Stres i choroba nowotworowa

W literaturze psychologicznej choroba nowotworowa często opisywana jest jako moment przełomowy, który istotnie zakłóca dotychczasowe życie człowieka. Dlatego też, rozpoznanie niniejszego zaburzenia wywołuje silne emocje, które wpływają nie tylko na samopoczucie pacjenta, ale także efektywność zastosowanych metod leczenia. Ponadto pojawienie się choroby onkologicznej wymaga od pacjenta uruchomienia nowych sposobów radzenia sobie z negatywnymi emocjami. Niestety, nie wszystkim w tym trudnym momencie udaje się zachować stan równowagi. Szacuje się, iż blisko 50% pacjentów doświadczających choroby nowotworowej zmaga się z różnymi objawami stresu emocjonalnego, które mogą występować pod postacią lęku, depresji, a nawet gniewu.

Sposoby, które wykorzystywane są przez pacjentów w celu radzenia sobie z trudnymi emocjami, mają istotny wpływ na przystosowywanie się do nowej sytuacji. Dodatkowo wpływają one na jakość życia pacjenta w procesie leczenia, a tym samym na zaangażowanie w walkę z chorobą. Psychologowie podkreślają, iż istotną cechą w radzeniu sobie z chorobą nowotworową jest elastyczność, dzięki której pacjenci są zdolni do stawiania czoła wyzwaniom, jakie stawia przed nimi choroba.

Strategie radzenia sobie z silnymi emocjami w przebiegu choroby nowotworowej mogą przybierać formę różnorodnych działań, których celem jest skuteczne wyeliminowanie zagrożenia. Co ciekawe, im większa ilość przejawianych strategii, tym większe może okazać się prawdopodobieństwo realizacji wyznaczonego celu. W zakresie radzenia sobie z rozpoznaniem i leczeniem choroby nowotworowej, pacjenci mogą wykorzystywać zarówno sposoby pochodzenia wewnętrznego, jak i zewnętrznego. Warto wiedzieć, że efektywność podejmowanych sposobów radzenia sobie z trudną sytuacją może w sposób pośredni (a nawet bezpośredni) przyczynić się do poprawy stanu zdrowia. Badania dowodzą, iż istotny wpływ na eliminowanie negatywnych konsekwencji emocjonalnych związanych z nowotworem może wywierać nadzieja oraz nierozerwalna z nią duchowość.

Wpływ nadziei na samopoczucie pacjenta i przebieg leczenia choroby nowotworowej

Zgodnie z założeniami psychologii pozytywnej, krytyczne zdarzenia życiowe mogą wpływać na dokonywanie się pozytywnych zmian w zakresie własnej osobowości, rozwoju, a nawet funkcjonowania psychospołecznego. Zarówno ból, jak i cierpienie towarzyszą człowiekowi od początku jego dziejów. Jedni z nas radzą sobie z nimi w lepszy, a inni w gorszy sposób. Niemniej jednak niezwykle ważnym aspektem w przebiegu walki z chorobą jest „duch walki”. Niniejsza strategia przejawiana jest przez te jednostki, które traktują chorobę jak osobiste wyzwanie, które niewątpliwie wymaga wzbudzenia nadziei.

Nadzieja nie jest bowiem niczym innym, jak pobudką do działania. Niniejsza aktywność umysłowa koncentruje się na osiągnięciu przyszłych (najczęściej pozytywnych) skutków. Warto wiedzieć, że nadzieja to coś więcej niż emocje. Określana jest ona mianem wielowymiarowej struktury poznawczej, której centrum stanowi przekonanie, że jesteśmy w stanie osiągnąć zamierzony cel, zakładając przy tym określony stopień prawdopodobieństwa.

Ponadto, na nadzieję składa się:

• komponent afektywny – związany najczęściej z pozytywnymi emocjami (np. radością i zadowoleniem z dotychczasowych skutków leczenia); 
• komponent temporalny – wyrażający się poprzez skoncentrowanie na przyszłości;
• komponent afiliatywny – którego ważnym składnikiem są wspierający nas ludzie oraz wiara w Boga lub siłę wyższą (dzięki której łatwiej będzie nam osiągnąć oczekiwane skutki leczenia);
• komponent sprawczy – który mobilizuje nas do działania.

W ujęciu psychologicznym odpowiednikiem nadziei często jest optymizm, który traktowany jest jako jedna z cech osobowości człowieka. Optymizm wywiera istotny wpływ na samopoczucie pacjenta w trakcie leczenia onkologicznego. Ułatwia on między innymi podejmowanie decyzji, jak również zachowanie wytrwałości w dążeniu do osiągnięcia upragnionego celu (w sytuacji choroby do osiągnięcia zdrowia).

Duchowość i jej wpływ na zmianę postrzegania własnego cierpienia

W przebiegu choroby nowotworowej szczególną rolę przypisuje się wymiarowi duchowemu, który może odpowiadać za ukierunkowanie i rozwój potrzeb związanych ze wszystkimi sferami życia człowieka (w tym również z cierpieniem). Już w pierwszej dekadzie XXI wieku zaczęto przypisywać duchowości znaczenie kliniczne. Psychologia zdrowia odnosi duchowość do pewnych form terapii, dzięki którym możliwe staje się zwiększenie efektywności zastosowanych form leczenia onkologicznego. Również liczne badania naukowe potwierdzają silny związek pomiędzy duchowością a zdrowiem człowieka.

