Budowa mięśni dna miednicy – włókna szybkie i wolne

Na wstępie warto opisać podstawowe dane o mięśniach dna miednicy (MDM). Jaki jest to rodzaj mięśni? Otóż, to nic innego jak mięśnie poprzecznie prążkowane, czyli takie same jak m. biceps ramienia, m. prostu brzucha czy m. czworogłowy uda. Jedyna różnica jest taka, że mięśnie dna miednicy nie wywołują ruchu w stawach, co jest rzadkością w przypadku mięśni poprzecznie prążkowanych. Dobrze, aby pacjentka o tym wiedziała, ponieważ pozwoli jej to zrozumieć ważną kwestię. Obszar, który dla niej może być „wstydliwy” czy „tabu”, dla terapeuty jest obszarem z mięśniami szkieletowymi takimi jak każde inne.

W mięśniach dna miednicy znajdują się włókna wolne (STF – slow twitch fibers), czyli toniczne oraz włókna szybkie (FTF – fast twitch fibers), czyli fazowe. Jak sama ich nazwa wskazuje różnią się od siebie funkcją. Włókna wolne odpowiedzialne są za utrzymanie tonusu podstawowego. Zajmują one obszar około 80% wszystkich mięśni dna miednicy. Biorą one udział przede wszystkim w utrzymaniu prawidłowej statyki narządów układu moczowego, płciowego i pokarmowego oraz otwieraniu i zamykaniu otworów ciała znajdujących się w miednicy.

Włókna szybkie to 20% wszystkich włókien mięśniowych w mięśniach dna miednicy. Ich praca zaczyna się w trakcie obciążenia oraz zwiększenia ciśnienia śródbrzusznego. Reagowanie reflektoryczne podczas przykładowo biegania, kaszlu, kichania czy zmiany pozycji z leżenia do siadu to właśnie ich zadanie. Działają niczym trampolina dziecięca, która odbija obciążenie nakładane na mięśniach dna miednicy. W przeciwnym razie, kiedy to włókna FTF są osłabione, dochodzi do nietrzymania moczu, stolca czy gazów podczas różnych czynności (w zależności od tego, które konkretnie mięśnie są w dysfunkcji).

Mięśnie dna miednicy tworzą tzw. „puszkę stabilizacyjną” („core stability”) z innymi mięśniami tułowia. Należą do nich m. poprzeczny brzucha, mm. wielodzielne, przepona oddechowa oraz także powięź piersiowo-lędźwiowa. Jeśli jedno ogniwo łańcucha jest osłabione, to cały łańcuch również przestaje spełniać swoją funkcję. Żeńskie dno miednicy zajmuje powierzchnię dwóch dłoni kobiecych. Niby tak niewiele, choć z drugiej strony wystarczająco by zapewnić zachowanie kontynencji, umożliwienie porodu naturalnego czy czerpanie satysfakcji z życia seksualnego.

Warstwa zewnętrzna mięśni dna miednicy kobiety

Mięśnie dna miednicy podzielone są na trzy warstwy. Każda z nich pełni swoja funkcję, a nawet na każdą z warstw można otrzymać inne ćwiczenia wzmacniające czy rozluźniające. Warstwa zewnętrzna to przede wszystkim mięśnie, które otaczają otwory ciała (cewka moczowa, pochwa, odbyt) oraz biorą czynny udział w ich otwieraniu i zamykaniu.

• Mięsień kulszowo-jamisty (z łac. m. ischiocavernosus)
  Jest on ułożony najbardziej ku przodowi całego czworoboku mięśni dna miednicy i otacza on łechtaczkę. Jak sama jego nazwa wskazuje – roztacza się on między kością kulszową, a kością łonową.
• Mięsień opuszkowo-gąbczasty (z łac. m. bulbospongiosus)
  Jest on umiejscowiony centralnie blisko środka ścięgnistego. W kształcie literki U otacza wejście pochwy nad gruczołem Bartoliniego.
• Mięsień zwieracz zewnętrzny odbytu (z łac. m. sphincter ani externus)
  Otacza w formie pierścienia ujście odbytu. Zlokalizowany jest pomiędzy więzadłem odbytowo-guzicznym, a środkiem ścięgnistym.

