Co to jest powięź?

Z punktu widzenia anatomii powięź to tkanka łączna zbudowana z włókien kolagenowych o nieregularnym układzie. Ta charakteryzująca ją cecha będzie istotna ze względu na funkcje powięzi. Nieuporządkowane włókna tworzą sieć, co pozwala na ruch w dowolnym kierunku bez żadnej preferencji, a także ułatwia przechodzenie przez nią takich struktur jak przykładowo naczynia krwionośne. Zbita tkanka łączna znacznie by to utrudniła. Powięź dzięki swojej budowie jest także odporna na uszkodzenia mechaniczne.

Powięź to struktura, która w dalszym ciągu jest badana przez szerokie grono specjalistów i ekspertów nie tylko w dziedzinie anatomii i fizjologii. W ostatnich latach nastąpił dynamiczny rozwój wiedzy na temat budowy powięzi, jej struktury i przede wszystkim zaburzeń. Wszelkie dysfunkcje powięziowe zgodnie z najnowszą literaturę mają podłoże nie tylko typowo funkcjonalne czy strukturalne, ale także biochemiczne czy emocjonalne.

Powięź – budowa i rodzaje

Powięź mięśniowa to tkanka łączna, która przylega bezpośrednio do tkanki mięśniowej. Na preparatach sekcyjnych powięź można zobaczyć jako cienką błonkę, która otacza zarówno mięsień na zewnętrz, jak i od wewnątrz każde włókno mięśniowe. Jej wszechstronna obecność w układzie mięśniowo-szkieletowym będzie sugerować ważną rolę, jaką odgrywa w funkcjonowaniu układu ruchu.

Warstwy powięzi mięśniowej (od ułożonej najbardziej wewnętrznie):

• śródmięsna,
• omięsna,
• namięsna.

Dostępna literatura oprócz stricte powięzi mięśniowej wyróżnia także tzw. powięź somatyczną. Jest to kompletna sieć tkanki łącznej, która w tym przypadku otacza nie tylko tkankę mięśniową, ale także tkankę nerwową czy narządy wewnętrzne.

Warstwy powięzi somatycznej:

• powierzchowna – najbardziej zewnętrznie umiejscowiona warstwa powięzi w organizmie
• głęboka – warstwa położona pod powięzią powierzchowną, która wnika między mięśnie szkieletowe całego układu ruchu
• oponowa – tkanka łączna, która otacza układ nerwowy
• trzewna – warstwa otaczająca narządy wewnętrzne (opłucna, worek osierdziowy, otrzewna)

Funkcje i zadania powięzi

Powięź z uwagi na swoją lokalizację praktycznie w całym organizmie pełni bardzo ważne funkcje. Otaczając mięśnie czy trzewia zapewnia przesuwalność ich względem siebie. Jest szczególnie ważne w przypadku grup mięśniowych, które są antagonistami dla siebie (tzn. działają przeciwstawnie). Bezpośredni kontakt przykładowo zginaczy i prostowników stawu kolanowego ze sobą mógłby oznaczać brak możliwości ruchu w stawie. Powięź otaczająca te mięśnie pozwala na wzajemnie przeciwny ich ślizg, kiedy to jeden mięsień wykonuje pracę do skrócenia, a drugi pracę do wydłużenia. Dlatego też zaburzenia na poziomie powięzi głębokiej czy mięśniowej będą powodować problemy funkcjonalne w układzie ruchu.

Powięź somatyczna pełni również rolę ochronną dla narządów, mięśni i struktur, które otacza. Jak wiadomo w jamie brzusznej obecnych jest wiele ważnych narządów, które pracują niezależnie od siebie. Prawidłowo „pracująca” powięź somatyczna umożliwia ich pracę. Podstawowym przykładem jest fizjologiczny oddech, podczas którego dochodzi do niewielkich ruchów w jamie brzusznej na skutek obniżającej się na wdechu przepony oddechowej i przepony miednicznej/moczowo-płciowej. Kiedy powięź trzewna czy powięź głęboka będzie dysfunkcyjna, ta sytuacja może generować patologiczny tor oddechowy, które stwarza wiele niekorzystnych napięć w całym układzie mięśniowo-szkieletowym.

