Ból kości ogonowej (coccygodynia) może mieć wiele przyczyn. Należą do nich m.in.: urazy kości ogonowej spowodowane upadkiem, ciąża (zwłaszcza III trymestr), poród, endometrioza, siedzący tryb życia, dysfunkcje kręgosłupa, a nawet hemoroidy. Ból może mieć różny charakter, nasilenie i rozległość. Coccygodynia powoduje problemy podczas siedzenia, chodzenia  i wstawania. Może wystąpić w każdym wieku, bez względu na płeć, jednak zdecydowanie częściej na to schorzenie skarżą się kobiety, niż mężczyźni. Bez względu na przyczynę zaburza prawidłowe codzienne funkcjonowanie, dlatego tak istotna jest jak najszybsza diagnostyka i wdrożenie odpowiedniego leczenia. 

Kość ogonowa – anatomia

Kość ogonowa (inaczej guziczna) jest to końcowy odcinek kręgosłupa.  Składa się z czterech lub pięciu szczątkowych kręgów zrośniętych ze sobą, tzw. kręgów rzekomych. Kość guziczna kształtem przypomina trójkąt, podstawą skierowany do kości krzyżowej. Pierwszy-największy kręg ogonowy posiada wyrostki stawowe, które łączą  się stawowo z kością krzyżową.  Dzięki temu połączeniu możliwe są ruchy kości ogonowej do przodu i do tyłu, które razem z kością krzyżową zwiększają wymiary miednicy, zwłaszcza  podczas porodu. Pozostałe kręgi posiadają jedynie szczątkowe trzony kręgów.  Kość guziczna nie spełnia funkcji motorycznych, takich jak pozostałe części kręgosłupa, czyli dźwigania ciężaru ciała. Stanowi ona przyczep dla ścięgien, więzadeł oraz mięśni, które tworzą przeponę miedniczną odpowiedzialną za podparcie narządów miednicy mniejszej. Dodatkowo wspomaga ciało w pozycji siedzącej. Mimo ograniczonych funkcji jest podatna na urazy mechaniczne, nadwyrężenia oraz ulega osłabieniu i zużyciu w wyniku choroby lub nieprawidłowego trybu życia. 

Ból kości ogonowej

Ból kości ogonowej (coccygodynia) jest to uporczywy ból, głęboko umiejscowiony, utrzymujący się stale lub okresowo, który nasila się podczas siedzenia, wstawania, stania lub chodzenia.

Ból  może promieniować do spojenia łonowego, mięśni pośladkowych, odbytu, pachwin, a nawet wzdłuż tylnych powierzchni ud. Dodatkowo u kobiet może dawać przyczyny bólowe warg sromowych i pochwy. U mężczyzn może pojawić się jako ból krocza, jąder lub prącia. Wraz z występowaniem bólu kości ogonowej mogą pojawić się zaburzenia seksualne i bóle podczas stosunku.

Coccygodynia może mieć różne przyczyny, jednak występuje najczęściej po urazach, takich jak złamania, pęknięcia, stłuczenia kości ogonowej, może sygnalizować o osłabionej przyczepności mięśni, przeciążeniu; być następstwem porodu naturalnego lub mieć pochodzenie o nieznanej etiologii.

Schorzenie to występuje u osób w każdym wieku, jednak najczęściej dotyczy kobiet między 20, a 40 rokiem życia. Najbardziej podatni na ból kości guzicznej są sportowcy zwłaszcza kolarze, osoby chorujące na osteoporozę oraz kobiety w ciąży. Jeżeli ból mija samoistnie i nie jest silny, to najprawdopodobniej nie ma powodów do obaw, jednak jeżeli staje się bólem stałym, który uniemożliwia prawidłowe funkcjonowanie w życiu codziennym, należy zgłosić się do lekarza. 

