Ból kręgosłupa w ciąży

Ból kręgosłupa lędźwiowego w ciąży

Jedną z najczęściej występujących dolegliwości bólowych związanych z układem ruchu u kobiet w ciąży jest ból dolnego odcinka kręgosłupa. Badania pokazują, że dolegliwości bólowe okolicy lędźwiowo-krzyżowej występują u około 45-56% kobiet w ciąży. Pojawiają się najczęściej między 12. a 18. tygodniem ciąży, a ich częstość wzrasta w 24-30. tygodniu ciąży.

Ze względu na powiększającą się wraz z dzieckiem macicę dochodzi do zmiany położenia środka ciężkości ciała kobiety, a dokładniej – do przesunięcia go w dół i ku przodowi ( Na temat zmiany w postawie ciała kobiety ciężarnej i dolegliwościach bólowych jakie może to powodować, przeczytasz w artykule – ZMIANA POSTAWY CIAŁA KOBIETY W CIĄŻY – JAKIE DOLEGLIWOŚCI MOŻE WYWOŁAĆ). Wiąże się to ze zmianą położenia miednicy względem kręgosłupa, która coraz bardziej pochyla się do przodu – mówi się o zwiększonym przodopochyleniu miednicy.

Równolegle zwiększa się także lordoza lędźwiowa. Jest to naturalna, fizjologiczna krzywizna kręgosłupa, która wraz z pozostałymi krzywiznami zapewnia utrzymywanie prawidłowej postawy ciała, wykonywanie określonych ruchów tułowia, a także pełni funkcję amortyzacyjną. W ciąży dochodzi do jej pogłębienia, a wraz z nim do zwiększenia napięcia mięśnia czworobocznego lędźwi oraz mięśni przykręgosłupowych tego odcinka. Na skutek zmiany położenia kręgów względem siebie może wystąpić ucisk na korzenie nerwowe, co skutkować będzie męczącym bólem, często promieniującym do pośladka, a nawet i wzdłuż nogi, aż do stopy.

Jak sobie poradzić z takim bólem?

Przede wszystkim warto zastosować ćwiczenia rozluźniające. Dobrze sprawdzą się powolne, spokojne ruchy miednicą w przód i w tył, ruchy okrężne oraz tak zwane “ósemki”. Ćwiczenia te można wykonywać zarówno w pozycji stojącej, siedzącej (na przykład na dużej piłce), jak i w klęku podpartym na przedramionach.

Rozluźnienie uzyskamy również dzięki pozycjom odciążającym ten odcinek kręgosłupa, na przykład dzięki pozycji dziecka.

Przyjmij pozycję siadu na piętach, rozszerz kolana na tyle szeroko, aby brzuszek miał między nimi wystarczająco miejsca. Wyciągnij ręce przed siebie, wykonaj skłon, starając się sięgnąć rękami jak najdalej, jednocześnie starając się nie odrywać pośladków od pięt. Znajdź pozycję, w której ci najwygodniej i pozostań w niej tak długo, jak przynosi ci ulgę. Pamiętaj o oddechu, zgodnie z zasadą: wdech nosem, wydech ustami. Niech wydech będzie dłuższy niż wdech – dzięki temu zrelaksuje się nie tylko twój kręgosłup, ale i reszta ciała. 

Ból kręgosłupa piersiowego w ciąży

Zmiany anatomiczne i biomechaniczne dotykające kobiety mogą mieć swoje odbicie także w odcinku piersiowym kręgosłupa.

Dlaczego?

Tutaj jedną z głównych ról odgrywają piersi, które z każdym miesiącem stają się coraz cięższe, co może wpływać na pogłębienie kifozy piersiowej, czyli wypukłej krzywizny tego odcinka kręgosłupa. Taka postawa powodować będzie nadmierne rozciągnięcie mięśni grzbietu na wysokości kręgosłupa piersiowego, co z kolei wiązać się będzie z ich osłabieniem. 

W radzeniu sobie z tą dolegliwością dobrym rozwiązaniem będzie odpowiednio dobrany biustonosz (najlepiej przez brafitterkę), który odciąży kręgosłup piersiowy i pozwoli uniknąć bólu w jego okolicy. Warto pamiętać również o utrzymywaniu postawy ciała zbliżonej do prawidłowej. 

