Co to jest klimakterium i menopauza?

Życie rozrodcze kobiety rozpoczyna się w okresie nastoletnim, kiedy to występuje pierwsza miesiączka. Przez następne około 30 lat jest czas, w którym kobieta może zajść w ciążę i urodzić dzieci. Dzieje się tak, dzięki cyklom miesięcznym, które to regulują płodność i stwarzają okazję na oczekiwane potomstwo. Wraz z upływem lat płodna faza życia kobiety zamienia się powoli w fazę bezpłodną. Przejawem tego jest systematycznym zmniejszaniem produkcji żeńskich hormonów płciowych. Co za tym idzie, szanse na zajście w ciąże robią się coraz mniejsze. Zaczyna się tzw. klimakterium, czyli przekwitanie. Trwa ona nawet kilka lat i jest podzielone na kilka ważnych okresów.

Na kilka lat przed wystąpieniem ostatniej miesiączki w życiu kobiety pojawia się tzw. premenopauza. Kobieta w tym czasie może zacząć odczuwać objawy takie jak przykładowo zmęczenie, drażliwość, zaburzenia snu czy uderzenia gorąca. Po tym okresie następuje menopauza, czyli czas ostatniej miesiączki po której przez 12 miesięcy nie pojawi się już kolejne krwawienie miesięczne. Ciężko określić dokładny moment menopauzy, ponieważ każda kobieta w innym wieku będzie jej doświadczać. Średnio zdarza się to w niedługim czasie po 50-tych urodzinach (w Polsce średnia wynosi 51,2 lat). Ostatnim etapem jest okres pomenopauzalny, czyli czas po ostatniej miesiączce.

Zmiany zachodzące w organizmie kobiety pod wpływem klimakterium

Najbardziej zauważalne zmiany okresu klimakterium widoczne są w pracy układu hormonalnego i regulację cyklu miesiączkowego. Pierwszym z hormonów płciowych, których produkcja spowalnia jest progesteron. Zmniejszona częstotliwość owulacji pojawiająca się wraz z wiekiem powoduje mniejsze uwalnianie progesteronu. Kolejnym hormonem, którego poziom będzie coraz mniejszy w związku ze zbliżającą się menopauzą będzie estrogen. To właśnie on będzie odpowiedzialny za większość objawów wokół klimakterium.

Wyżej wymienione zmiany hormonalne będą miały przełożenie na funkcjonowanie narządów miednicy mniejszej i dna miednicy. Na skutek niskiego poziomu estrogenu zmienia się trofika śluzówki w cewce moczowej oraz pochwie. Będzie to miało wpływ na zwiększoną wrażliwość ścian pochwy na uszkodzenia. O ile może to nie mieć bezpośredniego połączenia z pojawieniem się nietrzymania moczu, o tyle zmiana trofiki śluzówki w cewce moczowej już tak.

Zmiany hormonalne przyczyniają się również do zmian struktury tkanki łącznej. W odniesieniu do miednicy mniejszej mowa będzie o więzadłach, które podtrzymują macicę i inne narządy. Za zapewnienie statyki narządów wewnętrznych w miednicy odpowiedzialne są mięśnie dna miednicy jako stabilizacja czynna oraz aparat więzadłowy jako stabilizacja bierna. Kiedy więzadła stracą swoją elastyczność, 50% stabilizacji zostaje zachwiane. Zachwianie statyki narządów znajdujących się w miednicy mniejszej (pochwa, macica, pęcherz, jelito grube) zwiększa ryzyko na ich opadanie lub wypadanie.

Czas klimakterium to także okres innych zmian w organizmie nie do końca związanych z przemianami hormonalnymi. Pojawiające się już powolne zmiany zwyrodnieniowe w układzie mięśniowo-szkieletowym mogą powodować zmiany w codziennej postawie. Nieprawidłowe ułożenie miednicy czy dolnego odcinka kręgosłupa przyczynia się do obniżenia jakości  pracy mięśni dna miednicy. Miednica powinna być ułożona w pozycji pośredniej, by stwarzać warunki do jak najlepszego skurczu dźwigacza odbytu w codziennym funkcjonowaniu.

