Postawa ciała kobiety w ciąży i jej wpływ na ustawienie miednicy

Zmiany zachodzące w biomechanice ciała kobiety w ciąży są nieuniknione. Wraz z upływem kolejnych miesięcy zmienia się położenie środka ciężkości ciała, a układ mięśniowo-szkieletowy szybko reaguje na te zmiany. Ciąża fizjologiczna jest procesem naturalnym, co sprawia, że zazwyczaj ciało kobiety powoli dostosowuje się do zachodzących przemian. Niestety nie można mocno uogólniać tego stwierdzenia, ponieważ każda kobieta inaczej reaguje na zmiany zachodzące w ciąży, a co za tym idzie, również jej ciało może generować napięcia mięśniowe, które mogą wiązać się z dyskomfortem.

Powiększająca się macica powoduje, że przednia ściana brzucha zaczyna się rozciągać, a miednica ustawiać w pochyleniu ku przodowi. Efektem tego jest zwiększona zarówno lordoza lędźwiowa, jak i kifoza piersiowa. Zmienione ustawienie struktur kostnych pociąga za sobą również zmiany w napięciu mięśniowym. Pozostając w temacie obręczy biodrowej warto zwrócić uwagę na różnorodność mięśni ją tworzących. Cały kompleks mięśni obręczy biodrowej kontroluje takie ruchy w stawie biodrowym jak zgięcie, wyprost, odwiedzenie, przywiedzenie, rotacja zewnętrzna i rotacja wewnętrzna. Mięśnie przyczepiające się do miednicy mają również znaczny wpływ na kontrolę dolnego tułowia. 

Nieprawidłowe napięcie struktur więzadłowych na miednicy

Zmiany w okresie ciąży odbywają się również na poziomie aparatu więzadłowego, który pełni funkcję stabilizacji biernej stawów obręczy miednicznej. Choć więzadła to struktury łącznotkankowe o niewielkich rozmiarach, to pełnią kluczową rolę w ułożeniu kości miednicy względem siebie, jak również mogą dawać nieprzyjemne dolegliwości bólowe w przypadku ich znacznego przeciążenia.

Główne więzadła obręczy miednicznej:

• Więzadła biodrowo-lędźwiowe
• Więzadła krzyżowo-biodrowe
• Więzadła krzyżowo-kolcowe
• Więzadła krzyżowo-guziczne

Zmiana ustawienia miednicy w przestrzeni (ku przodowi) nie jest równoznaczna ze zmianami ułożenia pojedynczych kości miednicy względem siebie. Jeśli taka sytuacja ma miejsce, to mówimy wtedy o miednicy zrotowanej czy asymetrycznej. Najlepiej takie ustawienie można zauważyć poprzez analizę położenia kolców biodrowych przednich górnych i kolców biodrowych tylnych górnych po prawej i lewej stronie względem siebie. Jak nie trudno sobie wyobrazić w takiej sytuacji więzadła, które występują parzyście i symetrycznie będą charakteryzowały się innym napięciem. Dodatkowo w ciąży kluczowe znaczenie ma hormon relaksyna, który działa rozluźniająco, co będzie dalej osłabiać funkcję stabilizującą więzadeł.

Kilka słów o elastyczności mięśni obręczy biodrowej

Mięśnie tworzące obręcz miedniczną powinny charakteryzować się dobrą elastycznością.

Co to oznacza w praktyce?

Powinny one być jednocześnie mocne, jak i podatne na rozciąganie. Żadna skrajność nie jest dobra w tym przypadku. Z uwagi na szeroki zakres pełnionych czynności przez mięśnie przyczepione do miednicy, ich elastyczność będzie kluczowa przy zwiększaniu zakresów ruchomości w stawie biodrowym, czy na przejściu lędźwiowo-krzyżowym.  

Jak można dbać o elastyczność mięśni?

Przede wszystkich należy wprowadzić spontaniczną aktywność fizyczną. Wszechstronny ruch pozwoli na sprawne funkcjonowanie układu mięśniowo-szkieletowego, a celowane ćwiczenia fizyczne pozwolą skupić uwagę na tych partiach mięśniowych, które potrzebują większej stymulacji do wzmocnienia czy rozciągnięcia.

Wizyta profilaktyczna u fizjoterapeuty uroginekologicznego może być dla kobiety w ciąży pierwszym krokiem do rozpoczęcia zdrowej aktywności ruchowej pod kontrolą specjalisty. Dobry fizjoterapeuta uroginekologiczny przeprowadzi dokładny wywiad medyczny i badanie szczegółowe. Na podstawie uzyskanych wniosków i wyników przeprowadzonych testów funkcjonalnych będzie mógł zaproponować kobiecie w ciąży odpowiedni dla niej rodzaj ruchu. Ponadto fizjoterapia uroginekologiczna zalecana jest kobietom w ciąży, nie tylko jako profilaktyka dolegliwości bólowych z układu mięśniowo-szkieletowego, ale także jej celem jest trening mięśni dna miednicy i przygotowanie do porodu.

Czy zwiększone napięcie mięśni obręczy biodrowej ma wpływ na dno miednicy?

Poruszając temat mięśni obręczy biodrowej, nie można zapomnieć o mięśniach dna miednicy. Choć nie wpływają one bezpośrednio na ruch w żadnym stawie, to pełnią one bardzo ważne funkcje w kwestii ciąży i planowanego porodu naturalnego. W trakcie ciąży prawidłowo funkcjonujące dno miednicy podtrzymuje narządy wewnętrzne w miednicy mniejszej, zapobiega nietrzymaniu moczu czy współtworzy razem z mięśniami tułowia tzw. stabilizację centralną.