Ból kręgosłupa szyjnego w ciąży

W ciąży ból może pojawić się także w odcinku szyjnym kręgosłupa. Jednym z powodów może być zmiana ustawienia spoczynkowego głowy, a dokładniej wysunięcie jej do przodu. Kontrola prawidłowej postawy oraz rozluźnienie mięśni mostkowo-obojczykowo-sutkowych, ich powięzi oraz mięśni pochyłych może pomóc w pozbyciu się bólu.

Dolegliwości bólowe szyi mogą mieć również pochodzenie stresowe. Przyczepiający się do wyrostków kolczystych kręgosłupa szyjnego mięsień czworoboczny, a właściwie jego część zstępująca (zwana również mięśniami kapturowymi), bardzo często w sytuacjach przewlekłego stresu wchodzi w stan napięcia. Jest to dobrze znany większości z nas ból karku, któremu nierzadko towarzyszy ból głowy. Może on także promieniować do barków i wzdłuż kończyn górnych. 

Tutaj zbawiennym może okazać się masaż uciskowy spiętych mięśni, np. przez bliską osobę lub w postaci automasażu. Często pomaga również termoterapia, czyli ciepłe lub zimne okłady — w zależności od preferencji. 

Uwaga!

Warto wziąć pod uwagę, iż nagły ból szyi po 20. tygodniu ciąży, któremu towarzyszy zamazane widzenie i/lub plamki przed oczami, może być jednym z objawów mogącym sugerować stan przedrzucawkowy. To oczywiście jeden z przykładów, ale w przypadku wątpliwości zawsze należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza.

Ból kości guzicznej w ciąży

U niektórych ciężarnych często podczas wstawania po dłuższym siedzeniu występują intensywne bóle w okolicy kości guzicznej. Związane one są ze zwiększoną ruchomością pomiędzy kością krzyżową a guziczną (spowodowaną działaniem relaksyny, która w ten sposób przygotowuje tę okolicę do porodu).

Zapobiegać temu bólowi można dbając o prawidłową pozycję podczas siedzenia — należy zwracać uwagę na to, by siedzieć na guzach kulszowych, z neutralną pozycją miednicy i z wyprostowanym kręgosłupem. Należy unikać siedzenia na kości guzicznej, z podwiniętą miednicą.

Pseudorwa – zespół mięśnia gruszkowatego w ciąży

Wraz z miednicą, ustawiającą się do nadmiernego przodopochylenia, swoje położenie zmienia także kość krzyżowa, przechodząc z ustawienia pionowego w kierunku poziomego. Takiemu ustawieniu kości krzyżowej towarzyszy nadmierna aktywność mięśnia prostownika grzbietu, co może powodować między innymi reakcję obronną mięśnia gruszkowatego, jaką jest wzmożone jego napięcie. Bardzo często prowadzi to do tak zwanego zespołu mięśnia gruszkowatego.

Z jakiego powodu?

Mięsień gruszkowaty ma swój przyczep początkowy na kości krzyżowej, biegnie przez otwór zasłonowy, aby przyczepić się do krętarza większego kości udowej. Przez otwór zasłonowy przebiega również nerw kulszowy – w prawidłowych warunkach – pod mięśniem gruszkowatym. Zwiększone napięcie włókien tego mięśnia może powodować ucisk na nerw kulszowy, dając objawy znanej nam dobrze rwy kulszowej, czyli ból promieniujący od pośladka wzdłuż kończyny dolnej, aż do stopy. 

W zniesieniu tego rodzaju bólu pomocne będą pozycje rozciągające mięsień gruszkowaty oraz mięśnie pośladkowe.

Ból stawów krzyżowo-biodrowych w ciąży

Ćwiczenia i pozycje, które poznałaś czytając o bólu kręgosłupa lędźwiowego, znajdą swoje zastosowanie również w przypadku bólu stawów krzyżowo-biodrowych.

Skąd się ten ból bierze?

Między innymi za sprawą relaksyny – hormonu, który podczas ciąży odpowiada między innymi za przygotowanie miednicy do porodu, działając rozluźniająco na znajdujące się w jej obrębie mięśnie, więzadła i stawy. Rozluźnieniu ulega między innymi spojenie łonowe, na skutek czego miednica otwiera się, co prowadzi do zwiększonej kompresji na stawy krzyżowo-biodrowe. Następstwa tych zmian mogą powodować duży ból, który przenosić się może przez kręgosłup w górę ciała, a przez kość biodrową na stawy biodrowe i kończyny dolne.

