Depresja poporodowa – co to jest?

Definicja depresji poporodowej opisuje ją w kategoriach zaburzenia psychicznego, które obecnie rozpoznawane jest u około 10% – 20% matek na całym świecie. Objawy niniejszej choroby są tożsame z symptomami dużej depresji, niemniej jednak są one związane bezpośrednio z kwestiami dotyczącymi opieki nad nowonarodzonym dzieckiem. Zarówno doświadczane poczucie zniechęcenia, jak i nadmierne poczucie winy, będzie zatem wiązać się ściśle z kwestiami niedawno rozpoczętego okresu macierzyństwa. Wiele kobiet, u których rozpoznano depresję poporodową zgłasza przede wszystkim występowanie objawów neurotycznych. Ich samopoczucie jest znacznie obniżone i mimo, że negatywne emocje związane są przede wszystkim z wyzwaniami charakterystycznymi dla okresu wczesnego rodzicielstwa, mogą także podlegać rozszerzeniu na inne sfery życia pacjentki.

Depresja poporodowa – objawy

Chociaż objawy depresji poporodowej znacznie przypominają objawy klasycznej depresji, cechuje je pewna atypowość, która skłoniła psychologów do wyodrębnienia depresji poporodowej jako osobnej jednostki chorobowej.

Wśród charakterystycznych objawów niniejszego zaburzenia możemy wyróżnić:

• Odczuwanie poczucia smutku i przygnębienia nasilającego się w ciągu dnia;
• Doświadczanie uporczywego przeświadczenia o braku własnych kompetencji do poradzenia sobie z wyzwaniami charakterystycznymi dla okresu macierzyństwa;
• Przejawianie nadmiernej drażliwości oraz płaczliwości;
• Gorsze radzenie sobie z deprywacją snu spowodowaną nocną opieką nad dzieckiem;
• Przejawianie obojętności emocjonalnej wobec nowonarodzonego dziecka;
• Automatyczne wykonywanie zadań opiekuńczych nad dzieckiem, które nie sprawiają matce żadnych przyjemności;
• Doświadczanie nieadekwatnego lęku o zdrowie i życie dziecka;
• Doświadczanie nieprzyjemnych objawów somatycznych (tj. kołatania serca, częstych bólów głowy oraz bólów brzucha), które powodują nadmierny lęk o własne zdrowie;
• Uporczywe przeświadczenie o tym, że kobieta nie będzie w stanie wychować dziecka;
• Nawracające (choć nie tak częste jak w przebiegu „dużej depresji”) myśli o własnej śmierci, a nawet podejmowanie prób samobójczych.

Depresja poporodowa – skąd się bierze?

Przyczyny powstawania depresji poporodowej nie zostały do końca poznane. Niemniej jednak, w tym miejscu warto zwrócić uwagę na fakt, że zarówno okres ciąży, jak i okres okołoporodowy (i związane z nimi istotne zmiany hormonalne) odpowiadają za zwiększenie ryzyka rozwoju zaburzeń psychicznych, a także za możliwość nasilenia objawów już istniejących chorób.

Ponadto, specjaliści z zakresu zdrowia psychicznego zaznaczają, że wśród pozostałych czynników ryzyka, które mogą sprzyjać rozwojowi depresji poporodowej, wyróżnia się:

• Trudności ze zdrowiem doświadczane w okresie ciąży;
• Doświadczenie komplikacji w czasie porodu;
• Doświadczenie traumatycznego zdarzenia (na przykład śmierci bliskiej osoby) w okresie ciąży lub w okresie okołoporodowym;
• Problemy w relacjach z partnerem;
• Niedostępność wsparcia społecznego;
• Wcześniejsze doświadczanie objawów zaburzeń psychicznych oraz/lub pojawianie się zaburzeń psychicznych w historii chorób rodzinnych;
• Styl radzenia sobie ze stresem;
• Doświadczenie objawów syndromu „baby blues”.

