Ból – sygnał ostrzegawczy z organizmu

Ból nigdy nie pojawia się bez powodu. To ostrzeżenie, które sam organizm wysyła do nas. Ból jest swego rodzaju sygnałem o toczącym się procesie niekorzystnym dla ciała. Nie koniecznie musi to być poważny stan patologiczny w centralnym układzie nerwowym czy układzie krążenia, ale także zaburzenie funkcjonalne i posturalne na poziomie układu mięśniowo-szkieletowego. Można powiedzieć, że ból jest w pewien sposób pozytywnym objawem, ponieważ pojawia się po to, by coś ważnego zakomunikować. Najważniejsze jest jednak to, aby w porę zauważyć ten sygnał pochodzący z naszego organizmu.

Korzystanie jedynie ze środków przeciwbólowych bez szerszej diagnostyki na temat pojawiającego się bólu jest błędem. Pytanie każdego pacjenta nie powinno brzmieć „Jak sobie poradzić z tym bólem?”, tylko „Dlaczego pojawił się ten ból?”. Znalezienie przyczyny dolegliwości bólowych jest bardzo ważne w kontekście późniejszego leczenia. Ból nie bez powodu pojawił się w danym momencie, warto o tym pamiętać. Niestety statystyki pokazują, że znaczny odsetek pacjentów korzysta z niesterydowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) czy dostępnych w każdym sklepie środków przeciwbólowych.

Tłumienie bólu przy korzystaniu z farmakoterapii bez wcześniejszej diagnozy może mieć fatalny w skutkach efekt. Wyłączanie ostrzeżenia ze strony organizmu może spowodować dużo większy problem w przyszłości. Ból pojawia się w różnych momentach, ale zawsze na skutek jakiejś przyczyny. Może to być tak banalny przykład jak uderzenie się biodrem o kant szafki kuchennej, ale ból może być także objawem toczącego się stanu zapalnego w organizmie.

Etiologia bólu głowy – diagnostyka różnicowa

Przyczyn bólu głowy jest mnóstwo. Praktycznie nie sposób ich wymienić, ponieważ ból głowy jest tak nieswoistym objawem, że może występować w wielu jednostkach chorobowych. Dlatego też jego diagnostyka będzie trudna, ale nie niemożliwa. Do kogo udać się z bólem głowy? Z pewnością wielu pacjentów słusznie uda się na konsultację do lekarza rodzinnego, który pokieruje na dalszą diagnostykę do specjalistów. Jednym z nich będzie neurolog, który jako pierwszy może zróżnicować ból głowy na podstawie wywiadu, badania medycznego i badań dodatkowych np. obrazowych czy laboratoryjnych.

W diagnostyce bólów głowy trzeba mieć na względzie tzw. czerwone flagi (red flags). Są to jednak takie objawy, które zmuszą pacjenta do skorzystania pilnie z pomocy lekarskiej na Szpitalnym Oddziale Ratunkowym. Jako przykład może posłużyć np silny ból głowy z utratą przytomności. Jeżeli w trakcie diagnostyki nie ma przeciwwskazań medycznych warto ten problem skonsultować z fizjoterapeutą. W gabinecie fizjoterapeutycznym przede wszystkim fizjoterapeuta diagnozuje pacjentów z przewlekłym, lub permanentnym bólem głowy zależnym od wykonywanej pracy czy aktualnej pozycji.

Napięciowe bóle głowy – przyczyny

Aby zrozumieć pojęcie napięciowych bólów głowy, należy dowiedzieć się nieco więcej na temat anatomii obszaru głowy i szyi. Duża ilość mięśni i stawów zlokalizowanych w odcinku szyjnych kręgosłupa oddziałuje na siebie wzajemnie. Pod uwagę trzeba także wziąć cały aparat więzadłowy i system powięzi. Neutralne ułożenie szyi i głowy powoduje równowagę w napięciu mięśniowym zarówno w przedniej, jak i tylnej części szyi. Co więcej, niektóre mięśnie szyi przyczepiają się do kresy karkowej na potylicy, a ich kontynuacją są mięśnie zlokalizowane bezpośrednio na mózgoczaszce i twarzoczaszce. Jak widać, cały kompleks szyjny i głowa są ze sobą ściśle powiązane, co będzie mieć kluczowe znaczenie w przypadku przenoszenia napięcia z jednych struktur na drugie.