Ból kości ogonowej po urazie

Najczęstszą przyczyną coccygodynii jest uraz mechaniczny kości guzicznej powstały podczas upadku, bądź uderzenia okolic pośladków. Wynikiem urazu może być: złamanie, zwichnięcie, pękniecie, stłuczenie kości ogonowej lub uszkodzenie więzadeł, które odpowiadają za odpowiednie ustawienie kości w stawie krzyżowo-guzicznym. Osoby chorujące na osteoporozę są w większym stopniu narażone wystąpienie urazu. W zależności od rodzaju urazu ból może mieć różny charakter. Stłuczenie kości ogonowej objawia się słabszym bólem, niż podczas jej złamania. Dochodzi tu do obicia mięśni, a nie przerwania ciągłości tkanek. Może pojawić się obrzęk, siniaki, krwiaki, miejscowa tkliwość, trudności w poruszaniu, ale objawy te dość szybko mijają. Podczas złamania kości ogonowej zostaje uszkodzona sama kość. Ból  pojawia się bezpośrednio po upadku, jest ostry, uporczywy i uciążliwy, nie mija tak szybko, jak po stłuczeniu. Jego nasilenie rośnie podczas siadania, chodzenia, wstawania lub przewracania w trakcie leżenia. 

Ból kości ogonowej w ciąży i po porodzie

Coccygodynia jest częstym schorzeniem występującym u kobiet ciężarnych, szczególnie w III trymestrze. Ból promieniuje do kości guzicznej, jako wyniki ucisku kręgosłupa przez powiększającą się macicę, zmiany przodopochylenia miednicy i zwiększenia lordozy lędźwiowej. Coccygodynia utrudnia wypróżnianie, odpoczynek, poruszanie się oraz współżycie seksualne. Po porodzie ból może być skutkiem trudnej i długiej akcji porodowej oraz połogu.  Może świadczyć o uszkodzeniu, dysfunkcji, a także regeneracji w obrębie układów rozrodczego, moczowego lub wydalniczego.  

Ból kości ogonowej spowodowany endometriozą

Endometrioza jest to choroba, w której błona śluzowa macicy obecna jest poza jamą macicy. Najczęściej endometrioza zlokalizowana jest w obrębie miednicy mniejszej w sąsiedztwie macicy. Jest to tkanka, która podlega wpływom hormonalnym analogicznie jak komórki zlokalizowane w jamie macicy: najpierw narasta, a następnie zachodzą  procesy inwolucyjne.  Z tego powodu powstają np.: torbiele, stany zapalne, zrosty.  Zmiany te mogą powodować silny ból otaczających tkanek. W niektórych sytuacjach ból może dotyczyć okolicy kości krzyżowej i ogonowej, ale też może mieć inną lokalizację a dodatkow promieniować w okolice kości ogonowej. Ból ten może mieć charakter przewlekły i potrafi być bardzo dokuczliwy. Dolegliwości bólowe mogą wywoływać problemy z oddawaniem moczu, zaparcia, biegunki oraz ból podczas stosunku (dyspareunię). 

Ból kości ogonowej w wyniku nerwobólu splotu krzyżowo – guzicznego

Przyczyną bólu kości ogonowej może być również nerwoból (neuralgia) splotu krzyżowo- guzicznego, który powstaje poprzez uszkodzenie korzeni nerwowych. Jest to największy splot nerwowy występujący w organizmie człowieka. Ból ma charakter przeszywający, szarpiący, ostry i  napadowy.  Niezbędna jest tu konsultacja neurologiczna. 

Ból kości ogonowej – dysfunkcja kręgosłupa i siedzący tryb życia

Ból kości guzicznej podczas siadania i wstawania może być objawem chorób kręgosłupa oraz siedzącego trybu życia, który sprzyja problemom związanym z kręgosłupem. Zbyt długie przebywanie w pozycji siedzącej dodatkowo powoduje przeciążenie i osłabienie mięśni dna miednicy, czego objawem jest silny ból oraz nieprawidłowe ustawienie kości guzicznej. Pojawia się zwiększona ruchomości kości lub jej zablokowanie. Do chorób kręgosłupa, które mogą być przyczyną bólów kości guzicznej zaliczamy: dyskopatie, zmiany zwyrodnieniowe, kręgozmyk, rwę kulszową, zmiany zapalne, wady postawy, zmiany pourazowe.  

Ból kości ogonowej wywołany torbielami, ropniami kości guzicznej lub nowotworami kości.

Coccygodynia może być wywołana zmianami takimi jak torbiele. Najczęściej są to torbiel pilonidalna i  Tarlova. Do powstania torbieli pilonidalnej (włosowej) dochodzi poprzez zapalenie mieszków włosowych w okolicy krzyżowo- guzicznej. Objawia się występowaniem bolesnego guza, który może mieć również postać ropnia. 

