Ciąża może być postrzegana jako cudowny, wyczekiwany okres na narodziny upragnionego dziecko, jednak dla wielu rodzin jak również dla psychologów i psychiatrów to czas wielkich zmian, które mogą powodować sprzeczne emocje i reakcje prowadzące do kryzysu. W tym czasie rodzice pokonują trzy istotne zmiany w swoim życiu.

Po pierwsze zaczynają dostrzegać tworzącą się nową relację z dzieckiem jako nową, oddzielną osobą, za którą trzeba będzie wziąć pełną odpowiedzialność.

Po drugie następuje zmiana roli, a co za tym idzie i relacji w stosunku do partnera. Już nie jesteśmy partnerami, którzy żyją tylko dla siebie, tą miłością i czasem pomału musimy zacząć się dzielić.

Po trzecie dochodzi do zmiany roli kobiety/ mężczyzny w stosunku do swoich rodziców (w tym aspekcie zazwyczaj dużo trudniej jest kobietom). Przestajemy w pełni być małymi dziećmi naszych rodziców, ponieważ sami się nimi stajemy.

Sytuacje kryzysowe mogą wyzwalać bardzo silne emocje, a te mogą powodować pojawienie się lub wzmocnienie już istniejących problemów psychicznych. Kobiety w ciąży, jako że jest to okres uważany za kryzysowy, mogą doświadczyć zaburzeń nastroju również w okresie ciąży.

Zaburzenia lękowe w ciąży

Do najczęstszych problemów emocjonalnych w okresie ciąży zalicza się zaburzenia lękowe inaczej zwane nerwicą. W tym zaburzeniu objawem wiodącym jest lęk, który może mieć postać uogólnioną, czyli kobieta odczuwa silne napięcie i niepokój, ale nie potrafi określić co może go wywoływać. W drugim przypadku lęk wyzwala konkretna myśl, osoba, obraz.

Obok silnego lęku kobieta może odczuwać zaburzenia w różnych sferach:

• emocji: smutek, rozdrażnienie, niepokój, apatia, huśtawka emocjonalna, poczucie, że wydarzy się coś złego
• zachowania: unikanie sytuacji/ osób, które wywołują lęk, wycofanie, niechęć do kontaktów, natrętne czynności czy zaburzenia snu
• poznawcza: problemy w koncentracji uwagi, natrętne myśli, problem z pamięcią.
• somatyczna: kołatanie serca, uczucie kłucia w mostku, bóle głowy, brzuch, kręgosłupa nudności, biegunka czy drżenie kończyn zwłaszcza rąk.

Do najczęstszych lęków, które pojawiają się u kobiet w ciąży, można zaliczyć te, związane ze stanem zdrowia dziecka i obawami o przebieg ciąży. Kobieta nadmiernie zamartwia się, że dziecko może urodzić się chore albo, że nie donosi ciąży. Pojawiają się również obawy związane z porodem, które dotyczą często silnego lęku, a nawet przekonania, że nie poradzę sobie przy porodzie albo, że dziecku lub kobiecie może grozić śmiertelne zagrożenie podczas porodu. Jeżeli pojawia się takie myśli może to świadczyć o tym, że kobieta cierpi na tokofobię, czyli lęk przed ciążą lub porodem (na ten temat przeczytasz więcej w artykułach: TOKOFOBIA oraz TOKOFOBIA- NAJCZĘŚCIEJ ZADAWANE PYTANIA).

Ważne jest, aby mieć świadomość, że pewną dozę niepokoju odczuwa zdecydowana większość kobiet, które są w ciąży. Objawy zwykle występują na początku i końcu ciąży i są normalną reakcją naszego organizmu na nową, stresująca i nieprzewidywalną sytuację. Jednak kiedy lęki są bardzo nasilone i utrudniają normalne, codzienne funkcjonowanie lub powodują brak radości z oczekiwania na dziecko, dodatkowo pojawiają się kolejne, niepokojące objawy warto szukać pomocy.

Podstawową pomocą kobietom cierpiącym na zaburzenia lękowe jest psychoterapia. Spotkania z psychologiem mogą pomóc znaleźć przyczynę lęków, nauczyć wczesnego rozpoznawania objawów oraz wspólnie z pacjentem poszukać sposobów na zmniejszenie lub pozbycie się lęku. Kiedy objawy są bardzo nasilone, konieczna może okazać się również wizyta u lekarza psychiatry. Specjalista po wnikliwym wywiadzie zdecyduje czy pacjentka potrzebuje leków i jakie leki w ciąży mogą być dla niej bezpieczne. Na własną rękę nigdy nie powinno przyjmować się żadnych leków i preparatów leczniczych, a zwłaszcza leków psychotropowych.