Możliwe dolegliwości związane z dnem miednicy w tym okresie

Zmiany w układzie hormonalnym czy układzie mięśniowo-szkieletowym będą zwiększać ryzyko wystąpienia niekorzystnych zmian na poziomie dna miednicy. Zmniejszona elastyczność tkanki łącznej będzie mogła mieć wpływ na pojawienie się obniżenia czy nawet wypadania narządów wewnętrznych. Ryzyko to zwiększa się, jeśli już w trakcie okresu rodnego pokazało się obniżenie narządów wewnętrznych czy nietrzymanie moczu. Do czynników ryzyka opadania narządów wewnętrznych można dołączyć otyłość, choroby układu oddechowego (np. astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc) czy niepoprawne zachowania profilaktyczne na co dzień.

Dla każdej kobiety bardzo ważna jest jakość życia. Nietrzymanie moczu w okresie menopauzy i po niej to dość medialny temat. Ilość reklam w TV oferujących majtki chłonne czy podpaski sugeruje, jak duży może to być problem. Tak, wszystkie zmiany zachodzące w trakcie klimakterium mogą zwiększać ryzyko nietrzymania moczu, ale nie jest to pewnik na 100%. Warto o tym pamiętać! Zamiast uznać nietrzymanie moczu za normę można skutecznie z nim walczyć. Zalecamy wizytę u doświadczonego fizjoterapeuty uroginekologicznego, który wykona dokładne badanie, szczegółowo przeanalizuje problem i postawi diagnozę. Dobry fizjoterapeuta uroginekologiczny przedstawi plan terapii, która pozwoli zmniejszyć czy całkowicie wyeliminować problem nietrzymania moczu. Przy dozie regularności i samozaparcia Pacjentki oraz wiedzy i doświadczeniu fizjoterapeuty można skutecznie poradzić sobie z nieprzyjemnymi dolegliwościami okresu klimakterium.

Inne dolegliwości, które mogą pojawić się w okresie klimakterium to przykładowo hemoroidy. Powodują one duży dyskomfort podczas siedzenia czy przy wypróżnianiu się. W przypadku największego stadium rozwoju hemoroidów konieczna będzie interwencja chirurgiczna. Na wczesnym etapie wystąpienia hemoroidów można skorzystać z treningu mięśni dna miednicy. Zmiany hormonalne w klimakterium mogą powodować również bolesne współżycie przez zmienioną trofiką śluzówki pochwy.  

Trening mięśni dna miednicy – czy będzie skuteczny?

Dolegliwości związane z dnem miednicy w okresie klimakterium dotyczą zmian zachodzących na poziomie aparatu więzadłowego czy błon śluzowych. Natomiast mięśnie dna miednicy to struktury, nad którymi można pracować, by wspomagać statykę narządów wewnętrznych i zamykanie otworów ciała. Trening dna miednicy zalecany jest dla kobiet na każdym ich etapie życia bez względu na okoliczności czy pojawiające się niekorzystne objawy. Jeśli jednak przez znaczną część życia mięśnie dna miednicy nie były trenowane, okres klimakterium będzie dobrym momentem, by włączyć ćwiczenia dna miednicy do codziennej praktyki.

Aby prawidłowo wykonywać ćwiczenia mięśni dna miednicy, zalecana jest pierwsza wizyta konsultacyjna w gabinecie rehabilitacji. Doświadczony fizjoterapeuta uroginekologiczny przeprowadzi dokładne badanie szczegółowe oraz wywiad medyczny. Wszelkie informacje uzyskane od Pacjentki będą korzystne do postawienia trafnej diagnozy i ułożenia planu terapii. Pierwsza wizyta u fizjoterapeuty może być zatem początkiem długofalowej terapii w przypadku dużych zaburzeń uroginekologicznych. Może być to również wyłącznie wizytą konsultacyjna, która będzie miała na celu wykonanie badania szczegółowego  i nauczenia prawidłowego skurczu oraz rozluźniania mięśni dna miednicy. Jeśli ćwiczenia mają mieć głównie wartość profilaktyczną, wizyty kontrolne mogą być rzadsze niż w przypadku treningu terapeutycznego, który będzie zalecany u kobiet z nietrzymaniem moczu czy obniżeniem narządów wewnętrznych.