Do ćwiczeń i pozycji relaksujących dołączyć można delikatny masaż okolicy stawów krzyżowo-biodrowych – albo przez osobę bliską, albo w ramach autoterapii.

Warto także wprowadzić kilka nawyków, które ochronią te stawy przed dodatkowym obciążeniem:

• kładzenie się oraz wstawanie z łóżka przez bok,
• spanie z poduszką między nogami,
• obracanie się w łóżku ze złączonymi nogami,
• wsiadanie do samochodu – najpierw należy usiąść na fotelu, a następnie wsunąć nogi do środka, utrzymując złączone kolana.

Fizjoterapia w dolegliwościach bólowych w ciąży

Jeżeli dolegliwości bólowe trwają już dłuższy czas, a ćwiczenia i pozycje rozluźniające nie pomagają – warto udać się do fizjoterapeuty, który za pomocą odpowiedniego badania oceni źródło bólu, na tej podstawie zaplanuje i wdroży odpowiednią terapię, a także zaleci odpowiednią profilaktykę i dalsze postępowanie. Istnieje wiele bezpiecznych metod, które można stosować u ciężarnej, jeśli ciąża przebiega prawidłowo i nie ma przeciwwskazań od lekarza prowadzącego ciążę. 

Terapia manualna w ciąży

Jest to jedna z popularniejszych metod diagnostyczno-terapeutycznych wykorzystywanych w fizjoterapii, również u kobiet w ciąży. Znajduje swoje zastosowanie przede wszystkim w pracy z układem mięśniowym, stawowym, więzadłowym, a także nerwowym. Podstawowym narzędziem tej terapii są ręce fizjoterapeuty – stąd określenie “manualna” – które aplikują odpowiedni dotyk, nacisk, chwyty i ruchy, adekwatne do usprawnianego rejonu ciała.

Terapia punktów spustowych w ciąży

Dysbalans mięśniowy, powstający w ciele kobiety na skutek zmiany postawy, a także przeciążenia i stres, często mogą skutkować powstawaniem tak zwanych punktów spustowych. Są to niewielkie, bolesne zgrubienia na mięśniach, niekiedy nawet wyczuwalne pod palcami. Proces ich powstawania nie został do końca zbadany, jednak badania wskazują na teorię, która zakłada, iż punkty te powstają na skutek nieprawidłowego skurczu niektórych włókien mięśniowych. Efektem tego jest niedokrwienie i niedotlenienie danego obszaru. Fragment mięśnia objęty tym procesem staje się nadwrażliwy i bolesny. Terapia punktów spustowych polega na ucisku tych miejsc z odpowiednią siłą i pod odpowiednim kątem. Taki ucisk po krótkiej chwili powoduje zmniejszenie napięcia mięśnia, poprawę przepływu krwi i limfy w sąsiadujących naczyniach, a tym samym przyczynia się do szybszej regeneracji danej okolicy.

Poizometryczna relaksacja mięśni (PIR) w ciąży

Jest to jedna z metod mających na celu rozluźnienie mięśni znajdujących się w zbyt dużym napięciu. Polega na odpowiednim rozciąganiu, aktywowaniu i relaksacji danego mięśnia (lub grupy mięśniowej). Działanie redukujące ból i zwiększone napięcie mięśnia odbywa się tu na poziomie mięśniowo-nerwowym. PIR jest techniką stosowaną głównie w gabinecie fizjoterapeutycznym, jednak po odpowiednim instruktażu pacjentka może stosować te techniki również sama w domu, w ramach autoterapii.

Masaż relaksacyjny w ciąży

Masaż u kobiet ciężarnych stosuje się w celu zniesienia napięć mięśniowych i powięziowych, które występować mogą w każdym trymestrze ciąży. Pacjentka najczęściej masowana jest w leżeniu na boku – najlepiej na lewym. Pozycja taka zapobiega uciskowi płodu i macicy na żyłę główną dolną. Masaż przeważnie obejmuje okolice grzbietu, karku i barków, klatki piersiowej oraz kończyn górnych i dolnych. Ważne jest jednak indywidualne podejście do pacjentki, które pozwoli skupić się na tych partiach, które ciężarna wskazuje jako najbardziej napięte i problematyczne. Poza efektem rozluźniającym napięte tkanki, masaż ciążowy wykazuje również działanie redukujące stres i napięcie nerwowe. 