Warto wiedzieć, że w literaturze psychologicznej możemy wyróżnić co najmniej dwa sposoby zrozumienia zjawiska „duchowości”. Pierwszy z nich wyraża duchowość religijną. Drugi, odnosi duchowość nie tylko do Boga, ale także szeroko rozumianej Siły Wyższej oraz do Rozumu, które mogą nadawać ludzkiemu życiu znaczenie i poszukiwany sens. Niniejsze rozumienie duchowości związane jest także z transcendencją (w dosłownym znaczeniu „przechodzeniem poza”). Transcendencja opisywana jest jako wykraczanie poza otaczającą nas rzeczywistość oraz zakres zdobytego doświadczenia.

Co ciekawe, możemy wyróżnić jej dwie formy.

• transcendencję transpersonalną – ukierunkowaną na otaczający nas świat i związek z Bogiem/Siłą Wyższą;
• transcendencję intrapersonalną – skierowaną do wewnątrz, koncentrującą się na własnym „ja” i związaną z nim wiedzą oraz siłą.

W ujęciu psychologicznym duchowość jest atrybutem człowieka, który umożliwia mu poznawanie i uświadamianie sensu życia. Duchowość rozumiana w kontekście transcendencji może sprzyjać naszemu zdrowiu. Odpowiada ona bowiem za nadanie znaczenia chorobie i cierpieniu, którego doświadczamy. Ponadto duchowość jest w stanie wspomóc nasze zdolności adaptacyjne i wyzwolić nadzieję, która stanowi istotny element radzenia sobie z negatywnymi emocjami w procesie leczenia choroby nowotworowej.

Podsumowanie

Choroba nowotworowa dla wielu z nas stanowi przeżycie traumatyczne. Niemniej jednak, za sprawą duchowości niektórzy mogą dostrzegać w niej nowe możliwości w życiu. Refleksja nad doświadczanym cierpieniem niejednokrotnie przynosi zmianę dotychczasowych przekonań. Może ona również wpływać na podniesienie poczucia własnej wartości oraz na zwiększenie wiary w efektywność własnych działań i podejmowanych sposobów leczenia. Dla wielu osób doświadczenie traumy związanej z chorobą nowotworową doprowadza do wzbudzenia większych pokładów wrażliwości. Warto także pamiętać, że prezentowane w literaturze badania wskazują, że zarówno duchowość, jak i związana z nią nadzieja pomagają jednostce uporać się z negatywnymi konsekwencjami emocjonalnymi choroby nowotworowej, a tym samym podnieść jej samopoczucie w trakcie procesu leczenia. Ponadto, zarówno duchowość, jak i nadzieja, może sprzyjać pojawieniu się pozytywnych zmian posttraumatycznych, które są w stanie wpłynąć na zwiększenie odczuwanej satysfakcji z życia i szybszy powrót do sprawnego funkcjonowania w świecie społecznym.

Bibliografia

1. Coyle J. (2002). Spirituality and health: towards a framework for exploring the relationship between spirituality and health. Journal of Advanced Nursing, 37(6), 589–597;
2. Faull K., Hills M. (2006). The role of the spiritual dimension of the self as the prime determinant of health. Disability and Rehabilitation, 28(11), 729–740;
3. Heszen I. (2008). Zasoby duchowe człowieka za zdrowie somatyczne. J. Brzeziński, L. Ciepiałkowska (red.), Zdrowie i choroba. Problemy teorii, diagnozy i praktyki, 96–118. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne;
4. Heszen-Niejodek I. (2003). Wymiar duchowy człowieka a zdrowie. Z. Juczyński, N. Ogińska-Bulik (red.), Zasoby osobiste i społeczne sprzyjające zdrowiu jednostki, 33–47. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego;
5. Heszen-Niejodek I, Gruszczynska E. Wymiar duchowy człowieka, jego znaczenie w psychologii zdrowia i jego pomiar. Przegląd Psychologiczny, 2004; 47(1): 15-31;
6. Juczyński Z., Ogińska-Bulik N. (2002). Personal and social resources determining quality of life of cancer patients. I. Leal, T. Botelho, J. Pais-Ribeiro (red.), Health through the Life Cycle: A Life Span Perspective, 293–300. Lisbon: Instituto Superior de Psicologia Aplicada;
7. Juczyński Z., Ogińska-Bulik N. (2012). In spite of adversity – Posttraumatic growth in the aftermath of experienced negative life events. J. Binnenbesel, Z. Formella, P. Krakowiak, Z. Domżał (eds), Experiencing a suffering, vol. 1, 300–320. Roma – Łódź: Editrice LAS & WSEZiNS;
8. Oginska-Bulik N. (2014). Rola duchowości w rozwoju po traumie u osób zmagajacych się z przewlekłymi chorobami somatycznymi. Psychiatria i Psychoterapia 2014; tom 10, numer 3: strony 3-16;
9. Oginska-Bulik N. Potraumatyczny rozwój w chorobie nowotworowej – rola prężności. Pol Forum Psychologiczne. 2010;15(2): 125-139;
10. Schultz JM, Tallman B, Altmeier M. Pathways to posttraumatic growth: The contributions of forgiveness and importance of religion and spirituality. Psychol Rel Spirit. 2010; 2(2): 104-114;
11. Wnuk M, Marcinkowski JT, Hędzelek M, Świstak-Sawa S. (2010). Religijno-duchowe korelaty siły nadziei oraz poczucia sensu życia pacjentów onkologicznych. Psychoonkologia, 1: 14–20.