Urazy okołoporodowe - Jak wygląda rehabilitacja po porodzie siłami natury i po cięciu cesarskim?
Nie zawsze poród przebiega fizjologicznie i bez powikłań. Często obecne są bezwzględne wskazania do przeprowadzenia cięcia cesarskiego czy w trakcie porodu siłami natury dochodzi do pęknięcia krocza. Jakie rozróżniamy urazy okołoporodowe? Niezależnie od lokalizacji przerwania ciągłości tkanek dochodzi do tworzenia się blizny. Jakie mogą być powikłania związane z blizną? Jak pracować z blizną na kroczu czy blizną po cięciu cesarskim? Jak wygląda rehabilitacja w przypadku urazów okołoporodowych. Przekonaj się sama!
Spis treści
Urazy kierowane, a urazy spontaniczne krocza przy porodzie
W trakcie porodu siłami natury, a dokładniej w II fazie musi dojść do znacznego rozciągnięcia warstwy zewnętrznej mięśni dna miednicy. Główka dziecka przechodzi przez kanał rodny, co może być czynnikiem ryzyka urazów spontanicznych czy też powodem dla urazów kierowanych wykonywanych przez położną. Świadome przygotowanie do porodu pozwala na uelastycznienie mięśni dna miednicy. Wystąpienie urazu krocza powiązane jest ściśle z późniejszym pojawieniem się blizny w miejscu przerwania ciągłości mięśni.
Uraz spontaniczny, inaczej mówiąc mechaniczny, następuje samoistnie na skutek pęknięcia czy w skrajnych przypadkach rozerwania mięśni. Uraz kierowany (świadomie wykonany przez personel medyczny w konkretnym kierunku) to celowe nacięcie krocza, by ułatwić urodzenie się główki dziecka. Może ono być wykonane bocznie lub pośrodkowo. W przypadku bocznego nacięcia krocza jest mniejsze prawdopodobieństwo uszkodzenia odbytu, ponieważ jeżeli dojdzie do dalszego pęknięcia w przedłużeniu nacięcia to ominie ono mięśnie i tkanki odbytu. Decyzję o nacięciu podejmuje zazwyczaj położna prowadząca po ocenie przebiegu porodu. Z pewnością profilaktyczne nacięcie krocza nie jest zalecane, ponieważ może sprzyjać większym urazom. Świadome przygotowanie ciała do porodu oraz działania położnej mające na celu „ochronę krocza” to klucz do sukcesu.
Stopnie pęknięcia krocza podczas porodu siłami natury
W przypadku, kiedy dojdzie do pęknięcia samoistnego należy ocenić jego stopień. Informacja o tym będzie miała wpływ na późniejszą rehabilitację poporodową. Im wyższy stopień pęknięcia krocza, tym cały proces terapii będzie dłuższy i bardziej skomplikowany.
Stopnie pęknięcia krocza:
- I Stopień – Niewielkie rozdarcie błony śluzowej pochwy, warg sromowych, a także powierzchowne pęknięcie krocza
- II Stopień – Rozleglejsze i głębsze pęknięcie mięśni krocza
- III Stopień – Pęknięcie zwieracza zewnętrznego odbytu – poważne powikłanie
- IV Stopień – Pęknięcie śluzówki odbytnicy i odbytu – bardzo poważne powikłanie
W praktyce medycznej obecna jest także druga klasyfikacja pęknięć krocza, która jest trzystopniowa. Nie różni się ona jednak zbytnio od klasyfikacji podanej powyżej. Stopień III w klasyfikacji trzystopniowej odpowiada stopniowi III i IV z klasyfikacji czterostopniowej. Warto znać dwa te podziały uszkodzeń okołoporodowych krocza, ponieważ mogą być one stosowane wymiennie.