Kinesiotaping w ciąży

Jest to metoda terapeutyczna, której podstawowym działaniem jest wspomaganie układu mięśniowo-powięziowego za pomocą naklejanych na skórę specjalnych taśm. W wyniku aplikacji plastra dochodzi do uniesienia i pofałdowania naskórka, dzięki czemu zwiększa się przepływ krwi w okolicznych naczyniach. Dochodzi także do usprawnienia transportu chłonki, co usprawnia proces samoleczenia problematycznej okolicy.

U kobiet w ciąży kinesiotaping znajdzie swoje zastosowanie w przypadku dolegliwości bólowych poszczególnych odcinków kręgosłupa, czy miednicy. Odpowiednia aplikacja plastrów będzie mieć również działanie przeciwobrzękowe. U pacjentek ciężarnych świetnie sprawdzi się w przypadku obrzęków kończyn dolnych, które często występują zwłaszcza w drugim i trzecim trymestrze. Należy pamiętać jednak, że sam kinesiotaping w większości nie naprawi problemu. Traktujemy go natomiast jako uzupełnienie terapii gabinetowej i indywidualnej pacjentki. 

Niezależnie od metody pracy, którą fizjoterapeuta zdecyduje się zastosować u ciężarnej, powinien najpierw upewnić się, czy nie występują u niej przeciwwskazania do tego rodzaju pracy. Poza technikami stosowanymi przez fizjoterapeutę w gabinecie, bardzo istotną rolę odgrywa praca indywidualna ciężarnej. Dlatego przeważnie pacjentka otrzymuje szereg zaleceń do stosowania na co dzień, zestaw kilku ćwiczeń, czy zalecenie zmiany niekorzystnych nawyków. 

Podsumowanie 

Mimo iż wielokrotnie słyszy się, że ból jest nieodzownym elementem ciąży, na szczęście nie jest to prawdą. Współczesna fizjoterapia ma wiele do zaoferowania i dobry specjalista może pomóc się go pozbyć w zdecydowanej większości przypadków. Podstawą jest jednak odpowiednia diagnostyka i badanie, które pozwolą dotrzeć do rzeczywistego źródła uciążliwych dolegliwości bólowych. Tylko w ten sposób możliwe jest wdrożenie skutecznej i bezpiecznej terapii.

Bibliografia

• Szukiewicz, D. Fizjoterapia w ginekologii i położnictwie. (2012). Warszawa: PZWL
• Fast, A., Shapiro, D., Ducommun, E. J., Friedmann, L. W., Bouklas, T., & Floman, Y. (1987). Low-back Pain in Pregnancy. Spine, 12(4), 368–371.
• Wu, W. H., Meijer, O. G., Uegaki, K., Mens, J. M. A., van Dieën, J. H., Wuisman, P. I. J. M., & Östgaard, H. C. (2004). Pregnancy-related pelvic girdle pain (PPP), I: Terminology, clinical presentation, and prevalence. European Spine Journal, 13(7), 575–589.
• Piekarska, A., Pilch, D., Zaremba, K., Zalewska, A., Gałczyk, M. (2019). Rehabilitacja w ciąży… i boli mniej. Sztuka leczenia, 2019, 1, 65-71.
• Majchrzycki, M., Mrozikiewicz, P. M., Kocur, P., Bartkowiak-Wieczorek, J., Hoffmann, M., Stryła, W., Seremak-Mrozikiewicz, A., Grześkowiak, E. (2010). Dolegliwości bólowe dolnego odcinka kręgosłupa u kobiet w ciąży. Ginekologia Polska, 2010, 81, 851-855.
• Zaworski, K., Latosiewicz, R., Majcher, P., Derewiecki, T. (2015). Terapia manualna w diagnozowaniu i leczeniu zespołu mięśnia gruszkowatego – studium przypadku. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2015, 21(2), 215-220.