Depresja poporodowa – czas trwania

Czas trwania depresji poporodowej nie został jasno określony i stanowi przedmiot licznych dyskusji w środowisku specjalistów z zakresu zdrowia psychicznego. W literaturze przedmiotu możemy znaleźć informacje określające, że depresja poporodowa utrzymuje się około 20 tygodni. Niemniej jednak, zgodnie z obecnym stanem wiedzy, objawy niniejszego zaburzenia mogą towarzyszyć pacjentkom przez 12 miesięcy, nawet w 40% przypadków. Jeśli objawy depresji utrzymują się przez dłuższy czas, możemy mówić o tym, że rozwinęła się ona do postaci depresji dużej, wymagającej zastosowania bardziej radykalnych form leczenia (w tym leczenia farmakologicznego).

Depresja poporodowa – kiedy się objawia?

Depresja poporodowa pojawia się zazwyczaj w okresie okołoporodowym. Zgodnie z klasyfikacjami ICD-10 oraz DSM-V, początek depresji poporodowej przypada na pierwsze dwa tygodnie po porodzie. Niemniej jednak, okazuje się, że jej objawy mogą rozwinąć się nawet do roku od czasu wystąpienia porodu. Podczas stawiania rozpoznania bardzo ważne jest to, aby specjalista zwrócił szczególną uwagę na charakter i kontekst przedstawianych przez pacjentkę objawów. To niezwykle istotne, aby dobrze odróżnić objawy depresji poporodowej od symptomów innych zaburzeń psychicznych, które mogą pojawić się w okresie okołoporodowym, a także w okresie wczesnego macierzyństwa.

Depresja poporodowa – jak leczyć?

Depresja poporodowa wymaga nie tylko jak najszybszego rozpoznania, ale przede wszystkim wprowadzenia odpowiednich działań terapeutycznych. Niezaprzeczalnie, w przypadku rozpoznania u siebie objawów niniejszego zaburzenia, konieczne jest zasięgnięcie konsultacji w gabinecie psychiatry lub doświadczonego psychologa, który postawi odpowiednią diagnozę, a następnie poinformuje pacjentkę o możliwościach leczenia.

Pomoc psychologa w depresji poporodowej obejmuje zarówno kwestie związane z psychoedukacją, jak i wsparciem w radzeniu sobie z trudnymi emocjami związanymi z niniejszym zaburzeniem. Ponadto, psycholog pomaga pacjentce zaakceptować swoją chorobę, a tym samym zmniejszyć doświadczane przez nią poczucie winy. Kolejną z zalecanych metod leczenia depresji poporodowej jest psychoterapia. Dzięki systematycznej współpracy z psychoterapeutą, możliwe staje się zarówno rozpoznanie indywidualnych przyczyn rozwoju zaburzenia, jak i przepracowanie powiązanych z nimi trudnych emocji. Dodatkowo, dzięki współpracy z psychoterapeutą, możliwe staje się wykształcenie nowych, adaptacyjnych sposobów radzenia sobie z trudnymi emocjami.

W niektórych przypadkach (na przykład w przypadku, w którym kobieta nie karmi dziecka piersią) możliwe staje się także wprowadzenie leczenia farmakologicznego. Dzięki odpowiednio dostosowanym do stanu pacjentki lekom, możliwe staje się złagodzenie objawów choroby i poprawa codziennego funkcjonowania. Niemniej jednak, w świetle współczesnych analiz, najlepsze efekty przynosi skorelowane leczenie łączące psychoterapię z odpowiednimi oddziaływaniami farmakoterapeutycznymi.

Depresja poporodowa – jak zapobiegać?