Blizna po cięciu cesarskim – możliwe powikłania
Blizna na powłokach brzusznych to nie tylko defekt estetyczny skóry. Znaczna część blizny po cięciu cesarskim jest niewidoczna i może mieć wpływ na wiele ważnych funkcji życiowych. Mało kto zdaje sobie sprawę z tego, że blizna po cięciu cesarskim to nie tylko mała kreseczka na skórze, a analiza powikłań nie ogranicza się jedynie do tego, jak zagoiła się ta widoczna część blizny po cięciu cesarskim. Trzeba pamiętać o jednym szczególe. Aby wykonać cięcie cesarskie, należy przeciąć kilka warstw. Nie przecina się je za jednym zamachem, a jedynie nacina i preparuje warstwa po warstwie. Operacja zaczyna się od przecięcia skóry i tkanki podskórnej. Następnie ingerencji skalpela poddaje się powięź mięśni prostych brzucha, a same mięśnie zostają rozsunięte na boki. Kolejnymi etapem jest tzw “otwarcie” otrzewnej ściennej oraz otrzewnej pokrywającej mięsień macicy. I teraz zostaje ostatni ruch – nacięcie mięśnia macicy. Po wydobyciu dziecka każda z warstw jest chirurgicznie zaopatrywana. Dlatego jako bliznę po cięciu cesarskim musimy traktować proces gojenia wszystkich uszkodzonych, a następnie zaopatrzonych warstw wewnątrz i na zewnątrz zlokalizowanych.
Dlatego też nieprawidłowe zrastanie się tkanek i tworzenie blizny może powodować zaburzenia, o których kobieta może nie mieć pojęcia. Która z kobiet połączy fakt cieniutkiej blizny schowanej pod bielizną z zaburzeniami trawienia czy bólami brzucha na długo po przebytym porodzie operacyjnym?
Nieprawidłowo zagojona blizna po cięciu cesarskim może powodować problemy z perystaltyką jelit czy procesami trawienia. Skrajnym przypadkiem będzie niedrożność jelit, ale to już w sytuacji dużych zrostów i nieprawidłowo wytworzonej tkanki bliznowatej. Blizna po cięciu cesarskim może mieć także wpływ na problemy z zajściem w kolejną ciążę, dolegliwości bólowe miednicy mniejszej czy zwiększone krwawienie miesiączkowe.
Oprócz układu pokarmowego czy rozrodczego blizna po cięciu cesarskim wpływa także na układ mięśniowo-szkieletowy, a dokładniej mówiąc na ułożenie miednicy i kręgosłupa. Osłabione w wyniku przesunięcia podczas operacji mięśnie brzucha i podświadoma ochrona przed bólem pochodzącym z blizny powoduje ustawienie miednicy w przodopochyleniu. Niestety ta “ochronna” postawa ciała, którą kobieta często przyjmuje w pierwszych dniach lub nawet tygodniach po cięciu cesarskim, może pozostać na kilka lat z powodu braku odpowiedniej pomocy specjalistycznej (np.pod postacią skutecznej fizjoterapii).W wyniku tego dochodzi do zwiększenia lordozy w odcinku lędźwiowym i zwiększonego napięcia mięśni przykręgosłupowych. Następuje cała kaskada zdarzeń, która może doprowadzić przykładowo do permanentnych bóli głowy o charakterze napięciowym.
Fizjoterapia blizny po cięciu cesarskim jest niezwykle ważna, ponieważ wyżej wymienione powikłania mogą pojawić się nawet kilka lat po operacji. Końcowy stan blizny to wypadkowa dwóch składowych: prawidłowego procesu gojenia oraz skutecznej rehabilitacji. Prawidłowo przeprowadzona fizjoterapia blizny opiera się na ocenie fizjoterapeutycznej, pracy terapeuty oraz samodzielnym automasażu wykonywanym przez Pacjentkę w domu. Ważne jest, aby rehabilitację blizny rozpocząć po około 6 tygodniach od cięcia cesarskiego. Dopiero wtedy blizna będzie całkowicie zagojona i gotowa do opracowania manualnego. Zbyt szybkie próby bezpośredniej pracy na bliźnie po cięciu cesarskim mogą skończyć się jej rozejściem. Dobry fizjoterapeuta oceni stan blizny oraz przeprowadzi instruktaż automobilizacji.
Badanie manualne blizny na kroczu/na powłokach brzusznych
Pierwsza wizyta u fizjoterapeuty uroginekologicznego po porodzie powinna wiązać się ze wstępną oceną blizny po urazie krocza czy cięciu cesarskim. Jeśli wizyta wypadła jeszcze w trakcie połogu, a co za tym idzie okresie gojenia się rany i tworzenia się blizny, to pełną ocenę manualną można wykonać na następnej wizycie (po ukończeniu 6 tygodnia od porodu). Badanie manualne blizny po cięciu cesarskim jest bardzo ważne, ponieważ jej ocena wzrokowa jest niewystarczająca. Oglądanie blizny czy ocena szerokości i długości nie pozwoli określić, jak blizna zachowuje się podczas ruchu czy też obecne są ewentualne zgrubienia lub zrosty.