Warto pamiętać, że lęk może leżeć u podłoża depresji, która również może pojawić się w trakcie ciąży lub odwrotnie zaburzenia lękowe mogą być przyczyną powstania depresji jeszcze w okresie ciąży, lub w połogu. Dlatego tak ważna jest szybka konsultacja ze specjalistą, który pomoże ustalić, co tak naprawdę się dzieje i udzielić właściwej pomocy. Dzięki szybkiej interwencji kobieta może uniknąć ponownych problemów emocjonalnych po narodzinach dziecka lub być pod stałą kontrolą psychologa, lub psychiatry co może zminimalizować wystąpienie silnego syndromu baby blues, depresji po porodzie lub innych zaburzeń poporodowych.

Schizofrenia – co to za choroba?

Schizofrenia zwykle diagnozowana jest przed zajściem w ciążę. Początek tej choroby najczęściej przypada na okres dorastania i wczesnej młodości (zwykle do 30 roku życia). Schizofrenia jest chorobą przewlekłą, o wielu postaciach, którą można, a nawet trzeba leczyć. Jako że choroba ta może przybierać wiele postaci, aby postawić diagnozę, niezbędna jest fachowa i wnikliwa wiedza psychiatry.

Choroba ta powoduje zaburzenia w wielu obszarach: społecznym, poznawczym, afektu oraz przyczynia się do dezorganizacji psychicznej. Osoba cierpiąca na tę chorobę ma problem w dostosowaniu uczuć i zachowań do konkretnych sytuacji. Nie potrafi krytycznie i realistycznie ocenić własnej osoby, otoczenia i relacji z innymi. Sytuacje nowe, niepewne zwykle wywołują podejrzliwość i lek, a to powoduje wycofywanie się z kontaktów międzyludzkich. Komunikacja z bliskimi i reszta otoczenia zaczyna sprawiać coraz większe problemy, wyrażanie emocji, gesty i mimika zaczynają się zmieniać, brakuje spontaniczności w wyrażaniu uczuć. Dodatkowo osoba chora często przypisuje otoczeniu własne przeżycia, żyje tylko swoimi przeżyciami wewnętrznymi, nie potrafi odnaleźć się w świecie, gdzie oprócz własnych emocji są też przeżycia innych. Osoba chora odczuwa bezsilność, apatię i bierność. Chory przestaje chodzić do szkoły, pracy. Czynności i wydarzenia, które wcześniej sprawiały przyjemność, przestają takimi być.
W sferze poznawczej chory ma problem z pamięcią, inteligencja i koncentracja uwagi. Występują tak zwane luki pamięciowe, czyli osoba ma trudności z przypomnieniem sobie, co robiła, słyszała, czy mówiła. Codzienność sprawia duże trudności, występują problemy z planowaniem i podejmowaniem decyzji. Zaczynają pojawiać się omamy: wzrokowe, słuchowe, smakowe czy węchowe. Pacjent może odczuwać również różnego rodzaju urojenia.

Zaburzenia afektu zwykle związane są z samotnością, odczuwanym brakiem zrozumienia, omamami i urojeniami. Pojawia się smutek, żal i niechęć. Chory zaczyna zachowywać się nieadekwatnie do sytuacji np. śmieje się podczas smutnych wydarzeń lub odwrotnie jest bardzo poważny podczas wesołych okoliczności. Zaburzeniu afektu towarzyszyć może depresja popsychotyczna, która ma miejsce w trakcie złagodzenia symptomów lub po zniknięciu objawów psychozy. Ten rodzaj depresji jest bardzo niebezpiecznym elementem schizofrenii, ponieważ w tym czasie mogą wystąpić myśli i próby samobójcze.

Schizofrenia powoduje również dezorganizacje psychiczną czyli chory ma problem w zrozumieniu innych ludzi, ich wypowiedzi i przeżyć. Jego zachowania są bardzo często nieadekwatne do sytuacji, osoba chora zachowuje się chaotycznie, powolnie i dziwacznie.
W schizofrenii bardzo charakterystycznym objawem jest fakt, że osoba chora nie zdaje sobie sprawy z własnej choroby. Wydaje jej się, że to inni mają problem, a nie ona sama. Zaprzecza zmianom we własnym zachowaniu, każda próba interwencji lekarzy czy rodziny traktuje jako ingerencję we własne życie i własne przeżycia, które inni chcą zniszczyć. Własny świat wydaje się tak rzeczywisty, że próby pomocy są odbierane jako próby zniszczenia świata pacjenta. Warto jednak wiedzieć, że w dalszych fazach leczenia zaczyna pojawiać się świadomość choroby i chęć uzyskania pomocy, dlatego tak ważne jest jej leczenie.