Nieprawidłowe ułożenie szyi i głowy powoduje wzrost napięcia mięśniowego na podstawie czaszki w kompleksie podpotylicznym. Taka sytuacja permanentnie powtarzająca się będzie powodować napięcia całego czepca ścięgnistego na czaszce powodując napięciowe bóle głowy. Innym powodem bólu głowy o podłożu funkcjonalnym może być niestabilność odcinka szyjnego w zgięciu lub w wyproście. Brak odpowiedniej kontroli ruchów w szyi powoduje zaburzenia, które nie tylko objawiają się bólem głowy, ale także zawrotami czy nudnościami.

Prawidłowa postawa ciała powinna bazować nie tylko na ułożeniu szyi i głowy, ale pracę z nią powinno zacząć się już od ułożenia stóp. Niewłaściwe obciążenie kończyn dolnych wywołuje kaskadę zdarzeń, co w konsekwencji może spowodować ból głowy o charakterze napięciowym. Prawidłowa oś kończyn dolnych i ułożenie miednicy w pozycji neutralnej będzie podstawą do właściwego ułożenia kręgosłupa i głowy. Nie można dobrze skorygować ustawienia odcinka szyjnego kręgosłupa, jeśli przykładowo pacjent ma nadmierną lordozę lędźwiową i kifozę piersiową, a klatka piersiowa jest zamknięta.

Fizjoterapia skutecznym lekarstwem na ból głowy

Wizyta u dobrego fizjoterapeuty będzie bardzo ważna, aby pozbyć się napięciowych bólów głowy. Zadaniem fizjoterapeuty będzie nie tylko zniwelowanie dolegliwości bólowych, ale przede wszystkim znalezienie ich przyczyny. Pierwsze odpowiedzi na nurtujące pytanie „Skąd się wziął ból głowy?” będzie można spróbować uzyskać już przy wywiadzie medycznym, a następnie podczas badania przedmiotowego. Holistyczne podejście do problemu pacjenta będzie dość istotne, ponieważ szukanie przyczyny bólu głowy jedynie w górnej partii ciała niekoniecznie będzie dobrym rozwiązaniem.

Jednym z najważniejszych etapów badania będzie ocena postawy ciała oraz stanu funkcjonowania pacjenta przykładowo w chodzie. Informacje z wywiadu medycznego na temat częstotliwości i okoliczności napięciowego bólu głowy będą kluczowe w diagnozie zaburzeń.Dokładna obserwacja zachowania całego ciała pozwala wysnuć dalsze wnioski na temat dolegliwości bólowych, z którymi pacjent przyszedł. Ciało człowieka jest strukturalną i funkcjonalną całością, dlatego też trzeba pamiętać o tym, że różne struktury mają na siebie wpływ.

Jak powinna wyglądać wizyta konsultacyjna u fizjoterapeuty?

Pierwszą częścią wizyty konsultacyjnej jest obszerny wywiad medyczny z uwzględnieniem informacji dotyczących występowania bólu głowy, ale także chorób współtowarzyszących, przyjmowanych leków czy innych ważnych aspektów życia. Fizjoterapeuta zada pytanie o codzienne nawyki, rodzaj wykonywanej pracy zawodowej czy uprawianą aktywność ruchową. Nie bez znaczenia będą te pytania, ponieważ odpowiedzi na nie mogą dać dużo wskazówek, co do dalszej pracy fizjoterapeutycznej czy zaleceń domowych.

Kolejną częścią pierwszej wizyty u fizjoterapeuty będzie badanie szczegółowe. Oparte jest badaniu i ocenie zarówno zakresu ruchomości kręgosłupa i stawów obwodowych, jak i sile mięśniowej.

Na co doświadczony fizjoterapeuta zwraca uwagę?

• Ocena postawy ciała w staniu, siedzeniu i podczas chodu
• Badanie ruchomości globalnej i segmentarnej kręgosłupa (ze szczególnym skupieniem na odcinek szyjny)
• Ocena ustawienia kończyn dolnych, miednicy i badanie stawów krzyżowo-biodrowych
• Wykonanie podstawowych testów funkcjonalnych sprawdzających m.in. elastyczność mięśni

Na podstawie informacji uzyskanych w wywiadzie i podczas badania szczegółowego pacjenta fizjoterapeuta może postawić wstępną diagnozę i zaplanować przyszłą terapię. Dobrze dobrane metody fizjoterapeutyczne i ćwiczenia domowe będą stopniowo minimalizować problem, z którym pacjent przyszedł. Ważna będzie także prawidłowa postawa ciała na co dzień, aby nie doprowadzać do niewłaściwego ustawienia szyi i głowy. Pozytywne zmiany w staniu czy siedzeniu nie nastąpią z dnia na dzień, więc korekcja ustawienia kręgosłupa nie musi być bezwzględnie utrzymywana cały czas. Mięśnie muszą się przyzwyczaić do innej pracy, którą będą wykonywać na co dzień.