Chociaż czynniki ryzyka wystąpienia depresji poporodowej są nam dobrze znane, nie jesteśmy w stanie w pełni uchronić się przed jej rozwojem. Niemniej jednak, dbanie o zachowanie dobrej kondycji psychicznej (nie tylko w okresie ciąży) zdaje się mieć ogromne znaczenie w profilaktyce zaburzenia. To bardzo ważne, aby kobieta w ciąży otrzymywała, na każdym z jej etapów, odpowiednie wsparcie, zarówno ze strony partnera, jak i swoich bliskich. W przypadku, w którym jest to niemożliwe, wskazane jest skorzystanie z pomocy psychologa, który pomoże pacjentce zaadaptować się do nowej sytuacji, jaką jest zbliżające się macierzyństwo. Ponadto, niezbędne jest zwracanie uwagi na niepokojące objawy psychologiczne już w czasie trwania ciąży. Jeśli kobiecie towarzyszą istotne problemy ze snem, nasilony lęk oraz wyraźnie obniżony nastrój, już na tym etapie konieczne jest zgłoszenie niepokojących symptomów i zasięgnięcie porady w gabinecie specjalisty.

Ważne miejsce w profilaktyce depresji poporodowej zajmuje także psychoedukacja. Każda kobieta, która oczekuje na narodziny dziecka, powinna zaznajomiona być nie tylko z ryzykiem wystąpienia niniejszego zaburzenia, ale także z mechanizmami jego działania oraz możliwymi metodami leczenia. Wiele przyszłych lub świeżo upieczonych mam nakłada na siebie nadmierne wymagania, którym niewielu z nas zdołałoby sprostać. Dlatego też, wskazane jest przygotowanie kobiet na wyzwania związane z okresem wczesnego rodzicielstwa, a także danie im przyzwolenia, a także społecznej aprobaty do wyrażania własnych emocji związanych z niniejszym stanem, nawet wtedy (a właściwie zwłaszcza wtedy), gdy nie zawsze przyjmują one pozytywne barwy.

Depresja poporodowa – jak pomóc?

Bez względu na okoliczności, depresja poporodowa zawsze powinna być leczona. W sytuacji rozpoznania niepokojących symptomów, wskazane jest jak najszybsze zgłoszenie się do gabinetu specjalisty (psychiatry, psychologa, psychoterapeuty lub ginekologa). Ponadto, bardzo ważne jest zapewnienie kobietom odpowiedniego wsparcia. Istotne, aby partner oraz najbliższa rodzina młodej mamy wykazali się zrozumieniem i w żadnym przypadku nie napiętnowali jej za doświadczane przez nią objawy. Dzięki wsparciu najbliższych, a także specjalistycznej opiece, możliwe staje się nie tylko złagodzenie objawów choroby, ale również zapobieżenie jej dalszemu rozwojowi.

W tym miejscu warto podkreślić, że depresja poporodowa wpływa nie tylko na samopoczucie matki, ale także jej nowonarodzonego dziecka. Niniejsze zaburzenie w negatywny sposób wpływa na kształtowanie więzi między matką a noworodkiem, a tym samym może doprowadzić do pewnych zaburzeń w rozwoju emocjonalnym dziecka. W związku z tym, niezwykle istotne jest, aby fachowa pomoc była udzielona jak najszybciej. W przypadku kobiet, które w przeszłości doświadczały innych zaburzeń zdrowia psychicznego i poddawały się ich leczeniu, pomocne może okazać się skontaktowanie z dawnym terapeutą, który dzięki posiadanej już wiedzy, być może w szybszy sposób będzie w stanie dostosować działania terapeutyczne do jej indywidualnych potrzeb.

Depresja poporodowa a karmienie piersią

Związek depresji poporodowej z karmieniem piersią nie jest do końca jasny, dlatego też wzbudza spore zainteresowanie w środowisku specjalistów z zakresu zdrowia psychicznego, położnictwa i pediatrii. W świetle niektórych badań naukowych, karmienie piersią nowonarodzonego dziecka przez okres zalecany przez Światową Organizację Zdrowia (pierwszych 12 miesięcy życia dziecka) może pełnić rolę protekcyjną w rozwoju niniejszej choroby. Niemniej jednak, obserwacje specjalistów zwracają uwagę na fakt, że niewiele kobiet, które doświadczają objawów depresji poporodowej, w ogóle jest w stanie karmić piersią, a jeśli już się na to decydują, stanowi to dla nich źródło nieprzyjemnych doznań.