Schizofrenia a ciąża

Pomimo, iż schizofrenia jest choroba przewlekłą, wymagającą stałego leczenia i kontroli specjalistów nie wyklucza ona realizowania własnych marzeń, planów i celów, w tym tych związanych z rodzicielstwem. Jest to choroba, o poważnych skutkach psycho-społecznych dla pacjenta, może ona mieć również wpływ na rozwijające się dziecko zarówno w życiu płodowym jak i po narodzinach. Choroba matki może mieć wpływ przede wszystkim na relacje z dzieckiem, co może wpłynąć negatywnie na jego funkcjonowanie w przyszłości. Warto jednak pamiętać, że fakt choroby w rodzinie, nie musi oznaczać, że dziecko również będzie na nią chorowało. Obok czynników genetycznych, duże znaczenie ma również środowisko w jakim wychowuje się dziecko, wsparcie jakie dostaje, a co najważniejsze relacje z bliskimi i rówieśnikami.

Świadome zajście w ciąże, mądrze prowadzona ciąża we współpracy psychiatry, psychologa i ginekologa oraz wsparcie rodziny mogą przyczynić się do zmniejszenia lub braku negatywnych skutków objawów u mamy i maluszka. Każdy z okresów ciąży, a później macierzyństwa powinien odbywać się pod ścisłą kontrolą lekarza psychiatry, który zna pacjenta, przebieg choroby wraz z okresami remisji, wie jakie leczenie przynosi najlepsze efekty i jakie mogą być skutki innych form leczenia. Jako, że istnieje możliwość wpływu leków na rozwijające się dziecko, już na etapie planowania ciąży, wraz z psychiatrą i partnerem ( jeśli kobieta wyraża zgodę) warto rozważyć odstawienie leków, zmianę leków na bezpieczniejsze lub stopniowe zmniejszenie przyjmowanej dawki skupiając się na innych formach leczenia jak psychoterapia czy wsparcie psychologiczne. Jednak ze względu na stopień nasilenia objawów lub przebieg choroby czasem nie jest to możliwe, dlatego tak ważna jest współpraca pacjentki, jej najbliższych oraz specjalistów dzięki czemu ciąża i macierzyństwo będzie mogło przebiegać w możliwie jak najbezpieczniejszych warunkach. Warto zdawać sobie sprawę, że ciąża, poród i macierzyństwo jest ogromnym obciążeniem dla kobiety zarówno fizycznie jak i psychicznie. Niepewność, lęk, niewyspanie, dolegliwości fizyczne mogą sprawić, że objawy choroby się nasilą. Istnieje również dużo większe prawdopodobieństwo, niż u zdrowych kobiet, depresji poporodowej lub psychozy poporodowej tuż po narodzinach dziecka. Jednak wsparcie specjalistów oraz najbliższych może pomóc przetrwać ten trudny czas i sprawić, że upragnione macierzyństwo przyniesie radość i spełnienie.

Schizofrenia – formy pomocy

Najskuteczniejszą formą pomocy dla osób chorujących na schizofrenię jest leczenie psychiatryczne. Kontakt z zaufanym psychiatrą dla kobiet starających się o bycie mamą, jest tak samo ważny zarówno przed poczęciem, w trakcie ciąży jak i w całym okresie macierzyństwa. Ważnym sposobem leczenia i również niezmiernie pomocnym jest psychoterapia. Na spotkaniach z psychologiem kobieta ma szansę zrozumieć swoje emocje dotyczące nie tylko ówczesnego życia, jej relacji z bliskimi ale również całej gamy emocji, które mogą jej towarzyszyć w trakcie ciąży oraz macierzyństwa. Takie spotkania mogą pomóc zmniejszyć niepewność, lęk oraz poczucie zagubienia dzięki czemu nawrót choroby może nie nastąpić lub objawy znacznie się osłabią. Pomocne mogą okazać się również konsultacje psychologiczne, które mają na celu edukację pacjentki oraz jej rodziny w zakresie rozpoznawania pierwszych objawów oraz radzenia sobie z nimi. Bardzo istotne w trakcie ciąży i połogu jest również świadomość i znajomość pierwszych objawów takich zaburzeń okołoporodowych jak: depresja i psychoza poporodowa. Jako, że u kobiet chorujących na schizofrenię prawdopodobieństwo zachorowania na te choroby jest znacznie większe niż u zdrowych kobiet, warto o nich rozmawiać.