Dyspareunia dotyka około 13% kobiet w Polsce, jest zaburzeniem, które często współwystępuje z pochwicą (na jej temat piszemy w artykułach: POCHWICA oraz BÓL PODCZAS STOSUNKU – POCHWICA (VAGINISMUS)), czyli z utrzymującym się lub nawracającym skurczem pochwy, który utrudnia lub uniemożliwia odbycie stosunku seksualnego. Niezależnie od tego, czy dyspareunia współwystępuje z pochwicą, czy też nie, może mieć znaczący wpływ na wiele sfer życia cierpiącej kobiety.

Dyspareunia – co to jest?

Dyspareunię określa się jako odczuwanie stałego lub chwilowego bólu narządów płciowych, który może pojawić się zarówno przed stosunkiem, w jego trakcie lub tuż po nim. Ból może wystąpić w momencie pierwszego kontaktu narządów płciowych. Jeśli jest on odczuwany jako bardzo silny, taka sytuacja może doprowadzić do trudności w odbyciu stosunku. Natomiast jeśli ból pojawia się w jego trakcie lub zaraz po nim może doprowadzić do lęku przed kolejnymi zbliżeniami.

Pacjentki opisują ten ból jako piekący lub palący. Może on pojawić się tylko podczas stosunku lub przy próbie wprowadzenia członka do pochwy i być zależny na przykład tylko od zbyt gwałtownych, lub głębokich ruchów. Zdarza się tak,  że pacjentki odczuwają ból podczas kontaktu tylko z niektórymi partnerami, a z innymi stosunek odbywa się bez bólu i dyskomfortu.

Dyspareunia dość często współwystępuje z pochwicą, ponieważ ból odczuwany podczas stosunku może prowadzić do mimowolnego skurczu mięśni otaczających pochwę, co w konsekwencji zamyka jej ujście i uniemożliwia bądź utrudnia zbliżenie.

Dyspareunia u mężczyzn

Dyspareunia jest chorobą, na którą częściej cierpią kobiety, jednak mężczyźni również mogą doświadczyć tych samych dolegliwości. Około 3% mężczyzn może borykać się ze stałym lub nawracającym bólem zarówno podczas stosunku oraz po nim. W tym przypadku dyspareunia zwykle objawia się bólem w obrębie prącia, jąder, krocza lub jako dyskomfort w miednicy. Najczęściej dolegliwości mijają po zbliżeniu.

Dyspareunia – przyczyny

Ból narządów płciowych może mieć bardzo różne podłoże, od tych związanych z przyczynami medycznymi, trudnościami intrapsychicznymi czy związanymi z relacjami partnerskimi.

Z przyczyn medycznych bardzo często podłożem dyspareunii mogą być różnego rodzaje infekcje okolic intymnych czy stany zapalne w obrębie miednicy. Ból może pojawić się również po przebytych zabiegach ginekologicznych czy endometriozie.

Bardzo częstą przyczyną, która może spędzać sen z powiek parze, może być suchość pochwy, czyli niedostateczne jej nawilżenie. Problem ten może pojawić się na różnych etapach życia i w różnych fazach cyklu. Na suchość pochwy mogą cierpieć kobiety zażywające tabletki antykoncepcyjne,  w okresie okołoporodowym czy w okresie menopauzy. Ból pochwy w trakcie ciąży może być powiązany z dużo większą wrażliwość błon śluzowych na różnego rodzaju mikrourazy czy otarcia oraz z większą wrażliwością na bodźce bólowe i czuciowe. Natomiast dyspareunia pojawiająca się po ciąży może świadczyć o zbyt wczesnym rozpoczęciu współżycia (organizm kobiety być może nie zdążył jeszcze wrócić do równowagi fizycznej, hormonalnej i psychicznej).

Częstą przyczyną dyspareunii jest nadmierne napięcie mięśni dna miednicy, których drażnienie (dotyk) wywołuje często silny ból. Jest to zjawisko dość powszechne, szczególnie u kobiet po porodzie drogą cesarskiego cięcia. Ból w czasie współżycia wiązać się może również z blizną po szyciu krocza (po nacięciu lub pęknięciu). W takim przypadku twarda i nieelastyczna blizna potrafi dawać znaczny dyskomfort.  U mężczyzn podłożem medycznym mogą być również zapalenia przydatków czy przebyte zabiegi jak w przypadku zbyt krótkiego wędzidełka, czy stulejki.

Zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn dyspareunia może mieć również podłoże emocjonalne czy wiązać się z problemami w relacji partnerskiej. Osoby cierpiące na stany lękowe, depresje lub inne zaburzenia psychiczne mogą doświadczać również trudności w sferze intymnej, w tym również odczuć bólowych podczas stosunku.

