Anatomia przedniej ściany brzucha

Brzuch to dla dużego grona osób centrum całego ciała, które pełni bardzo ważne funkcje. W jamie brzusznej schowane są narządy wewnętrzne tworzące układ pokarmowy, układ moczowy czy układ rozrodczy. Ochroną dla jamy są powłoki  brzuszne, w skład których wchodzą między innymi mięśnie brzucha. Mięsień prosty brzucha i mięśnie skośne tworzą spójność pod względem czynnościowym przebiegając między sobą i łącząc się za pomocą rozcięgien. Całości dopełnia mięsień poprzeczny brzucha, przepona oddechowa i mięśnie dna miednicy, co w efekcie powoduje powstanie tzw. tłoczni brzusznej.

Tłocznia brzuszna powstaje w wyniku napięcia mięśni przedniej ściany brzucha, co w konsekwencji daje zwiększone ciśnienie śródbrzuszne potrzebne podczas mikcji, defekacji czy porodu naturalnego. Dużą rolę w prawidłowym funkcjonowaniu mięśni brzucha odgrywa właściwy wzorzec oddechowy. Więcej informacji na temat tego zagadnienia w osobnym artykule poświęconym wyłącznie oddechowi.

Centralnym miejscem na powłokach brzusznych jest pionowo ustawiona kresa biała. Jest to pas tkanki łącznej, który powstaje na skutek połączenia włókien z rozcięgna mięśnia poprzecznego brzucha i rozcięgna mięśni skośnych brzucha. Przebieg kresy białej jest dość długi, ponieważ ciągnie się ona od wyrostka mieczykowatego mostka (najniżej położony punkt mostka), aż do spojenia łonowego. Szerokość fizjologiczna kresy białej jest niewielka, choć osobniczo zmienna, dlatego też zwykle podaje się jej zakresy w wybranych miejscach na brzuchu. I tak największa jej szerokość może być na poziomie pępka i wynosi 2 – 2,5 cm. W wyższych i niższych partiach ta szerokość uznawana za fizjologię wynosi jedynie 1 – 1,5 cm.

Krótka charakterystyka mięśni brzucha:

• Mięsień prosty brzucha (łac. m.rectus abdominis) – przebiega pionowo od mostka w kierunku spojenia łonowego i położony jest najbardziej zewnętrznie, odpowiada za zginanie kręgosłupa i zginanie stawów biodrowych (od 90 stopni wzwyż)
• Mięsień skośny brzucha wewnętrzny i zewnętrzny (łac. m.obiquus internus/externus ambominis) – przebiegają skośnie od łuków żebrowych do grzebienia kości biodrowej po przeciwnej stronie ciała, odpowiadają za zginanie do przodu, zgięcie boczne i rotacje tuowia (w zależności od tego, który mięsień jest czynny w danym momencie)
• Mięsień poprzeczny brzucha (łac. m.transversus abdominis) – przebiega poprzecznie od tyłu do przodu (od kręgosłupa do kresy białej), bierze on udział w pracy tłoczni brzusznej i tworzy tzw. stabilizację centralną tułowia

Rozejście mięśnia prostego brzucha – jakie są przyczyny?

Rozejście mięśnia prostego brzucha to zwiększenie szerokości kresy białej na skutej jej rozciągnięcia powyżej podanych wcześniej norm. Do takiej sytuacji dochodzi między innymi podczas ciąży, kiedy to powłoki brzuszne muszą się rozciągnąć i „zrobić miejsce” dla powiększającej się macicy. Każda kobieta pod koniec ciąży będzie miała zatem fizjologiczne rozejście mięśni, ponieważ jest ono skutkiem zaawansowanej ciąży.

Powłoki brzuszne nie są jednostką odosobnioną i działającą niezależnie od całej reszty. Na przednią ścianę tułowia działają siły, które mogą doprowadzać do permanentnego rozciągania mięśni brzucha i skupianie się w terapii wyłącznie na ćwiczeniu tych mięśni nie da zadowalających i trwałych efektów.

Jakie siły wpływają na napięcie i długość mięśni brzucha?

