+48 881 20 20 20
+48 881 20 20 20

Mikcja - anatomia, fizjologia, prawidłowe zachowania

Mikcja to jeden z podstawowych procesów życiowych człowieka. Prawidłowe zachowania związane z mikcją będą kluczowe dla jej fizjologicznego przebiegu. Jak zbudowany jest pęcherz moczowy i cewka moczowa? Jak wygląda sterowanie nerwowe mikcją? Dlaczego tak ważne jest, aby mięśnie dna miednicy były wydolne? W czym może pomóc trening pęcherza moczowego? Co to jest dzienniczek mikcji i jak go wypełnić prawidłowo? Przeczytaj nasz artykuł i zapoznaj się z najważniejszymi informacjami na temat fizjologii oddawania moczu.

Budowa i funkcję pęcherza moczowego

Pęcherz moczowy to organ, którego zadaniem jest magazynowanie moczu. Jego budowa jest nieskomplikowana, a kształtem przypomina on balonik, który napełnia się i kurczy. Dzięki połączeniu nerwowemu pęcherz moczowy wysyła sygnał do mózgu o konieczności skorzystania z toalety.

Pęcherz moczowy składa się z następujących część:

  • szczyt pęcherza
  • trzon pęcherza
  • dno pęcherza
  • szyja pęcherza
  • cewka moczowa

Wszystkie podane powyżej części wymienione są w kolejności od tej najwyżej do najniżej położonej. Trzon pęcherza to najważniejszy element organu z uwagi na funkcję magazynującą. Trójwarstwowa budowa ścian trzonu zawiera w sobie włókna mięśni gładkich ułożone w fałdy – m. wypieracz pęcherza. Mięsień ten w odróżnieniu od mięśni szkieletowych nie jest zależny od naszej woli. Na szczęście jednak podatny jest on na tzw. trening nawyków, który jest jedną z metod terapeutycznych w uroginekologii. Trening pęcherza będzie miał duże znaczenie podczas omawiania fizjologii mikcji i ewentualnych stanów patologicznych jak przykładowo zespół pęcherza nadreaktywnego.   

Pęcherz moczowy przymocowany jest do pępka przy pomocy więzadła pępkowego pośrodkowego. Co ciekawe, to połączenie jest jednym z powodów, dla których zalecany jest kaszel czy kichanie ze skrętem tułowia dla zachowania kontynencji. Dolna część pęcherza znajduje się obok macicy i pochwy, a cewka moczowa przechodzi przez mięśnie dna miednicy. Warto pamiętać o tym, że funkcję stabilizującą wszystkie narządy w miednicy mniejszej pełnią prawidłowo funkcjonujące mięśnie dna miednicy (włókna mięśniowe wolnokurczliwe).

Pęcherz moczowy to organ, który podczas wypełniania zwiększa pojemność, ale nie zmienia ciśnienia. Jest to tzw. zbiornik niskociśnieniowy. Ciśnienie wewnątrz pęcherza wynosi jedynie 20 mmHg. Wszystko to dzięki wyjątkowej budowie ścian pęcherza. Mają one charakterystyczne pofałdowania, co umożliwia swobodne napełnianie się trzonu pęcherza bez wzrostu ciśnienia.

Cewka moczowa – kilka słów o niej

Cewka moczowa ma budowę warstwową. Składa się od wewnątrz z tkanki nabłonkowej, a na na zewnątrz z dwóch warstw tkanki mięśniowej. Cewka moczowa jest bardzo ważnym elementem pęcherza, który zapewnia trzymanie moczu. Aby tak się stało, wydolny musi być m. zewnętrzny zwieracz cewki moczowej. Co ciekawe w anatomii cewki moczowej wyróżnia się także m. wewnętrzny zwieracz cewki moczowej, który to zbudowany jest z mięśni gładkich niezależnych od naszej woli. Cewka moczowa u kobiet jest krótsza niż u mężczyzn, co może być przyczyną częstszych infekcji pęcherza moczowego.