Objawy bólowe mogą pojawić się w wyniku lęku przed ciążą czy chorobami wenerycznymi. Może pojawić się również obawa przed stosunkiem wynikająca z traumatycznych przeżyć z przeszłości również związanych z przemocą psychiczną, fizyczną i seksualną. Rygoryzm religijny, restrykcyjne wychowanie,  przekonania dotyczące seksu, masturbacji czy relacji partnerskich mogą powodować lęk przed sytuacjami intymnymi a w konsekwencji objawy bólowe okolic intymnych. Również zbyt wczesne rozpoczęcie współżycia, brak gotowości emocjonalnej i fizycznej do zbliżeń czy po prostu pojawiające się trudności w relacji z partnerem mogą skutkować pojawieniem się objawów.

Dyspareunia może być również wczesną reakcją na wcześniej doznawany ból podczas stosunku związany na przykład z brakiem dostatecznego nawilżenia pochwy. Trudności w komunikacji w parze, niepewność, poczucie winy, brak znajomości wzajemnych potrzeb i fantazji czy zbyt krótka gra wstępna (wynikiem może być suchość pochwy) mogą wiązać się z pojawieniem się dyspareunii. 

Dyspareunia – skutki

Skutki dyspareunii mogą mieć znaczenie zwłaszcza dla sfery emocjonalnej każdego z partnerów oraz na relacje między nimi. Utrwalony wzorzec pokazujący, że seks jest związany z bólem, dyskomfortem czy wysiłkiem może skutkować awersją seksualną. Sama myśl o kontakcie seksualnym z partnerem wywołuje lęk, niechęć i obawy więc osoba zaczyna unikać zbliżeń lub doświadcza silnych negatywnych emocji, które prowadzą do trudności w przeżywaniu przyjemności. Taka sytuacja może powodować obniżenie własnej wartości, wycofywanie się z życia seksualnego czy złość na partnera, co w konsekwencji może prowadzić do pogorszenia się relacji partnerskiej, a nawet rozstania.

Dyspareunia – leczenie

Leczenie dyspareunii jest zależne od przyczyn, które doprowadziły do powstania choroby, dlatego tak bardzo ważna jest fachowa pomoc różnych specjalistów: ginekologa/ urologa, fizjoterapeuty uroginekologicznego oraz jeśli okaże się, że przyczyna jest natury emocjonalnej pomoc seksuologa czy psychologa.

Podłoże medyczne dyspareunii leczy się farmakologicznie (w przypadku zapaleń czy różnego rodzaju infekcji intymnych), jeśli przyczyną są wady rozwojowe czy endometrioza może okazać się, że lekarz zleci poddanie się zabiegom, które pomogą ulżyć pacjentowi.

Suchości pochwy można zapobiegać stosując żele lub tabletki, które mogą pomóc w nawilżeniu miejsc intymnych. Pomocne mogą okazać się również tabletki hormonalne, które wydzielają niewielką ilość estrogenów. Natomiast jeśli okaże się, że od strony organicznej/ medycznej pacjent jest zdrowy, warto poszukać pomocy u seksuologa czy psychologa, który wspólnie z pacjentem lub parą pomoże przyjrzeć się trudnościom i zastanowić się nad najbardziej adekwatną formą pomocy.

Formy pomocy seksuologicznej i psychologicznej mogą zawierać psychoterapię, metody treningowe, różnego rodzaju zadania do wykonania dla pary, które pomogą wzajemne poznanie siebie i swoich potrzeb oraz fantazji. W gabinecie pacjent lub para będą mogli popracować nad swoimi lękami, oporami, poprawić komunikację między partnerami oraz powrócić do satysfakcjonującego życia seksualnego.

Specjalistą, który również może pomóc osobom odczuwającym dolegliwości bólowe podczas zbliżeń jest fizjoterapeuta uroginekologiczny, który przeprowadzi dokładną diagnostykę mięśni dna miednicy, oceni ich stan oraz dobierze potrzebną terapię.

W przypadku nadmiernie napiętych mięśni z obecnymi punktami bólowymi, zaproponuje terapię manualną mającą na celu rozluźnienie poszczególnych punktów i przywrócenie im optymalnego tonusu. Nauczy także Pacjentkę autoterapii oraz metod przydatnych w czasie współżycia. Jeśli będzie to potrzebne, nauczy, a następnie zaleci do domu ćwiczenia, których sposób wykonania oraz intensywność będzie dostosowana do wyników otrzymanych z badania.

Współpraca lekarza, fizjoterapeuty oraz psychoterapeuty daje fantastyczne efekty w leczeniu dyspareunii, zatem warto pamiętać o interdyscyplinarnym podejściu do omawianego tematu.