• Ustawienie miednicy, która stanowi przyczep dla mięśnia prostego i mięśni skośnych. Pochylenie miednicy do przodu powoduje rozciągnięcie dolnej części mięśni brzucha i ich niewłaściwe napięcie wyjściowe. Idąc tym tokiem myślenia, można również ocenić ustawienie kończyn dolnych w aspekcie napięcia przedniej ściany brzucha. Koślawość stóp pociąga za sobą koślawość kolan i rotację wewnętrzną stawów biodrowych, co skutkuje ustawieniem miednicy w pochyleniu do przodu.
• Zwiększona lordoza lędźwiowa (hiperlordoza), która wysuwa brzuch do przodu i rozciąga jego ściany. 
• Zwiększona kifoza piersiowa (hiperkifoza) będzie powodować zamykanie klatki piersiowej i ucisk na narządy wewnętrzne w jamie brzusznej, które poprzez ograniczenia miejsca będą przesuwać się do przodu i rozciągać przednie ściany tułowia.
• Zwiększone napięcie przepony oddechowej, co w konsekwencji spowoduje ustawienie wdechowe dolnych żeber i rozciągnięcie wydłużenie mięśni skośnych brzucha.
• Nieprawidłowy wzorzec oddechowy – nadmierne rozciąganie powłok brzusznych przy wdechu powoduje ich osłabienie.

Holistyczne podejście do pracy z rozejściem mięśni prostych brzucha

Kompleksowe podejście do terapii rozejścia mięśnia prostego brzucha powinno opierać się na całościowym badaniu i ocenie wszystkich zależności między strukturami ciała. Skupienie się wyłącznie na wzmacnianiu mięśni brzucha jest błędnym myśleniem, które nie da pozytywnych wyników terapii. Fizjoterapeuta uroginekologiczny na pierwszej wizycie konsultacyjnej ocenia całą postawę ciała, długość mięśni szkieletowych czy funkcję mięśni brzucha. Kolejnym krokiem będzie także badania mięśni dna miednicy, które współtworzą z mięśniem poprzecznym brzucha stabilizację centralną i prawidłowy rozkład ciśnienia w jamie brzusznej i miednicy mniejszej.

Dopiero po kompleksowej analizie wszelkich zaburzeń funkcjonalnych i strukturalnych może się okazać, że mięśnie brzucha mają ograniczone możliwości pracy z uwagi na kręgosłup lędźwiowy, który jest ustawiony w wyproście czy miednicę, która poprzez skrócenie mięśni biodrowo-lędźwiowych jest pochylona w przód. To tylko przykład tego, dlaczego holistyczne podejście do terapii rozejścia mięśnia prostego brzucha jest bardzo ważne.

Omówienie codziennych zachowań i aktywności fizycznej będzie równie istotne, ponieważ kluczowe będzie ograniczenie tych czynności, które będą pogłębiać dysfunkcję mięśni brzucha. Postawa ciała i funkcjonowanie w niej będzie takim „ćwiczeniem bez ćwiczenia”. Dobre ustawienie miednicy i kręgosłupa ułatwi utrzymywanie prawidłowego napięcia na mięśniach brzucha w ciągu całego dnia.

Konsekwencje rozejścia mięśnia prostego brzucha

W XXI wieku brzuch jest często oceniany pod względem estetycznym. Problem z rozejściem mięśnia prostego może być rozpatrywany w aspekcie wyłączenie wyglądu i piękna. Jednak od strony medycznej niewłaściwe napięcie i praca mięśni brzucha może mieć dużo poważniejsze konsekwencje. Osłabienie przedniej ściany brzucha może dać o sobie znać nie tylko pod postacią dolegliwości bólowych, ale także gastrycznych czy uroginekologicznych.

