Wyodrębnienie autyzmu spośród innych zaburzeń, w tym schizofrenii wczesnodziecięcej

Autyzm współcześnie uznawany jest za jedno z najpowszechniejszych zaburzeń rozwojowych, które z każdym rokiem przybiera na swojej sile. Niemniej jednak, zaburzenie to pojawiło się w opracowaniach naukowych dopiero w latach czterdziestych ubiegłego stulecia. Stało się to za sprawą dwóch badaczy, którzy niezależnie od siebie prowadzili badania oraz wnikliwe obserwacje. Byli nimi: Leo Kanner – amerykański psychiatra oraz Hans Asperger – austriacki psychiatra, specjalizujący się w diagnozie zaburzeń psychicznych u dzieci. Na podstawie badań własnych udało im się wyodrębnić i dokonać szczegółowego opisu specyficznych objawów, które dzisiaj przypisywane są zaburzeniom ze spektrum autyzmu.

Za sprawą badań Leo Kannera możliwe stało się trafne oddzielenie specyfiki niniejszego zaburzenia rozwojowego spośród innych powszechnie wówczas diagnozowanych zaburzeń zdrowia psychicznego u dzieci. W tamtych czasach, objawy dzisiaj kojarzone z zaburzeniami ze spektrum autyzmu przez większość specjalistów przypisywane były takim zaburzeniom jak: schizofrenia dziecięca, psychoza oraz niedorozwój umysłowy. To właśnie dzięki amerykańskiemu psychiatrze, zwrócono uwagę, iż niezdolność dziecka do nawiązywania prawidłowych relacji z otoczeniem (widoczna już w pierwszych miesiącach życia) nie powinna przypisywana być zaburzeniom psychotycznym, a określana mianem autyzmu wczesnodziecięcego, który stanowi zaburzenie rozwoju. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat autyzmu, zapoznaj się z artykułem na naszej stronie CO TO JEST AUTYZM.

Schizofrenia dziecięca – co to jest?

Schizofrenia stanowi zaburzenie psychiczne, którego początek w większości przypadków przypada na trzecią dekadę życia człowieka. Niemniej jednak zdarza się, że początek niniejszej choroby ma miejsce w okresie dorastania, a nawet wczesnego dzieciństwa.

Dlatego też, w literaturze specjalistycznej wyróżnia się:

• Schizofrenię o bardzo wczesnym początku w dzieciństwie – VOS (z ang. very early onset of schizophrenia);
• Schizofrenię o początku w dzieciństwie – COS (z ang. childhood onset of schizophrenia), którą możemy rozpoznać u dzieci poniżej 13 roku życia;
• Schizofrenię o wczesnym początku – EOS (z ang. early onset of schizophrenia), którą możemy rozpoznać u dzieci między 13 a 18 rokiem życia.

Co bardzo istotne, pomimo zwiększającego się zainteresowania niniejszym zjawiskiem, w żadnym z popularnych systemów klasyfikacji chorób nie znajdziemy oddzielnych kryteriów diagnostycznych dla rozpoznania schizofrenii w okresie dzieciństwa. W związku z tym, lekarze w procesie diagnozy posługują się tymi samymi kryteriami, co w przypadku osób dorosłych. Warto jednak wiedzieć, że objawy kliniczne, pomimo podobieństwa, mogą różnić się w przypadku dzieci, a przede wszystkim posiadać bardziej zmienny i zdecydowanie mniej specyficzny charakter.

W przypadku dzieci podobnie jak w przypadku osób dorosłych, przed wystąpieniem „właściwych” objawów choroby pojawiają się tak zwane objawy zwiastujące (prodromalne). Nie są one w żaden sposób specyficzne i w większości przypadków odbierane są za objawy przemęczenia. Dlatego też, rodzice niejednokrotnie przez okres kilku tygodni powstrzymują się przed skorzystaniem z pomocy specjalisty.

Wśród najpowszechniejszych objawów prodromalnych w przypadku schizofrenii dziecięcej wyróżnia się:

• Osłabienie funkcji poznawczych (problemy z koncentracją, obniżenie zdolności do nauki);
• Przejawianie tendencji do izolowania się, a także problemów w grupie rówieśniczej;
• Pojawienie się problemów w relacjach rodzinnych;
• Obniżenie nastroju oraz objawy o charakterze lękowym;
• Przejawianie przez dziecko irracjonalnych zachowań, opisywanych przez rodziców jako dziwaczne;
• Problemy ze snem oraz zaburzenie dotychczasowego rytmu dobowego; 
• Zwiększona nerwowość oraz drażliwość;
• Pojawienie się zachowań o charakterze obsesyjno-kompulsywnym;
• Skłonność do przejawiania agresji oraz autoagresji.