Trening mięśni dna miednicy u kobiety powyżej 45-50 r.ż. to także wspomaganie ogólnej stabilizacji całego kompleksu lędźwiowo-miednicznego w przypadku pojawienia się oznak przeciążenia czy pierwszych zmian zwyrodnieniowych. Jak wiadomo, mięśni dna miednicy pełnią wiele bardzo ważnych funkcji, które nie tylko mają wpływ na narządy rodne czy cewkę moczową. Ochrona kręgosłupa czy udział w prawidłowym oddechu to równie ważna rola dna miednicy. W przypadku kobiet, które dopiero w okresie menopauzy zaczynają swoją przygodę z treningiem mięśni dna miednicy, mogą wystąpić problemy z prawidłowym wykonaniem skurczu. Aby uniknąć niewłaściwego używania tłoczni brzusznej podczas ćwiczeń, zalecana jest zwiększona kontrola ze strony fizjoterapeuty uroginekologicznego.

Zachowania profilaktyczne w celu ochrony dna miednicy

Oprócz treningu mięśni dna miednicy duże znaczenie mają codzienne zachowania. Dźwiganie ciężkich przedmiotów czy przewlekły kaszel wykonywany w nieprawidłowej pozycji będzie mieć negatywny wpływ na dno miednicy. Codziennie powtarzające się niewłaściwe zachowania skutkują stopniowym osłabieniem dna miednicy, które już z innych powodów może mieć zmniejszoną wydolność.

Czy warto więc przeciążać go jeszcze bardziej?

Integracja dna miednicy w czynności życia codziennego pozwala je skutecznie chronić, a zarazem również wzmacniać. Dobry fizjoterapeuta uroginekologiczny w trakcie pierwszej wizyty przeprowadzi instruktaż wykonywania codziennych czynności z uwzględnieniem ochrony dna miednicy. Jest to bardzo ważne, by krok po kroku włączać zdrowe nawyki oszczędzające swoje mięśnie dna miednicy. W przypadku pojawiających się zaparć czy hemoroidów ważna jest zdrowa dieta. W celu ustalenia odpowiedniego planu żywienia warto zwrócić się o pomoc do doświadczonego dietetyka.

Zachowania profilaktyczne w celu ochrony dna miednicy będą miały również bezpośredni wpływ na całe ciało. Zdrowe odżywianie się, prawidłowa postawa ciała czy właściwe nawyki związane ze sprzątaniem, dźwiganiem lub toaletą będą miały również zbawienny wpływ na układ pokarmowy czy układ mięśniowo-szkieletowy. Warto wprowadzić niewielkie zmiany w codziennym funkcjonowaniu, by dbać o swoje ciało i organizm.

Menopauza, a mięśnie dna miednicy – podsumowanie

Okres klimakterium i menopauza nie musi oznaczać zmniejszenia komfortu życia kobiety na skutek pojawienia się zaburzeń uroginekologicznych. Trening dna miednicy może być jedną z metod przeciwdziałania niekorzystnych efektom przemian związanych z menopauzą. Pomocnicze środki higieniczne nie są jedynym rozwiązaniem w przypadku nietrzymania moczu. Wizyta u doświadczonego fizjoterapeuty uroginekologicznego pozwoli wprowadzić ćwiczenia mięśni dna miednicy, które to będą stopniowo poprawiać komfort Pacjentek. Menopauza nie musi oznaczać pogodzenia się z pojawiającymi się dolegliwościami z poziomu dna miednicy.

Bibliografia

1. D. Chmielewska, K. Kwaśna, M. Piecha, T. Halski, J. Taradaj, J. Kubacki, V. Skrzypulec-Plinta. Wybrane metody zachowawczego leczenia wysiłkowego nietrzymania moczu – aktualne poglądy. Część 1. Przegląd Menopauzalny 2012; 4: 264–268
2. Kozłowska J., Rehabilitacja w ginekologii i położnictwie, 2006 AWF Kraków
3. Keller Y, Krucker J, Seleger M. W drodze do istoty kobiecości, AEM, Kraków 2015
4. G. Stachowiak. Estrogeny a nietrzymanie moczu u kobiet w okresie menopauzy. Urologia Polska 2005/58/4
5. Jóźwik M, Szymanowski P. Uroginekologia – algorytmy postępowania terapeutycznego, PTUG, 2017.
6. M. Pertyńska-Marczewska, T. Pertyński. Postmenopausal women in gynecological care. Przegląd Menopauzalny 2021; 20(2): 88-987.
7. P. Skałba Diagnostyka i leczenie zaburzeń endokrynologicznych w ginekologii. MP Kraków 2014