Jakie narzędzia fizjoterapeutyczne pomocne będą w leczeniu napięciowych bólów głowy?

Terapia mięśniowo-powięziowa

Techniki mięśniowo-powięziowe mają za zadanie uelastyczniać tkanki miękkie (powięź, mięśnie) i przywracać ich naturalną funkcjonalność. Terapia taka bazuje na delikatnych chwytach ukierunkowanych na odblokowanie restrykcji tkankowych.

Masaż głęboki

Choć wydawać by się mogło, że masaż ma zawsze formę relaksacyjną czy odprężającą, to w przypadku masażu głębokiego wygląda on nieco inaczej. Wykorzystywane sposoby rozluźnienia docierają do mięśni, które są aktualnie w zbyt wysokim napięciu spoczynkowym. Choć nie zawsze taka praca manualna jest komfortowa, to przynosi ona zazwyczaj pozytywne skutki terapeutyczne. 

Mobilizacje i manipulacje stawowe

W przypadku restrykcji stawowych oraz ograniczeń ruchomości fizjoterapeuta wykorzystuje techniki mobilizacyjne na stawy kręgosłupa czy stawy obwodowe kończyn górnych i dolnych. Może się również posłużyć manipulacjami stawowymi, jeśli nie ma do tego przeciwwskazań.

Poizometryczna relaksacja mięśni

Technika poizometrycznej relaksacji to jak sama nazwa wskazuje wykorzystanie napięcia izometrycznego mięśnia w celu pojawienia się po nim fizjologicznego rozluźnienia. To właśnie na tej relaksacji najbardziej zależy fizjoterapeucie, który dzięki temu w bezpieczny i komfortowy sposób może doprowadzać do zwiększania elastyczności danego mięśnia. 

Ćwiczenia wzmacniające lub rozluźniające

Celowane ćwiczenia dla danego pacjenta pozwolą poprawić jego siłę oraz elastyczność mięśni. Dzięki temu kontrola całego ciała będzie dużo lepsza, co zminimalizuje nieprawidłowe kompensacje na poziomie obręczy barkowej i szyi. 

Terapia funkcjonalna

Jest to szereg różnych ćwiczeń ukierunkowanych na poprawę zaburzonej funkcji. Przykładem może być nieprawidłowy wzorzec chodu, którego powtarzanie wzmaga napięcie w górnej części kręgosłupa. Terapia funkcjonalna będzie miała za zadanie stopniowo wprowadzić nowy wzorzec zachowania.

Praca nad korekcją postawy

Podstawą pracy z pacjentem powinno być uświadomienie mu idei prawidłowej postawy ciała i ukazanie błędów, które musi poprawić. Korzystanie z prawidłowych nawyków dotyczących postawy ciała przyspieszy proces terapii.

Kinesiotaping

Wykorzystanie specjalnych plastrów podatnych na rozciąganie do wzmocnienia czy rozluźniania mięśni. Sposób aplikacji tejpów zależy od celu jej wykonania.

Inne metody fizjoterapeutyczne 

Podsumowanie

Ból jest sygnałem ostrzegawczym, który sugeruje jakiś problem w organizmie. Nie można lekceważyć bóli różnego rodzaju, tylko znaleźć ich przyczynę, aby móc je dokładnie wyleczyć. Napięciowe bóle głowy to dolegliwość, z którą skutecznie poradzi sobie dobry fizjoterapeuta z doświadczeniem. Zażywanie leków przeciwbólowych zmniejszy objawy, ale to efektywnie dobrana fizjoterapia wyleczy przyczynę.

Bibliografia

1. Prometeusz. Atlas anatomii człowieka t.1. Medpharm, Wrocław 2014
2. Schoultz L., Feitis R. Nieskończona sieć – anatomia powięzi w działaniu. Virgo, Warszawa, 2009.
3. Bogusz-Tomczak A. , Walczuk E. , Winczaruk M. Postępowanie terapeutyczne w przypadku różnych postaci bólów głowy ze szczególnym uwzględnieniem neuralgii nerwu trójdzielnego. Praktyczna fizjoterapia i rehabilitacja, nr 111 (Grudzień 2019).
4. Ciechomski J. Bóle głowy – diagnostyka i leczenie według konceptu manipulacji powięziowych L. Stecco. Praktyczna fizjoterapia i rehabilitacja, nr 51 (Czerwiec 2014)
5. Chochowska  M., Ogrodowczyk R., Klonowska J., Marcinkowski J.T. Tension headache and myofascial pain syndrome. Part II. Drug-free treatment – trigger point release (manual therapy). Hygeia Public Health 2015, 50(2): 288-293