Psychologowie oraz psychiatrzy dostrzegają, że część tych objawów może przywodzić na myśl zaburzenia ze spektrum autyzmu. Proces rozpoznania schizofrenii u dziecka jest niezwykle trudny, albowiem często przejawia ono obniżoną zdolność do oceny samopoczucia psychicznego, a także werbalizacji własnych emocji.

Z obserwacji specjalistów wynika, że schizofrenia dziecięca może występować u około 0,01% dzieci. Są oni zdania, iż z każdym dziesięcioleciem liczba przypadków zwiększa się. Podobnie jak w przypadku autyzmu, schizofrenia dziecięca częściej rozpoznawana jest u chłopców niż u dziewcząt. Na temat schizofrenii oraz schizofrenii dziecięcej przeczytasz w artykułach: SCHIZOFRENIA oraz SCHIZOFRENIA U DZIECI I MŁODZIEŻY.

Związek autyzmu ze schizofrenią wczesnodziecięcą

Chociaż pierwsze przypadki autyzmu zostały opisane po raz pierwszy w latach czterdziestych ubiegłego stulecia, warto wiedzieć, że samo określenie „autyzm” (z j. greckiego autos – sam) funkcjonowało w psychiatrii wcześniej. Na początku XX wieku, a mianowicie w 1991 roku, za sprawą szwajcarskiego psychiatry Paula Eugena Bleulera, pojęcie to służyło do określania jednego z centralnych objawów schizofrenii. Objaw ten dotyczył izolacji społecznej pacjentów, a ściślej rzecz ujmując, ich skłonności do zamykania się w świecie przeżyć wewnętrznych i obniżonej zdolności do reagowania na bodźce zewnętrzne.

Paul Eugen Bleuler traktował autyzm, wraz z towarzyszącymi mu zmianami emocjonalnymi, jak osiowe objawy schizofrenii. Dlatego też, wykorzystanie niniejszego terminu przez Leo Kannera budziło spore kontrowersje w środowisku specjalistów i doprowadzało do częstych skojarzeń nowej jednostki chorobowej właśnie ze schizofrenią. W związku z tym część ówczesnych psychiatrów traktowało opisany przez Kannera autyzm, jako lżejszą odmianę lub jedną z form psychopatii występującej u dzieci.

W wyniku narastających nieporozumień oraz traktowania dzieci autystycznych jako psychotyków, Leo Kanner w swoich pracach naukowych wyraźnie podkreślał, że autyzm stanowi odrębną jednostkę chorobową i postulował, aby specjaliści zwracali szczególną uwagę na nie mylenie tych dwóch zaburzeń. Aby zapobiec dalszym nieporozumieniom, amerykański psychiatra (L. Kanner) dokonał szczegółowego opisu różnic oraz podobieństw między autyzmem a schizofrenią dziecięcą.

Różnice między autyzmem dziecięcym a schizofrenią wczesnodziecięcą

Na przestrzeni kolejnych dziesięcioleci, wraz z rozwojem wiedzy, specjaliści zaczęli dostrzegać coraz więcej różnic między autyzmem a schizofrenią dziecięcą. Poniżej dokonaliśmy krótkiego opisu najważniejszych z nich.

• Autyzm jest zaburzeniem rozwoju, które ujawnia się już w pierwszych miesiącach życia dziecka. Natomiast w przypadku schizofrenii, wystąpienie niepokojących objawów następuje zazwyczaj po początkowym okresie prawidłowego funkcjonowania dziecka.
• W świetle badań Leo Kannera, dzieci z rozpoznaniem autyzmu – w porównaniu do tych z rozpoznaniem schizofrenii dziecięcej – charakteryzowały się lepszym zdrowiem, wyższym poziomem inteligencji, lepszą sprawnością motoryczną oraz lepszą pamięcią. Wykazywały one także kompensację w postaci różnorodnych (zazwyczaj jednokierunkowych) uzdolnień.
• W przypadku dzieci z rozpoznaniem schizofrenii świat wyobrażeń jest szczególnie bogaty, a w przypadku dzieci z rozpoznaniem zaburzeń ze spektrum autyzmu wręcz przeciwnie – świat ten jest bardzo ubogi. Dzieciom ze spektrum autyzmu trudno jest podejmować zabawy oparte na wyobraźni, a także rozumieć metafory i fantazje.
• W przypadku autyzmu nie dostrzega się tak wyraźnych jak w przypadku schizofrenii faz poprawy oraz regresji funkcjonowania. U dzieci z rozpoznaniem zaburzeń ze spektrum autyzmu nie pojawiają się również majaczenia i halucynacje.
• Mali pacjenci z rozpoznaniem autyzmu przejawiają zazwyczaj uporczywe zainteresowanie przedmiotami. Co ciekawe, są oni w stanie przywiązać się do nich nawet bardziej niż do ludzi. Dzieci z rozpoznaniem schizofrenii nie wykazują takich skłonności.
• Objawy schizofrenii mogą ulec zmniejszeniu pod wpływem środków farmakologicznych. W przypadku zaburzeń ze spektrum autyzmu jedyną formą oddziaływań, które mogą doprowadzić do poprawy funkcjonowania, są ukierunkowane oddziaływania terapeutyczne.
  