Kompleksowe badanie blizny wykonane przez dobrego fizjoterapeutę to ocena uwzględniająca takie aspekty jak elastyczność i przesuwalność.
- Pierwszy test polega na próbie rozciągnięcia blizny na boki przy użyciu przeciwnie do siebie ustawionych kciuków fizjoterapeuty.
- Kolejnym testem na elastyczność blizny jest próba jej ustawienia w literkę „S” również przy pomocy kciuków. Bez problemu można wykonać oba testy zarówno na bliźnie po cięciu cesarskim, jak i po okołoporodowym urazie krocza.
- Kolejny punktem badania manualnego blizny jest ocena ewentualnych zrostów. Przy pomocy palców otwartej dłoni przeszukuje się tkanki obok blizny w poszukiwaniu oporu niefizjologicznego, który świadczyłby o obecności wspomnianych wcześniej zrostów.
Dzięki wspólnemu zaangażowaniu, z jednej strony wiedzy i doświadczenia dobrego fizjoterapeuty uroginekologicznego, a z drugiej, świadomej, sumiennej i odpowiednio przeszkolonej kobiety po cięciu cesarskim, można uzyskać zmniejszenie, a w niektórych aspektach nawet całkowite ustąpienie dolegliwości wynikających z obecności blizny po cięciu cesarskim. Mając na względzie potencjalne korzyści zdrowotne, jak i poprawę jakości życia uważamy, że taka konsultacja fizjoterapeutyczna po cięciu cesarskim powinna być wręcz koniecznością. Warto udać się do gabinetu rehabilitacji, by skontrolować stan swojej blizny i zmniejszyć ryzyko powikłań w przyszłości. Dobry fizjoterapeuta powinien zadbać o edukację Pacjentki i indywidualnie pokierować ją w aspekcie terapii blizny po cięciu cesarskim.
Praca manualna z blizną po porodzie siłami natury czy cięciu cesarskim
Bez wątpienia praca z blizną powinna być rozpoczęta najwcześniej, jak to jest możliwe. Działanie profilaktyczne jest wysoce zalecane zarówno przy opracowaniu blizny po urazie krocza, jak i po cięciu cesarskim. Takie postępowanie pozwoli zminimalizować ewentualne powikłania i przyspieszyć proces regeneracji skóry czy mięśni. Trzeba jednak odczekać około 6 tygodni, aby móc bezpiecznie pracować na bliźnie. Może się jednak zdarzyć, że proces gojenia blizny nie będzie przebiegał prawidłowo i konieczne będzie odczekanie przykładowo kilku tygodni dłużej, zanim rozpocznie się jej rehabilitację. Wszelkie wątpliwości związane z procesem zabliźniania się rany po cięciu cesarskim warto skonsultować ze swoim fizjoterapeutą przed planowaną wizytą.
Fizjoterapia blizny może przebiegać w różny sposób zależny od stanu czy lokalizacji blizny. Doświadczony fizoterapeuta uroginekologiczny w pracy z blizną wykorzystuje szeroki wachlarz metod terapeutycznych.
W opracowaniu blizny po napięciu czy pęknięciu krocza dostępne są metody takie jak:
- masaż głęboki,
- terapia powięziowa
- stretching.
Wymienione techniki pracy z blizną bazują na manualnym opracowaniu mięśni i powięzi. Będzie to praca celowana i bardzo dokładna z uwagi na niewielką powierzchnię terapeutyczną. W przypadku blizny po cięciu cesarskim można wspomóc się również tapingiem, bańkami czy haczykowaniem.
Taping to popularna metoda fizoterapeutyczna, w której stosuje się plastry (bez leku, wyłącznie z klejem), które to zaaplikowane w charakterystyczny sposób, działają na powierzchownie położone warstwy jak powięź czy tkanka podskórna. Bańki czy haczykowanie to sposób na zmobilizowanie blizny po cięciu cesarskim. W przypadku dużych zrostów rozwiązaniem może być suche igłowanie, czyli zastosowanie specjalistycznych igieł do nakłuwania wybranych punktów. To jeden ze sposobów na mobilizację trudnych blizn pooperacyjnych.
