji odpowiedniej ilości i jakości pokarmu. Prawidłowo karmiony noworodek stale przybiera na masie ciała. Zahamowanie tego przyrostu jest objawem patologii i wymaga pilnej diagnostyki.

W razie wątpliwości i problemów dotyczących karmienia piersią, kobieta może zwrócić się o pomoc do poradni laktacyjnej bądź certyfikowanego doradcy laktacyjnego, którym może być pielęgniarka, położna lub lekarz. Wykwalifikowani w tym kierunku specjaliści będą służyć profesjonalną poradą na temat prawidłowego karmienia oraz redukcji przeszkód uniemożliwiających tę czynność.

Kiedy nie wolno karmić piersią?

Przeciwwskazania do karmienia piersią występują rzadko, a niektóre z nich są przemijające. Mogą być nimi przyczyny matczyne (zakażenie HIV, niektóre postacie gruźlicy; stosowanie niektórych toksycznych leków przenikających do mleka – barbiturany, leki przeciwwirusowe, onkologiczne, antymetabolity; stosowanie środków psychoaktywnych; opryszczka brodawki sutkowej – wówczas można karmić drugą zdrową piersią; stan po podaniu izotopów promieniotwórczych) lub choroby dziecka (galaktozemia; fenyloketonuria – wskazana modyfikacja karmienia piersią; choroba syropu klonowego; wrodzona nietolerancja laktozy; rozszczep podniebienia utrudniający ssanie; upośledzony odruch ssania/połykania – np. wcześniaki)

Sztuczne żywienie

Nie zawsze istnieje możliwość karmienia piersią. Przyczyny takiego stanu mogą być różne, zależne od przeciwwskazań, sytuacji życiowej czy świadomego wyboru. Wówczas stosuje się karmienie sztuczne. Żadna mieszanka nie będzie jednak idealnie odwzorowywać pokarmu matczynego. Mleko początkowe jest pokarmem sztucznym przeznaczonym do żywienia dziecka w pierwszych 5-6 miesiącach życia. W kolejnych miesiącach kontynuuje się żywienie mlekiem następnym. Skład tych mieszanek znacznie różni się od składu mleka krowiego, które jest przeciwwskazane w pierwszym roku życia. Nazywa się je modyfikowanymi, ponieważ projektowane są na wzór pokarmu naturalnego. Częstość podawania pokarmu sztucznego, tak jak w przypadku karmienia naturalnego, określa dziecko „na żądanie”, będzie to około 7 razy dziennie po 110 ml. Objętość ta jest jedynie wielkością orientacyjną, wyznaczoną dla całej populacji dzieci. Twoje dziecko może potrzebować nieco mniej lub nieco więcej pokarmu, a właściwym wskaźnikiem prawidłowego odżywienia będzie przyrost jego masy ciała.

Zwróć uwagę!

Przed wypisem ze szpitala sprawdź czy zacisk kikuta pępowiny został odpięty. Dbaj o kikut zgodnie z poradami udzielonymi przez personel medyczny. Pamiętaj, że jest to potencjalne źródło zakażenia całego ustroju. Miejsce to powinno być jałowo zabezpieczone po porodzie i utrzymane w czystości aż do zagojenia się. Nie uszczelniaj kikuta, nie stosuj na niego środków odkażających i antybiotyków.

Przemywaj to miejsce raz dziennie czystym gazikiem zmoczonym w wodzie i osuszaj. Natychmiast zgłoś się do lekarza, jeśli w okolicy tej pojawia się ropa, wydzielina przejrzysta lub krwista, zaczerwienienie, obrzęk; może to być zapalenie okołopępkowe zagrażające  rozsiewem bakterii we krwi. Jeżeli po 15 dniach od porodu kikut nie odpadnie, również zgłoś to lekarzowi. Zwróć uwagę na kąciki oczu. Jeśli zbiera się w nich gęsta wydzielina, może być konieczny masaż udrożniający przewody łzowe. Tą czynność często stosuje się u noworodków i niemowląt, z powodzeniem nauczy ją wykonywać pielęgniarka lub lekarz. Dbaj również o drożność nosa, mając na uwadze że będzie to przez najbliższy czas jedyny tor oddychania dziecka.

Obserwuj uważnie zachowanie noworodka. Jeśli dziecko nie płacze wcale, płacze stale lub jest ospałe, apatyczne, niechętne do ssania lub ssące słabo, nieaktywne ruchowo, konieczna będzie pilna konsultacja z lekarzem.