O ile w pęcherzu ciśnienie wynosiło około 20 mmHg, to w cewce moczowej ta wartość wynosi już około 110 mmHg. Tak duża różnica zapewnia kontynencję (trzymanie moczu). Zgodnie z prawami fizyki ciecz (w tym przypadku mocz) pozostanie w miejscu o niższym ciśnieniu. Podczas mikcji istotną rolę będzie odgrywać współpraca pomiędzy m. wypieraczem pęcherza, a m. zewnętrznym zwieraczem cewki moczowej i m. wewnętrznym zwieraczem cewki moczowej, o czym w kolejnym rozdziale.

Fizjologia mikcji – sterowanie nerwowe

Proces oddawania moczu (mikcja) jest ściśle koordynowany przez układ nerwowy. Choć w pewien sposób można panować nad kontynencją, to w dużej mierze system sterowania nerwowego będzie nadrzędny w tym procesie. Ośrodki mikcji znajdują się zarówno w ośrodkowym, jak i obwodowym układzie nerwowym.

Ośrodki mikcji:

  • Ośrodek mikcji w płacie czołowym – powiadamianie o konieczności skorzystania z toalety
  • Ośrodek mikcji w moście – koordynacja sygnałów docierających z pęcherza moczowego
  • Poziom Th10 – L2 – sterowanie relaksacją m. wypieracza pęcherza podczas fazy napełniania
  • Poziom S2 – S4 – pobudzanie m. wypieracza pęcherza do skurczu podczas fazy wydalania

Mikcja polega zarówno na magazynowaniu, jak i wydalaniu moczu. Każda faza tego procesu jest ze sobą ściśle połączona. Na samym początku m. wypieracz pęcherza pozostaje zrelaksowany, a pęcherz powiększa się wraz z napływem coraz to większej ilości moczu z moczowodów. Fizjologicznie pierwszy sygnał o wstępnym napełnieniu pęcherza wysyłany jest do mózgu przy objętości 150 – 200 ml moczu. Zwykle jednak nie szuka się najbliższej toalety przy niewielkim uczuciu parcia na pęcherz. W tym momencie dużą rolę spełniać będą mięśnie dna miednicy, które zamykając cewkę będą wyhamowywać odruch skurczowy m. wypieracza pęcherza. Mięśnie dna miednicy i wspomniany m. wypieracz pęcherza działają przeciwstawnie ze sobą.

mikcja ośrodek sterowania

Uczucie coraz większego parcia na pęcherz zmusza do skorzystania z toalety. Wtedy właśnie zaczyna się kolejny etap mikcji, czyli faza otwierania i opróżniania. Mózg dostaje informację o tym, że są dogodne socjalnie warunki do wydalenia zalegającego moczu i wyłącza ośrodkowe hamowanie m. wypieracza pęcherza. Aby mocz mógł być wydalony na zewnątrz, cewka moczowa musi się otworzyć. W tym momencie ważna będzie praca parasympatycznego układu nerwowego, który wyhamuje aktywność m. zwieracza cewki moczowej, jak również poprawne nawyki na toalecie rozluźniające dno miednicy. Pod koniec fazy opróżniania zmniejsza się aktywność m. wypieracza pęcherza, a m. wewnętrzny i zewnętrzny zwieracz cewki moczowej zaczynają ją zamykać. Faza zamykania przechodzi ponownie w fazę magazynowania i cały cykl mikcji powtarza się.

Jak widać, proces sterowania nerwowego mikcją przebiegający w sposób fizjologiczny oparty jest na kilku ważnych aspektach. Przede wszystkim podczas fazy napełniania m. wypieracz pęcherza musi być w pełni zrelaksowany. W stanach patologicznych takich jak niektóre choroby układu nerwowego cały proces jest zaburzony i pojawia się niechciana aktywność m. wypieracza pęcherza. Niestety nietrzymanie moczu z powodu dysfunkcji centralnego układu nerwowego nie reaguje na terapię uroginekologiczną czy trening pęcherza. W takich sytuacjach konieczne jest włączenie farmakoterapii przez lekarza prowadzącego. Pęcherz może być również pobudzony przedwcześnie na skutek nieprawidłowych przyzwyczajeń związanych z toaletą i objawia się to tzw. parciem naglącym występującym przy objętości nawet kilkudziesięciu mililitrów moczu. W przypadku takiej dysfunkcji doświadczony fizjoterapeuta uroginekologiczny zaleci odpowiednią terapię.

