Noworodek, który po urodzeniu opuszcza szpital ma zachowany kikut pępowinowy. Wielu rodziców stresuje się wyglądem i pielęgnacją pępka noworodka. Często zastanawiają się, czy gojenie zachodzi w sposób właściwy, czy wykonują odpowiednią pielęgnację kikuta pępowinowego oraz kiedy powinien on odpaść. Mimo wytycznych, które dostają w szpitalach, w szkołach rodzenia czują obawę przed zakażeniem gojącego obszaru.

Jak więc powinna wyglądać pielęgnacja kikuta pępowinowego, tak aby odpadł w sposób naturalny i nie zagrażał infekcją noworodka? 

Kikut pępowinowy jest to pozostałość po  pępowinie, która łączy łożysko z dzieckiem.  Pępowina umożliwia dopływ tlenu i substancji odżywczych wraz z krwią do dziecka oraz pozwala na usuwanie produktów przemiany materii w trakcie trwania ciąży. Po narodzinach dziecka, w chwili kiedy pępowina przestaje tętnić zostaje przecięta na około 2-3 cm od powierzchni brzuszka.  W warunkach szpitalnych kikut zostaje zabezpieczony specjalnym jałowym zaciskiem – klemem, który zostaje zdjęty przed wyjściem do domu.  Po kontakcie noworodka z matką oraz z personelem szpitalnym skóra i kikut pępowinowy zostaje skolonizowany przez niechorobotwórcze bakterie. Częsty, bezpośredni kontakt matki z dzieckiem jest podstawową metodą ochrony kikuta przed zakażeniem. Jednak w niektórych przypadkach kikut pępowinowy może zostać zainfekowany i powoduje zakażenie organizmu dziecka. Dzieje się tak ze względu na to, że jest to pewnego typu gojąca rana, dlatego  musimy szczególnie zadbać  o jego pielęgnację. 

Zaraz po przecięciu pępowiny kikut ma kolor biało – niebieski i jest wilgotny. Pozostaje taki przez kilka godzin, po czym stopniowo z dnia na dzień obkurcza się i wysusza, zmieniając kolor na czarnobrązowy. Kiedy już wyschnie i stwardnieje, następuje oddzielenie kikuta od podstawy pępka. Może zdarzyć się, że w miejscu oddzielenia będzie wydzielać się niewielka ilość bezzapachowej, mętnej wydzieliny. Jest to proces fizjologiczny.

Kikut pępowinowy odpada zwykle między 5 a 15 dniem życia dziecka.

Oczywiście zdarzają się wyjątki i pępek mimo prawidłowego wysuszenie nie odpada.

Wpływ na gojenie kikuta ma wiele czynników. Należą do nich:

• grubość pępowiny,
• kontakt dziecka z matką „skóra do skóry”,
• żółtaczka fizjologiczna,
• fototerapia,
• długość kikuta pępowinowego,
• stosowanie antybiotyków z powodu infekcji u noworodka,
• sposób zakończenia ciąży ( poród siłami natury czy cięcie cesarskie),
• poród przedwczesny,
•  zaburzenie funkcji białych ciałek krwi lub wada wrodzona – przetrwały moczownik, czyli przewód łączący pępek z pęcherzem moczowym.

Jak pielęgnować kikut pępowiny?

Według wytycznych WHO oraz Nadzoru Krajowego w dziedzinie Neonatologii, który opracował polskie wytyczne dotyczące pielęgnacji kikuta pępowinowego zaleca się tzw. pielęgnację pępka na sucho.

Polega ona na czyszczeniu pępka czystą wodą lub wodą z mydłem i dokładnym osuszeniu. Głównym celem jest utrzymanie pępka w czystości i suchości. W trakcie pobytu w szpitalu lub w przypadku złych warunków higienicznych w domu zaleca się stosowanie środków aseptycznych o szerokim spektrum bakteriobójczym, najczęściej oktenidyny.

Dawną metodą stosowaną w celu wysuszenia kikuta pępowiny było używanie 70% alkoholu etylowego lub fioletu gencjany. Jednak badania pokazały, że nie wpływa to na szybkość odpadania kikuta, wręcz przeciwnie może nawet wydłużyć proces gojenia, a niewłaściwe używanie może podrażnić skórę wokół kikuta i powodować zaczerwienienie oraz oparzenie skóry maluszka. Dlatego obecne wytyczne NIE ZALECAJĄ używania tych środków. 

Pielęgnacja kikuta pępowinowego, pomimo obaw rodziców nie jest trudna. Powinno się ją wykonywać do momentu odpadnięcia i zagojenia się miejsca przyczepu kikuta pępowinowego.