Warstwa pośrednia (środkowa) mięśni dna miednicy kobiety

Zarówno warstwa zewnętrzna, jak i warstwa pośrednia tworzą przeponę moczowo-płciową. W różnych opracowaniach można spotkać niewielkie różnice w mięśniach wchodzących w skład warstwy pośredniej.

• Mięsień poprzeczny krocza głęboki (z łac. m. transversus perinei profundus)
  Ma on kształt trapezu, który to obejmuje obszar od spojenia łonowego i gałęzi dolnych kości łonowej do guzów kulszowych. Niewielka część jego włókien dociera do m. zwieracza cewki moczowej.
• Mięsień poprzeczny krocza powierzchowny (z łac. m. transversus perinei superficialis)
  Włókna zbiegają się od grzbietowej części guzów kulszowych do środka ścięgnistego oraz łączą się z włóknami m. zwieracza zewnętrznego odbytu.

Uwaga! W niektórych opracowaniach można spotkać przynależność m. poprzecznego krocza powierzchownego do warstwy zewnętrznej mięśni dna miednicy, a w warstwie pośredniej obecność wyodrębnionego m. zwieracza zewnętrznego cewki moczowej.

Warstwa wewnętrzna mięśni dna miednicy kobiety

Jest to najgłębsza warstwa mięśni dna miednicy, która tworzy przeponę miedniczną. W jej skład wchodzą dwa główne mięśnie, choć jak można się przekonać ten podział nie będzie tak oczywisty.

• Mięsień dźwigacz odbytu (m. levator ani)
  Jest to najważniejszy mięsień dna miednicy, który to wykonuje ruch w kierunku przednio-górnym, dzięki czemu wpływa na kompresję otworów ciała (zamyka je) i statykę narządów wewnętrznych. Dzieli się on na trzy mięśnie, które to różnią się od siebie lokalizacją:
  – Mięsień łonowo-odbytniczy (z łac. m. puborectalis)
  – Mięsień łonowo-guziczny (z łac. m. pubococcygeus)
  – Mięsień biodrowo-guziczny (z łac. m. iliococcygeus)
• Mięsień guziczny (m. coccygeus)
  Przebiega on od kości ogonowej po jej bocznej stronie do kolca kulszowego.

Kilka dodatkowych ciekawostek o anatomii mięśni dna miednicy

Oprócz mięśni stricte przynależących do dna miednicy wymienić można również jej synergistów. Co to są synergiści? To mięśnie, które współpracują z dnem miednicy oraz wspomagają jego funkcje. Niektórzy synergiści zostali już wymienieni w początkowym akapicie. Są to mięśnie wielodzielne oraz mięsień poprzeczny brzucha. W miednicy natomiast można znaleźć mięsień gruszkowaty i mięsień zasłaniacz wewnętrzny, którzy to również wspomagają pracę mięśni dna miednicy. Warto o nich pamiętać podczas terapii uroginekologicznej!

Co ciekawe, na siłę m. dźwigacza odbytu, czyli najważniejszej składowej dna miednicy ma wpływ ustawienie kręgosłupa oraz miednicy. Nadmierna lordoza w odcinku lędźwiowym oraz przodopochylenie miednicy prowadzą do nieprawidłowego ustawienia m. dźwigacza odbytu, co w konsekwencji powoduje jego osłabienia nawet o 70%. Terapia uroginekologiczna nie powinna być tylko ukierunkowana na celowaną pracę z mięśniami dna miednicy, ale także na korekcję poprawy i instruktaż czynności codziennych.

Anatomia mięśni dna miednicy – podsumowanie

Kobiece dno miednicy to trójwarstwowa struktura mięśniowa, która pełni bardzo ważne funkcje. Cały układ mięśni dna miednicy porównywalny jest wielkością do złączonych poziomo dwóch dłoni kobiecych. Znajomość anatomii dna miednicy pozwoli każdej kobiecie na poprawę świadomości swojego ciała i lepsze wykonywanie ćwiczeń wzmacniających czy rozluźniających.