Mikcja – objętość, częstotliwość i inne parametry

Optymalna częstotliwość mikcji to 4 – 7 razy na dzień. W przypadku nocy dopuszczalna jest jedna wizyta w toalecie. Wyjątkiem będą kobiety w ciąży i osoby starsze. Na prawidłową częstotliwość i objętość wydalanego moczu bezapelacyjnie wpływ mają prawidłowe nawyki związane z wypitymi w ciągu dnia płynami. Dorosła kobieta średnio powinna wypijać minimum 2 lity wody. W oznaczaniu tej wartości stosuje się m.in. przelicznik 30 ml płynów na 1 kg masy ciała. Warto pamiętać, że do płynów zalicza się nie tylko wodę, ale także zupy, napary ziołowe, inne napoje. Dużo wody zawierają również owoce takie jak arbuzy.

Jak już zostało wcześniej wspomniane, pierwsze uczucie parcia na pęcherz w warunkach fizjologicznych następuje przy objętości moczu około 150 – 200 ml. Objętość wydalanego moczu  za jednym razem to około 300 ml. Strumień moczu powinien być nieprzerwany z natężeniem przypominającym sinusoidę. Zbyt duże napięcie mięśni dna miednicy może powodować niepełne otwarcie cewki moczowej i problemy z uzyskaniem dobrej jakości strumienia moczu. Może to w konsekwencji prowadzić do zalegania moczu w pęcherzu.

Prawidłowe nawyki związane z toaletą

Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na częstotliwość mikcji. Częste chodzenie do toalety bez zauważalnego parcia na pęcherz powoduje rozregulowanie całego systemu sterowania nerwowego. Przykładowo mózg przy 50 ml moczu w pęcherzu otrzymuje informacje o konieczności aktywacji m. wypieracza pęcherza, a relaksacji m. wewnętrznego zwieracza cewki moczowej. Receptory sensoryczne w pęcherzu moczowym „uczą się”, że przy niewielkiej objętości moczu w pęcherzu mają wysłać informację do mózgu o potrzebie skorzystania z toalety. Powtarzanie takiej sytuacji spowoduje nadreaktywność pęcherza moczowego, która może w dużej mierze wpłynąć na jakość życia. Do toalety powinno się chodzić wyłącznie „za potrzebą”, a nie „na zapas” przykładowo przed wyjściem z domu.

Kolejnym ważnym nawykiem jest prawidłowa pozycja siedząca na toalecie. Przede wszystkim stopy powinny być oparte na podłodze. Inne ich ułożenie będzie wzmagać napięcie tylnej taśmy mięśniowej, co w rezultacie utrudni rozluźnienie dna miednicy. Podobna sytuacja wystąpi, jeśli bielizna i dolna część garderoby będzie opuszczona wyłącznie na poziom ud. Może wtedy dość nieświadomie do napięcia pośladków celem utrzymania ubrania na właściwym miejscu. Zwiększone napięcie pośladków = zwiększone napięcie dna miednicy. Najlepszym rozwiązaniem w tej sytuacji będzie opuszczenie dolnej części garderoby i bielizny do poziomu stóp.

Wizyta w toalecie wymaga czasu i spokoju. Proces otwierania cewki moczowej i skurczu m. wypieracza pęcherza jest automatyczny. Efektem przyspieszenia wydalania moczu będzie świadome parcie, które niekorzystnie wpłynie na dno miednicy. Stres i pośpiech nie są sprzymierzeńcami fizjologicznej mikcji. Widać to będzie dobrze w miejscach publicznych takich jak zakład pracy czy galeria handlowa. Z uwagi na brak właściwej higieny w toalecie i obecność obcych osób za drzwiami przyjęta pozycja będzie nieprawidłowa, a strumień moczu często przerywany.