Wzmożone napięcia na pośladkach czy przywodzicielach uda będzie bez wątpienia wpływać na dno miednicy. Konsekwencją tego może być dysfunkcja mięśni dna miednicy, a także trudności z rozluźnieniem podczas porodu i ewentualne okołoporodowe urazy krocza. Dno miednicy posiada swoje spoczynkowe napięcie, którego celem jest zapewnienie statyki narządów miednicy mniejszej. Zwiększone napięcie dna miednicy i obręczy biodrowej może utrudniać przebieg porodu drogami i siłami natury.

Czy zawsze konieczne jest wyłącznie rozciąganie mięśni w okresie ciąży?

Niestety nie da się jednoznacznie określić sztywnych zasad treningu ogólnorozwojowego kobiet w ciąży. Odpowiedni dobór i rodzaj ćwiczeń zależy w dużej mierze od badania fizjoterapeutycznego, na podstawie którego można ocenić wyjściowy stan napięcia zarówno mięśni szkieletowych, jak i dokładniej mięśni dna miednicy. Docelowo dąży się do uzyskania elastyczności mięśniowej, a im bliżej porodu tym bardziej nacisk będzie kładziony na świadome rozluźnianie krocza i jego okolicy.

Konieczne jest dostosowanie ćwiczeń i zaleceń w kwestii aktywności ruchowej nie tylko ze względu na trymestr czy samopoczucie kobiety w ciąży, ale także na jej możliwości funkcjonalne. Podczas całego okresu ciąży powstają przeciążenia w aparacie kostno-więzadłowo-mięśniowym, które mogą spowodować nieprzyjemne dolegliwości bólowe. Tylko dokładne badanie fizjoterapeutyczne przeprowadzone przez doświadczonego fizjoterapeutę uroginekologicznego pozwoli znaleźć przyczynę problemów i zminimalizować objawy.

Wizyta fizjoterapeutyczna przed planowanym porodem – nauka masażu krocza

Ostatnie tygodnie ciąży to czas przygotowania do porodu pod różnymi względami. Pakowanie torby do szpitala, badania lekarskie potrzebne na izbie przyjęć czy organizowanie domu na przyjęcia noworodka to przykładowe sprawy do załatwienia przed porodem. Dobrym zwyczajem będzie także wizyta kontrolna u fizjoterapeuty uroginekologicznego. Celem takiego spotkania jest przygotowanie miednicy do porodu, niwelowanie zbędnych napięć na obręczy biodrowej czy nauczenie pacjentki automasażu krocza ( na ten temat możesz przeczytać więcej w artykule MASAŻ KROCZA).

Przygotowanie krocza do porodu pozwoli zminimalizować ryzyko powstania urazów okołoporodowych dna miednicy. Masaż krocza można zacząć na kilka tygodni przed planowanym terminem porodu, a wykonać go można z łatwością samodzielnie lub z pomocą męża/partnera w zaciszu domowym. Instruktaż przeprowadzony przez dobrego fizjoterapeutę uroginekologicznego da cenne wskazówki do tego, jak skutecznie i efektywnie przygotować krocze do porody drogami natury.

Podsumowanie

Cały układ mięśniowo-szkieletowy kobiety w ciąży zmienia się z miesiąca na miesiąc. Stawy, mięśnie i więzadła adaptują się do zmienionej postawy i przesunięcia środka ciężkości ciała. Kiedy pojawiają się nadmierne napięcia w obrębie miednicy, mogą one wpłynąć nie tylko na pojawienie się dolegliwości bólowych w trakcie ciąży, ale także na przebieg porodu drogami natury. Opieka fizjoterapeutyczna w trakcie ciąży to bardzo dobre rozwiązanie, aby zmniejszyć ryzyko pojawienia się problemów bólowych. Elastyczne mięśnie obręczy biodrowej wpływają pozytywnie na napięcie dna miednicy, które w trakcie porodu naturalnego wykonuje ogromną pracę.

Bibliografia

1. Tanzberger R., Kuhn A., Mobs G., Baumgartner U. Dno miednicy. Fizjologia, patologia, diagnostyka i leczenie. Wrocław 2020.
2. Majchrzycki M. I inni. Dolegliwości bólowe dolnego odcinka kręgosłupa u kobiet w ciąży. Ginekologia Polska 2010, 81, 851-855.
3. Conder R, Zamani R, Akrami M. The Biomechanics of Pregnancy: A Systematic Review. J Funct Morphol Kinesiol. 2019 Dec; 4(4): 72.
4. Interdyscyplinarne Wytyczne Polskiego Towarzystwa Uroginekologicznego odnośnie Rehabilitacji Okołoporodowej dotyczące opieki nad kobietą w ciąży fizjologicznej, podczas porodu fizjologicznego i w połogu celem zapobiegania urazom narządów dna miednicy oraz związanemu z tym nietrzymaniu moczu i stolca. 2015
5. Jóźwik M, Jóźwik M, Adamkiewicz M, Szymanowski P, Jóźwik M. Budowa i czynność dna miednicy u kobiet – uaktualniony przegląd z podkreśleniem wpływu porodu drogami natury. Developmental Period Medicine, 2013, XVII, 1.
6. Rekomendacje Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące zapobiegania śródporodowym urazom kanału rodnego oraz struktur dna miednicy. Ginekologia Polska. 5/2011, 82, 390-394