Torbiel Tarlova jest to „worek” wypełniony płynem mózgowo-rdzeniowym, który znajduje się wzdłuż nerwów krzyżowych. Jego pojawienie powoduje ból kości krzyżowej oraz kości guzicznej, który może promieniować do nóg i pośladków, powodować drętwienie i skurcze mięśni kończyn dolnych. Dodatkowo może być przyczyną problemów z oddawaniem moczu lub stolca. 

Coccygodynia może wskazywać  również na rozwój nowotworu kości. Charakteryzuje się przewlekłym bólem kości guzicznej, któremu mogą towarzyszyć problemy z  układem moczowym. Mogą to być guzy kości krzyżowej, struniak lub mięsak Edwina. 

Coccygodynia, a zaparcia i hemoroidy

Coccygodynia może być spowodowany występowaniem hemoroidów czyli żylaków odbytu. Oprócz bólu objawami charakterystycznymi dla hemoroidów są: świąd, krwawienie podczas defekacji oraz zaparcia. Zaparcia dodatkowo powodują bóle brzucha, które również mogą dawać symptomy bólowe  kości guzicznej. Żylaki odbytu są problemem osób, które w dużym stopniu prowadzą siedzący tryb życia. 

Ból kości ogonowej – inne przyczyny

Coccygodynia może być spowodowana przeciążeniem mięśnia gruszkowatego lub dźwigacza odbytu. Do innych przyczyn zaliczamy również zapalenie okostnej, dźwiganie ciężkich przedmiotów, ból narządów wewnętrznych takich jak esica, odbytnica lub układ moczowo-płciowy lub problemy na tle psychosomatycznym (najczęściej występująca u chorych na depresję). 

Diagnostyka i leczenie coccygodynii

Ze względu na występowanie wielu przyczyn coccygodynii ważna jest konsultacja z lekarzem i  trafna diagnoza, aby można było wprowadzić odpowiednie leczenie. Diagnozę rozpoczyna się od zebrania dokładnego wywiadu oraz badania palpacyjnego. Przeprowadza się biomechaniczną ocenę funkcjonalności czyli różne testy i pomiary manualne, które dotyczą kości guzicznej oraz oceniają siłę i wytrzymałość mięśni dna miednicy, zakres ruchów, sprawdzenie połączeń stawowych oraz poziom czucia głębokiego. W wielu przypadkach oprócz badań palpacyjnych (zwłaszcza przy podejrzeniu złamania lub pęknięcia kości ogonowej) konieczne jest wykonanie dodatkowych badań takich jak RTG, USG. Jeżeli chcemy wykluczyć zmiany nowotworowe niezbędne jest wykonanie rezonansu magnetycznego lub tomografii komputerowej. 

W zależności od przyczyny do leczenia bólu kości ogonowej wykorzystuje się:

• farmakoterapię – leki przeciwbólowe, przeciwzapalne, maści, blokady okolicy kości guzicznej, u chorych z depresja leki przeciwdepresyjne;
• zabiegi fizjoterapeutyczne – wykorzystywane w celu zmniejszenia napięcia mięśni dna miednicy oraz ustawienia w odpowiedniej pozycji kości guzicznej. Obejmują one  głównie masaże i ćwiczenia rozluźniające mięśnie dna miednicy, terapię manualną, terapię punktów spustowych, mobilizację kości guzicznej (per rectum lub per vaginum), biofeedback, elektrostymulacje, laseroterapię oraz pole magnetyczne.
• dietę lekkostrawną, bogatą w błonnik oraz dużą ilość płynów w zaburzeniach pracy układu pokarmowego i moczowego,
• w przypadku złamania kości ogonowej – operację. 

Bibliografia

1. Bochenek A., Reicher M. Anatomia człowieka. Tom I. Anatomia ogólna, kości, stawy i więzadła, mięśnie. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006
2. Wordliczek Ł., Dobrogowski J. Leczenie bólu. PZWL Wydawnictwo Lekarskie,  Warszawa 2017
3. Kwon H.D., Schrot R. J., Kerr E.,Kim K. Coccygodynia and Coccygectomy Korean J Spine. 2012 Dec; 9(4): 326–333.
4. Tyszko-Bury E. Rola osteopatii w leczeniu coccygodyni. Medycyna Rodzinna 2/2014, s. 70-73