Trening pęcherza moczowego

Pęcherz moczowy podatny jest na naukę przyzwyczajeń. Pomimo tego, że m. wypieracz pęcherza jest mięśniem gładkim niezależnym od naszej woli, to można w pewien sposób go wyćwiczyć. Trening mikcji zalecany jest przede wszystkim osobom z mikcją dysfunkcyjną i zespołem pęcherza nadreaktywnego. Parcie naglące występujące przy niewielkiej objętości moczu w pęcherzu jest konsekwencją złych nawyków związanych z mikcją. Wprowadzając poprawne zachowania podczas toalety można stopniowo nauczyć pęcherz moczowy innych przyzwyczajeń. Przede wszystkim powoli należy wydłużać przerwy pomiędzy wizytami w toalecie. Receptory sensoryczne w trzonie pęcherza będą się „uczyć” nowej wartości objętości moczu, przy której powinien być wysyłany sygnał do mózgu o konieczności wizyty w toalecie.

Trening pęcherza moczowego to dążenie do optymalnych zachowań związanych z mikcją, które zostały wymienione w rozdziale Mikcja – objętość, częstotliwość i inne parametry. Zmieniając swoje nawyki toaletowe można ulepszyć proces sterowania nerwowego mikcji i zdecydowanie poprawić jakość życia. Trening pęcherza moczowego powinien automatycznie następować w wieku wczesnodziecięcym, kiedy to obecna jest nauka korzystania z nocnika. To właśnie ten moment jest ważny dla wyuczenia się prawidłowych zachowań związanych z mikcją, które pojawiać się będą również w wieku dorosłym.

Bardzo dobrym rozwiązaniem w przypadku diagnostyki, jak i terapii uroginekologicznej jest dzienniczek mikcji. Jest to prosta tabela, w której odnotowuje się wszystko, co związane z oddawaniem moczu. Przede wszystkim zapisywane są godziny wizyty w toalecie, objętość wydalanego moczu i ewentualna jego utrata na skutek różnych aktywności. Dzienniczek mikcji pozwala ocenić nawyki związane z toaletą oraz stopniowo je optymalizować.

Mikcja – podsumowanie

Mikcja to proces, który regulowany jest przez układ nerwowy. Koordynacja pracy m. wypieracza pęcherza i m. zwieracza cewki moczowej przy współpracy ośrodków mikcji zlokalizowanych w mózgu i w kręgosłupie jest kluczowa w zachowaniu kontynencji. Pęcherz moczowy podlega pewnym przyzwyczajeniom, co wykorzystuje się podczas leczenia niektórych zaburzeń mikcji. Dużą rolę w procesie magazynowania i oddawania moczu odgrywają również mięśnie dna miednicy. M. zewnętrzny zwieracz cewki moczowej pomaga w jej zamykaniu i otwieraniu. Mikcja to bardzo ważny proces fizjologiczny, a wszelkie nieprawidłowości mogą znacznie obniżyć jakość i komfort życia.

mapa dojazdu

Centrum Medyczne Meavita

Nasza lokalizacja

ul. Rusznikarska 14 lokal XX,
31-261 Kraków

Rejestracja pacjentów

pon – czw: 8:00 – 18:00
pt: 8:00 – 16:00
+48 881 20 20 20
+48 881 30 30 30
kontakt@meavita.pl

Fizjoterapia

mgr Ewelina Bijak
+48 881 03 03 07

mgr Konrad Węgliński
+48 881 91 91 60

fizjoterapia@meavita.pl

Poradnia dietetyczna

mgr Aneta Żebrowska

dietetyka@meavita.pl

Infolinia testy prenatalne

+48 881 03 03 03

Poradnia psychologiczna

mgr Gabriela Czarnecka
+48 881 03 03 04

mgr Dorota Stachnik
+48 881 03 03 05

mgr Aleksandra Wasilewska

psychologia@meavita.pl

Inspektor Ochrony Danych

Łukasz Długosz
iod@meavita.pl

Nasze strony

Media społecznościowe

Współpraca

Treści publikowanie na stronie mają charakter informacyjny oraz edukacyjny, nie stanowią porady medycznej.