Zaburzenia na poziomie systemu powięzi

Powyższe omówienie budowy i funkcji powięzi ciała może już sugerować, jakie problemy będą pojawiać się na poziomie sieci tkanki łącznej. Największym problemem są zmiany i sklejenia struktury powięzi. To one będą powodować zaburzenia funkcji i przeciążenia całego ciała, a w konsekwencji dolegliwości bólowe. Jak widać problem natury ortopedycznej może mieć swoją przyczynę na poziomie wielu struktur, co daje nam obraz złożoności całej dysfunkcji i konieczność wnikliwej analizy zaburzeń.

Nie można oddzielić powięzi od mięśni czy stawów. Wszystkie wymienione struktury odpowiadają za jedno i to samo, czyli za ruch. Dysfunkcja jednej składowej całego łańcucha wpłynie na pozostałe składowe. Łańcuch zostanie osłabiony na całej jego długości. Podejście holistyczne do pacjenta pozwala na skuteczne badanie i zaplanowanie dalszej terapii.

Znaczenie powięzi w uroginekologii

Fizjoterapia uroginekologiczna opiera się w dużej mierze na pracy z układem mięśniowym czy stawowym. Nie można jednak zapomnieć o narządach wewnętrznych czy naczyniach krwionośnych, które wypełniają jamę brzuszną i miednicę. Całościowe podejście do pracy z pacjentką powinno charakteryzować się terapią na wielu różnych płaszczyznach. Zwłaszcza, jeśli pacjentka zgłasza się z problemem, który swoją przyczynę może mieć nie tylko w dysfunkcjach mięśniowych, ale przykładowo również w nieprawidłowym drenażu miednicy mniejszej.

Powięź mięśniowa, jak i powięź somatyczna będą kluczowe w procesie terapii pacjentki z problemem uroginekologicznym.

Dlaczego?

Różnorodność kompleksu lędźwiowo-miednicznego wpływa na konieczność pracy fizjoterapeutycznej z wieloma strukturami, aby uzyskać balans w tym obszarze. Co ważne, powięź pokrywa całe ciało. Patrząc holistycznie na pacjentkę uroginekologiczną, trzeba umieć dostrzec zaburzenia powięziowe nie tylko na miednicy czy kręgosłupie lędźwiowym. Doświadczony fizjoterapeuta uroginekologiczny przeprowadzi całościowe badanie stanu funkcjonowania pacjentki i na jego podstawie ustali, gdzie dodatkowo trzeba pracować, by uzyskać ostatecznie równowagę na poziomie miednicy.

Warto zwrócić uwagę również na obecność wszelkich blizn pourazowych czy pooperacyjnych. Przerwanie ciągłości skóry i wytworzenie tkanki bliznowatej nie tylko widocznej na zewnątrz, ale także obecnej wewnątrz ciała to znaczące zaburzenie systemu powięziowego. Blizna po cięciu cesarskim, blizna po urazie krocza czy blizny po innych operacjach chirurgicznych będą wpływać na bezpośrednio na obszar urazowy/operacyjny, ale także na odległe części ciała. Opracowanie praktycznie każdej blizny jest wysoce zalecane w praktyce fizjoterapeutycznej. Trzeba pamiętać, że blizna może o sobie dać znać nawet po kilku latach od jej powstania.

Emocje, a powięź w odniesieniu do uroginekologii

Negatywne emocje takie jak lęk czy strach ukazują się nie tylko w zachowaniu, ale także w postawie ciała. Wymienione emocje powodują przyjęcie postawy tzw. „gotowej do walki czy do obrony”.

Czym ona się charakteryzuje?