Trzeba tylko pamiętać o podstawowych zasadach:

• Przed przystąpieniem do pielęgnacji pępka należy zawsze dokładnie umyć ręce.
• Do oczyszczania najlepiej używać jałowych gazików lub bawełnianych wacików.
• Raz na dobę należy oczyszczać pępek czystym gazikiem, a następnie dokładnie osuszyć i pozostawić do wyschnięcia.  Najlepiej  pielęgnację wykonywać  po kąpieli. Jeżeli w trakcie kąpieli kikut zamoczy się, to nic się nie stanie. Jest to wręcz wskazane, żeby umyć dokładnie kikut, nasadę pępka oraz otaczającą skórę. Ważne, aby dokładnie osuszyć pępek i pozostawić go do wyschnięcia. Ważne jest równie delikatne odchylenie kikuta na boki i oczyszczanie go z zagłębień skóry, w okolicach pierścienia pępowinowego.
• Jeżeli kikut zabrudzi się moczem lub kałem, należy każdorazowo przemyć go czystą wodą z mydłem, a po umyciu dokładnie wysuszyć.
• Nie należy zakrywać ani zaklejać kikuta pępowiny. Powinno się go jak najwięcej wietrzyć, odsłaniając pępek, aby był największy dostęp powietrza. Warto używać lekkich przewiewnych ubranek. 
• Podczas przewijania, pieluszki nie powinny zasłaniać pępka. Należy je wywijać tak, aby odsłonić kikut lub używać dostępnych na rynku pieluszek z wycięciem na pępek. 
• Nie powinno używać się rutynowo środków dezynfekcyjnych do pielęgnacji pępka, wystarczy pielęgnacja na sucho. W razie pojawienia się oznak zakażenia wskazane jest użycie środka antyseptycznego.
• Warto poczekać, aż kikut sam odpadnie. Nie należy go samodzielnie odrywać.

Kikut pępowinowy – co powinno zaniepokoić rodziców?

W większości przypadków, jeżeli pielęgnacja kikuta pępowinowego przebiega w sposób właściwy, proces gojenia pępka postępuje bez komplikacji. Jednak zdarzają się sytuacje, kiedy należy zgłosić się do lekarza pediatry.

Kikut pępowinowy — kiedy należy zgłosić się do pediatry:

• Jeśli kikut pępowinowy nie odpadnie po skończeniu 15 doby życia wskazana jest konsultacja pediatryczna, w celu sprawdzenia przyczyny.
• Jeżeli w obrębie pierścienia pępka obserwuje się zaczerwienienie przekraczające 5 mm, tkliwość, obrzęk, wydzielinę ropną, nieprzyjemny zapach oraz objawy ogólne tj.: podwyższona temperatura ciała dziecka, rozdrażnienie – wskazuje to na zakażenie pępka. Należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza, w celu wdrożenia odpowiedniego leczenia, gdyż zbagatelizowany problem może być przyczyną sepsy, zapalenia otrzewnej lub zapalenia mięśni brzucha. 
• Gdy po odpadnięciu, pępek zbyt intensywnie krwawi, może to świadczyć o zaburzeniu krzepliwości krwi.
• W niektórych przypadkach po odpadnięciu kikuta może pojawić się różowa  grudka. Jest to ziarniniak pępkowy przerastająca i niegojąca się tkanka bliznowa. W wielu przypadkach samoistnie zanika, jednak zdarzają się sytuacje, że wymagany jest zabieg korygujący.
• Zdarza się również występowanie wady anatomicznej jaką jest przetrwały moczownik. Jest to połączenie pomiędzy szczytem pęcherza moczowego a pępkiem. Rodzice obserwują wówczas niegojący się pępek, z którego wycieka mocz. Wówczas konieczna jest konsultacja chirurgiczna.

Bibliografia

1. Wytyczne Nadzoru Krajowego w dziedzinie Neonatologii 2010 r. 
2. Jędral B., Witkowska- Zimny M. Sposoby pielęgnacji kikuta pępowinowego wczoraj i dziś. Połozna Nauka i Praktyka. 2018, nr 2 (42). 
3. Świetliński J. Neonatologia i opieka nad noworodkiem Tom 1. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa: 2016.
4. Salamończyk M., Łozińska-Czerniak A., Dmoch-Gajzlerska E. Neonatologia. Praktyczne umiejętności w opiece nad noworodkiem. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2014.
5. Kamińska E. Pielęgnacja kikuta pępowinowego u noworodków. Medycyna Praktyczna Pediatria 2010/01.