Czynniki genetyczne w procesie rozwoju autyzmu oraz schizofrenii wczesnodziecięcej

Gdy w ubiegłym stuleciu psychiatrzy oraz psychologowie zastanawiali się nad zbieżnością objawów autyzmu, oraz schizofrenii dziecięcej, dostrzegli oni, iż w obu przypadkach mamy wysokie prawdopodobieństwo występowania czynnika genetycznego w ich etiologii (powstawaniu).

Sam Leo Kanner dostrzegł, że rodzice opisywanych przez niego dzieci z rozpoznaniem autyzmu przejawiali zachowania postrzegane jako nietypowe. Wśród nich wyróżniał: skłonność do wycofywania się z życia społecznego, pedantyczność, skłonność do przejawiania zachowań oraz myśli obsesyjnych, a także szczególne uzdolnienia artystyczne. Co ciekawe, w swoich badaniach dostrzegł również, że część rodziców opisywanych dzieci z autyzmem była psychologami oraz psychiatrami.

Przyjęcie modelu genetycznego w etiologii zaburzeń rozwojowych w tamtych czasach budziło sporo kontrowersji. Wówczas dominował nurt psychoanalityczny, zgodnie z którym przyczyn większości zaburzeń psychicznych upatrywano w nieprawidłowych relacjach dziecka z matką. Niemniej jednak, rozważania na temat autyzmu oraz schizofrenii dziecięcej zwróciły naukowców w stronę poszukiwania biologicznych wyjaśnień niniejszych zaburzeń.

Autyzm i schizofrenia w świetle diagnozy różnicowej

Diagnoza zaburzeń ze spektrum autyzmu, mimo wzrastającej wiedzy na temat niniejszego zaburzenia, nadal przysparza specjalistom licznych trudności. To bowiem bardzo ważne, aby wykluczyć inne możliwe nieprawidłowości doprowadzające do zaburzeń funkcjonowania dziecka. Dlatego też jednym z kluczowych etapów diagnozy powinna być diagnoza różnicowa. Dzisiaj, zaburzenia ze spektrum autyzmu najczęściej różnicowane są z takimi jednostkami jak: upośledzenie umysłowe, zespół Aspergera, encefalopatia, choroba sieroca, psychopatia, jak również schizofrenia wczesnodziecięca, psychoza symbiotyczna oraz otępienie wczesnodziecięce. Dzięki właściwemu odróżnieniu objawów autyzmu od symptomów innych zaburzeń psychicznych (w tym schizofrenii dziecięcej), możliwe staje się zaplanowanie efektywnego leczenia, a przede wszystkim poprawa jakości życia dziecka oraz jego najbliższego otoczenia.

Podsumowanie

Jak wspomniano we wstępie, autyzm stanowi jedno z najczęstszych zaburzeń rozwoju. Choć ma swój początek w okresie wczesnego dzieciństwa, trwa przez całe życie i nie podlega leczeniu farmakologicznemu. Niemniej jednak kluczem do rozpoczęcia efektywnej terapii, która istotnie wpływa na poprawę codziennego funkcjonowania pacjenta, jest dobrze postawiona diagnoza. Z uwagi na złożoność zjawiska autyzmu, na przestrzeni lat niejednokrotnie mylono autyzm z innymi zaburzeniami psychicznymi, jednym z nich była schizofrenia wczesnodziecięca. Chociaż niniejsze jednostki chorobowe na niektórych płaszczyznach mogą być tożsame (szczególną uwagę należy zwrócić na wycofywanie się ze świata zewnętrznego, ku wewnątrz), należy pamiętać, że zarówno przyczyny, przebieg, jak i sposoby leczenia niniejszych zaburzeń istotnie się różnią. Dla prawidłowego procesu diagnozy niezwykle ważne jest nie tylko dokonywanie różnicowania, ale przede wszystkim próba uporządkowania objawów zaburzeń ze spektrum autyzmu. Zdaniem współczesnych specjalistów, zadanie to może być niewykonalne, albowiem autyzm jest niezwykle zróżnicowanym zjawiskiem, które będziemy poznawać jeszcze przez wiele dziesięcioleci.