Przede wszystkim tutaj mowa o zaciskaniu zębów, zamykaniu klatki piersiowej, napinaniu pośladków czy protrakcji barków. Te wszystkie mimowolne ruchy zwiększają poziom napięcia mięśniowego. Jednorazowy przypływ negatywnych emocji nie wpłynie znacząco na układ mięśniowo-szkieletowy. Jeśli jednak sytuacja stresowa się powtarza, to zaburzenia postawy ciała mogą być już chroniczne, co może powodować przewlekły ból.

Zazwyczaj ból jest najmocniejszym sygnałem ostrzegawczym o toczącym się w organizmie schorzeniu. Warto również być wyczulonym na inne sygnały dochodzące z ciała człowieka. Jeśli emocje ukryte są w powięzi i w postawie ciała, to trzeba w tym obszarze szukać znaków, które sam organizm daje. Schorzenia pacjenta nie muszą kryć się jedynie w zaburzeniach fizycznych. Człowiek to zarówno ciało, jak i psychika. Duże grono pacjentów ukazuje objawy o podłożu psychosomatycznym.

Jak wiedzę o emocjach ukrytych w ciele można odnieść do uroginekologii?

Fizjoterapeuta uroginekologiczny w swojej pracy spotyka się z kobietami, które zgłaszają się do niego z wieloma problemami. Nie tylko są to uśmiechnięte pacjentki, które przychodzą w celu przygotowania się do porodu czy skontrolowania swojego dna miednicy po narodzinach dziecka. Często w gabinecie fizjoterapeutycznym pojawiają się kobiety z przewlekłym bólem spowodowanym endometriozą czy kobiety latami starające się o dziecko. Pacjentki, które na co dzień zmagają się z przewlekłym stresem mogą mieć utrwalone wzorce napięciowe, które są niejako ich obroną przed lękiem wewnętrznym.

Techniki mięśniowo-powięziowe i wisceralne w uroginekologii

Techniki używane w pracy z mięśniowo-powięziowej są dość delikatne i dobrze akceptowane przez pacjentów. Pamiętając o tym, że powięź otacza mięsień, głębokość pracy terapeutycznej będzie mniejsza niż w przypadku masażu głębokiego mięśni. Techniki powięziowe mogą być wykorzystywane w pracy z pacjentką uroginekologiczną z dużym powodzeniem. Zwłaszcza jeśli jest to pacjentka z bólem przewlekłym jak przykładowo kobiety ze zdiagnozowaną endometriozą. Praca na powięzi może mieć działanie wyciszające na współczulny układ nerwowy, co będzie miało pozytywny oddźwięk u pacjentek z bólem chronicznym.

Powięź otacza nie tylko przykładowo mięśnie, ale także i narządy wewnętrzne. Dostępne techniki terapii wisceralnej bazują na zależnościach między organami w jamie brzusznej, a układem mięśniowo-szkieletowym. Mobilizacja macicy, jajników czy pęcherza moczowego to tylko przykładowe sposoby pracy w przypadku zaburzeń uroginekologicznych u kobiet.

Znaczenie powięzi w fizjoterapii uroginekologicznej – podsumowanie

Powięź, jak i cały układ mięśniowo-szkieletowy wykazuje zależność do narządów wewnętrznych i na odwrót. Człowiek powinien być postrzegany jako całość, a nie jako odrębne części, które wystarczy „naprawić” niezależnie od całej reszty. Zwrócenie na to uwagi jest szczególnie ważne w fizjoterapii uroginekologicznej, kiedy to ciało kobiety może ukazywać nie tylko zaburzenia fizyczne, ale także skrywane emocje. 

Bibliografia

1. Schoultz L., Feitis R. Nieskończona sieć – anatomia powięzi w działaniu. Virgo, Warszawa, 2009.
2. Schleip R., Findley T.W., Chaitow L.,Huijing P. Powięź – badanie, profilaktyka I terapia, Elsevier, Wrocław, 2013
3. Stecco L. Manipulacja powięzi w zespołach bólowych układu ruchu. Szczecin, 2010.