Możliwe problemy powstałe na skutek rozejścia mięśnia prostego brzucha:

• Dolegliwości ze strony układu pokarmowego
• Zaburzenia oddychania
• Dysfunkcje dna miednicy
• Bóle odcinka lędźwiowego, piersiowego, a nawet szyjnego kręgosłupa
• Przepuklina kresy białej
• Obniżenie narządów miednicy mniejszej

Jeden problem pociąga za sobą inny i koło się zamyka. Dlatego trzeba znaleźć przyczynę/przyczyny i zrównoważyć siły, które działają na mięśni brzucha. Jak najbardziej na równi z pracą holistyczną można poprawiać wzorzec oddechowy i wzmacniać mięśnie brzucha (zaczynając od mięśnia poprzecznego).

Wizyta u fizjoterapeuty uroginekologicznego – kiedy konieczna?

Najlepszym rozwiązaniem będzie udanie się do fizjoterapeuty uroginekologicznego na konsultację już w ciąży. Można wtedy profilaktycznie ocenić stan powłok brzusznych lub w przypadku niepokojących objawów wdrożyć odpowiednią terapię już na etapie ciąży. Kolejnym momentem, kiedy warto odwiedzić fizjoterapeutę będzie okres po porodzie. Jest to moment, kiedy można ocenić postawę ciała oraz to, czy brzuch wraca do swojego prawidłowego napięcia. Jeśli istnieją jakieś przypuszczenia, że ten proces jest zaburzony, to można zalecić ćwiczenia, które będą wspomagać np. ustawienie neutralne miednicy i prawidłowe krzywizny kręgosłupa. Nieodzowne po ciąży i po porodzie (niezależnie od sposobu zakończenia ciąży) będą ćwiczenia mięśni dna miednicy i mięśnia poprzecznego brzucha oraz ćwiczenia oddechowe.

Do fizjoterapeuty uroginekologicznego warto się również udać, kiedy pojawią się niepokojące problemy uroginekologiczne jak nietrzymanie moczu czy nietrzymanie stolca. W takiej sytuacji ocenie powinno podlegać nie tylko napięcie mięśni dna miednicy, ale także ocena tłoczni brzusznej. Na wizytę dobrze jest również przyjść, kiedy przy stosowaniu diety redukcyjnej „brzuch nie schodzi”. To częsty powód wizyt kobiet, które są już pewien czas po porodzie, a brzuch dalej nie zmalał.

Profilaktyka lepsza niż leczenia! Jak sobie pomóc?

Mówi się, że profilaktyka jest tańsza od leczenia i coś w tym jest. Zawsze korzystniej będzie zapobiegać niż potem próbować pozbyć się schorzenia. W przypadku rozejścia mięśnia prostego brzucha profilaktyka będzie kluczowa zwłaszcza u kobiet w ciąży i po porodzie. Wizyta u fizjoterapeuty uroginekologicznego w ciąży będzie bardzo dobrym rozwiązaniem. Pacjentka otrzyma wtedy instruktaż czynności dnia codziennego po to, aby nie przeciążać ścian brzucha, które już na skutek ciąży są osłabione. Prawidłowo wykonywane czynności jak wstawania z łóżka, kładzenie się do łóżka, toaleta, dźwiganie, kaszel czy kichanie nie będą negatywnie wpływać na mięśnie brzucha.

Działania profilaktyczne dobrze jest również wykonywać po porodzie, kiedy to brzuch nie jest już rozciągany przez rosnącą macicę, ale jest dalej osłabiony. Ciało potrzebuje czasu na regenerację po ciąży. Dobrze jest także zadbać o prawidłową dietę, która nie będzie powodować wzdęć czy zaparć. Stopniowy powrót do aktywności ruchowej pod kontrolą fizjoterapeuty uroginekologicznego będzie lepszym rozwiązaniem niż szybkie dążenie do osiągnięcia figury sprzed ciąży na własną rękę.

Podsumowanie

Rozejście mięśnia prostego brzucha to nie jest wyłącznie wybiórczy problem tej grupy mięśniowej. Holistyczne podejście do dysfunkcji pokazuje jak wiele czynników ma wpływ na napięcie przedniej ściany brzucha. Współpraca kobiety z fizjoterapeutą uroginekologicznym może dać świetne rezultaty, jeśli działania nie będą ograniczone wyłącznie do ćwiczeń mięśni brzucha.