Bibliografia

1. Alanen Y.O. (2000), Schizofrenia. Jej przyczyny i leczenie dostosowane do potrzeb, przeł. J. Bomba, IPiN, Warszawa;
2. Asperger, H. (2005). „Psychopatia autystyczna” okresu dzieciństwa. W: U. Frith (red.), Autyzm i zespół Aspergera (s. 49-114). Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich;
3. Bilikiewicz A., Landowski J., Radziwiłłowicz P. (2003) Psychiatria. Repetytorium, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa;
4. Bishop, D.V.M., Norbury, C.F. (2002). Exploring the Borderlands of Autistic Disorder And Specific Language Impairment: A Study Using Standardised Diagnostic Instruments. Journal of Child Psychology and Psychiatry, And Allied Disciplines, 43(7), 917- 929;
5. Bluestone J. (2010), Materia autyzmu. Łączenie wątków w spójną teorię, przeł. M. Dąbrowska-Jędral, A. Klimek, Fundacja Rozwiązać Autyzm, Warszawa;
6. Bobińska K., Gałecki P., Florkowski A. (2010), Autyzm a upośledzenie umysłowe. Zaburzenia psychiczne w autyzmie [w:] T. Pietras, A. Witusik, P. Gałecki (red.), Autyzm – epidemiologia, diagnoza i terapia, Continuo, Wrocław;
7. Bragdon A.D., Gamon D. (2004), Kiedy mózg pracuje inaczej. ADHD, alkoholizm, autyzm, déja vu, dysleksja, leworęczność, słuch absolutny, pamięć fotograficzna, sezonowe zaburzenie afektywne, synestezja, przeł. L. Okupniak, GWP, Gdańsk;
8. Bryńska A. (2009), Zaburzenia współwystępujące w autyzmie i zespole Aspergera [w:] J. Komender, G. Jagielska, A. Bryńska (red.), Autyzm i zespół Aspergera, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa;
9. Jagielska G. (2009), Diagnostyka różnicowa i badania diagnostyczne [w:] J. Komender, G. Jagielska, A. Bryńska (red.), Autyzm i zespół Aspergera, Wyd. Lekarskie PZWL, Warszawa;
10. Kendall P.C. (2004), Zaburzenia okresu dzieciństwa i adolescencji. Mechanizmy zaburzeń i techniki terapeutyczne dla praktyków i rodziców, przeł. J. Kowalczewska, GWP, Gdańsk;
11. Kościelska M. (1995), Merytoryczne problemy diagnozy autyzmu związane z wieloznacznością tego pojęcia (wystąpienie na polsko-francuskim seminarium dotyczącym autyzmu wczesnodziecięcego), „Impuls – Kwartalnik Informacyjny Krakowskiego Oddziału Krajowego Towarzystwa Autyzmu”, 5;
12. Kutscher L.M., Attwood T., Wolff R.R. (2007), Dzieci z zaburzeniami łączonymi. ADHD, trudności w nauce, zespół Aspergera, zespół Touretta, depresja dwubiegunowa i inne zaburzenia, przeł. R. Waliś, Wyd. K.E. Liber, Warszawa;
13. Pietras T., Witusik A. (2010), Autyzm – pozycja nozologiczna, charakterystyka kliniczna i diagnoza [w:] T. Pietras, A. Witusik, P. Gałecki (red.), Autyzm – epidemiologia, diagnoza i terapia, Wyd. Continuo, Wrocław;
14. Pisula E. (2008), Zaburzenia komunikacji u dzieci z autyzmem [w:] Kiedy mózg pracuje inaczej… – postrzeganie, ruch, emocje, komunikacja. Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Szkoleniowa, „Zeszyty Naukowe” 6, Ogólnopolska Fundacja na rzecz Dzieci Niepełnosprawnych „Promyk Słońca”, Wrocław, 42–45;
15. Piszczek M. (2008), Dziecko ze schizofrenią [w:] B. Cytowska, B. Winczura, A. Stawarski (red.), Dzieci chore, niepełnosprawne i z utrudnieniami w rozwoju, Impuls, Kraków;
16. Piszczek M. (2010), Co mu jest? (dylematy związane z diagnozowaniem dzieci, u których występują zaburzenia komunikacji, „Rewalidacja. Czasopismo dla Nauczycieli i Terapeutów”, 2(28), 12–23;
17. Talarowska M., Florkowski A., Gałecki P., Zboralski K. (2010), Psychologiczne koncepcje rozwoju autyzmu [w:] T. Pietras, A. Witusik, P. Gałecki (red.), Autyzm –epidemiologia, diagnoza i terapia, Wyd. Continuo, Wrocław;
18. Winczura B. (2010), Zaburzenia ze spektrum autystycznego. Różnicowanie diagnostyczne [w:] T. Żółkowska, B. Ostapiuk, M. Wlazło (red.), Wyzwania współczesnej pedagogiki specjalnej – praktyka edukacyjna i rewalidacyjna, t. 6, Wyd. PQ, Szczecin.