Bardzo ważne jest to, aby nauczyć Pacjentkę automasażu blizny. Nauczenie Pacjentki kilku ruchów sprawi, że blizna będzie często mobilizowana, a co za tym idzie, jej elastyczność i przesuwalność będzie z dnia na dzień coraz lepsza. Automasaż blizny czy jej szczotkowanie po porodzie może być włączony jako element wieczornej toalety (oczywiście po zakończonym gojeniu się rany). Dobrym rozwiązaniem są także maści na blizny czy plastry dostępne w aptece. Nie ma jednak konkretnych dowodów na to czy będą one skutecznie chronić przed powikłaniami w następstwie nieprawidłowego zrastania się blizny. Maści czy plastry na bliznę dostepne w aptekach i drogeriach mają zazwyczaj działanie powierzchowne. Przy regularny stosowaniu blizna staje się jaśniejsza i elastyczniejsza. Oprócz profesjonalnej rehabilitacji warto wspomóc się także wymienionymi powyżej produktami, ponieważ wygląd zewnętrzny blizny po cięciu cesarskim ma równie ważne znaczenie dla kobiety.W ujęciu medycznym blizna to zaburzenie na poziomie kilku warstw, natomiast z punktu widzenia kobiety to zmiana w wyglądzie.
Urazy okołoporodowe, a trening dna miednicy
Każde przerwanie ciągłości mięśnia szkieletowego to jego osłabienie. Tkanka bliznowata posiada inne cechy w porównaniu do tkanki mięśniowej. Nie rozciąga się, ani się nie kurczy, dlatego też każda blizna zaburza funkcje danego mięśnia niezależnie od jego lokalizacji. Pęknięcie czy nacięcie krocza bez późniejszej rehabilitacji może doprowadzić do takich problemów jak nietrzymanie moczu, nietrzymanie stolca czy obniżenie narządów wewnętrznych. Nieopracowana blizna po urazie krocza to także prosta droga do bolesnego współżycia czy dolegliwości bólowych w miednicy mniejszej uniemożliwiających codzienne funkcjonowanie.
Blizna po cięciu cesarskim choć nie jest bezpośrednim wskazaniem do treningu mięśni dna miednicy. Niemniej jednak powstała ona na skutek rozwiązania ciąży, która z założenia osłabia dno miednicy. W przypadku przerwania ciągłości powłok brzusznych ważne jest także, aby sukcesywnie wzmacniać kontrolę tułowia na tyle, na ile pozwala upływ czasu po operacji. Nauka prawidłowej postawy ciała i zachowań w życiu codziennych pozwoli zapobiegać powikłaniom ze strony układu mięśniowo-szkieletowego.
Trening dna miednicy jest zalecany już na wczesnych etapach połogu. Przygotowanie do porodu i nauka ćwiczeń na czas po rozwiązaniu pozwoli na wdrożenie ich już w szpitalu. Pierwsze ćwiczenia opierają się głównie na ćwiczeniach oddechowych czy przeciwzakrzepowych. Dalsza rehabilitacja po wyjściu ze szpitala będzie możliwa już po opieką swojego fizjoterapeuty. Coraz częściej na oddziałach położniczych spotkać można także fizjoterapeutów uroginekologicznych, którzy mogą doradzić i pokierować.
Urazy okołoporodowe – podsumowanie
Urazy okołoporodowe zdarzają się dość często, dlatego warto wiedzieć więcej na ich temat. Z uwagi na duży odsetek przeprowadzanych w Polsce cięć cesarskich temat blizny powinien być przedstawiany zarówno przez lekarza, jak i fizjoterapeutę. Źle zrośnięta blizna po cięciu cesarskim czy urazie krocza na skutek braku odpowiedniej rehabilitacji może doprowadzić do nieprzyjemnych powikłań ze strony różnych układów. Konsultacja fizjoterapeutyczna, terapia blizny oraz trening mięśni dna miednicy to zalecane kroki w przypadku urazów okołoporodowych.
Bibliografia
- Bringeland N.E., Boeger D. Terapia blizn. MedPharm, 2020.
- Bordoni B.D., Zanier E. Terapia manualna blizn. PZWL, 2020.