Psychologowie zwracają także uwagę na fakt, że kobiety u których rozpoznano objawy depresji poporodowej, często wykazują niskie poczucie własnej skuteczności w kontekście karmienia piersią. Dlatego też, podjęcie się niniejszej czynności stanowi dla nich spore obciążenie psychiczne i wiąże się z odczuwaniem silnego stresu, który z kolei może wpływać na problemy laktacyjne.

Depresja poporodowa – czy to choroba?

Depresja poporodowa jest zaburzeniem psychicznym, które klasyfikowane jest zarówno w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-10, opracowanej przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), jak i w Klasyfikacji Zaburzeń Psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM V. Dlatego też, depresję poporodową w każdym przypadku powinniśmy traktować w kategoriach choroby, na której wystąpienie pacjentka nie ma żadnego wpływu. W związku z tym, podobnie jak w przypadku każdej innej choroby, wymaga ona nie tylko zrozumienia ze strony najbliższego otoczenia, ale także specjalistycznego leczenia. To bardzo ważne, aby fachowa pomoc była udzielona pacjentce na możliwie jak najwcześniejszym etapie rozwoju zaburzenia. Dzięki temu, możliwe stanie się nie tylko zahamowanie dalszego postępowania objawów, ale także poprawa jakości więzi łączącej matkę i jej nowonarodzone dziecko.

Depresja poporodowa a baby blues

Chociaż nie są to pojęcia tożsame, depresja poporodowa i baby blues często są ze sobą mylone. W tym miejscu warto jednak zaznaczyć, że baby blues (nazywany także smutkiem poporodowym) pojawia się zazwyczaj w pierwszych dniach po porodzie. Nasilenie jego objawów (które w istocie mogą przypominać objawy depresji poporodowej) występuje między 3 a 5 dniem połogu. To co charakterystyczne dla niniejszego zjawiska, to fakt, że baby blues samoistnie ustępuje w okresie maksymalnie 14 dni od porodu.

Baby blues może dotyczyć wielu kobiet w okresie poporodowym, albowiem jest on w pełni naturalnym zjawiskiem, które związane jest przede wszystkim ze zmianami hormonalnymi, charakterystycznymi dla niniejszego okresu. Niemniej jednak, w sytuacji w której objawy zamiast ustępować z czasem ulegają nasileniu, konieczne jest jak najszybsze zgłoszenie się do gabinetu specjalisty, albowiem w takim przypadku może dojść do rozwoju pełnoobjawowej depresji poporodowej.

Bibliografia

1. Banasiak-Parzych, B. (2007). Depresja poporodowa. Przyczyny, skutki, zapobieganie. Warszawa: wydawnictwo Koldruk;
2. Bielawska-Batorowicz, E. (2006). Psychologiczne aspekty prokreacji. Katowice: Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”;
3. Gawlik S, Müller M, Hoffmann L, Dienes A, Wallwiener M, Sohn C. i wsp. (2014). Prevalence of paternal perinatal depressiveness and its link to partnership satisfaction and birth concerns. Arch. Womens Ment. Health, 17, 49–56;
4. Iwanowicz-Palus, G., Makara-Studzińska, M., Prażmowska, B. (2009). Profilaktyka zaburzeń emocjonalnych okresu okołoporodowego, (w:) Psychologia w położnictwie i ginekologii. Makara-Studzińska, M. i Iwanowicz-Palus, G. (red.), 214-222;
5. Szyber B, Nehring-Gugulska M. (2012). Bariery dla karmienia piersią – raport o stanie karmienia piersią w Polsce. Centrum Nauki o Laktacji;
6. Wasilewska-Pordes, M. (2000). Depresja porodowa. Kraków: Wydawnictwo Radamsa.