Zmiany zachodzące u kobiet w okresie ciąży

Ciąża to czas, w których dochodzi do wielu przemian w organizmie kobiety. Ciało przygotowuje się do narodzin nowego życia, ale też przez 9 miesięcy jest „domem” dla rosnącego maluszka. W związku z tym zachodzą zmiany, które pozwalają na pełnienie tych dwóch funkcji.  Niestety często nie mają one pozytywnego wpływu na samopoczucie kobiety w ciąży, o czym będzie w kolejnym rozdziale. Wszystkie wymienione poniżej  zmiany zachodzące u kobiety podczas ciąży mają bezpośredni lub pośredni wpływ na funkcjonowanie dna miednicy. 

Sterowanie hormonalne jest kluczowe do utrzymania ciąży i jej prawidłowego przebiegu. Zwiększone wydzielanie estrogenów i progesteronu będzie oddziaływać na wiele układów i narządów. Progesteron to hormon, który obniża napięcie mięśniówki gładkiej. Jak wiadomo, mięśniówka ta wchodzi w skład  najważniejszych organów. W związku z tym, przykładowo spowolniona zostanie praca jelit, co będzie prowadzić do częstszych zaparć i problemów z wypróżnianiem. Pozostając przy układzie pokarmowym, można wspomnieć także o występowaniu nudności, które to wywoływane są przez zmniejszoną aktywność żołądka. Estrogeny we współpracy z relaksyną będą prowadzić do rozluźnienia więzadeł w układzie mięśniowo-szkieletowym. Objawem tego będą problemy bólowe przykładowo na poziomie stawów krzyżowo-biodrowych, stawów kręgosłupa czy spojenia łonowego.

Duże zmiany zachodzą także w układzie oddechowym podczas ciąży. Rosnące dziecko wraz z powiększającą się macicą i zwiększającym się poziomem wód płodowych doprowadzi do przesunięcia się przepony oddechowej ku górze. Jest ona ważna nie tylko z uwagi na wymianę gazową, ale wpływa także na ustawienie kręgosłupa, pracę przełyku czy funkcję mięśni dna miednicy. Prawidłowy oddech to współpraca przepony oddechowej i przepony miednicznej. Jeśli jedna z dwóch składowych pracuje w sposób nieprawidłowy, cała czynność oddychania jest zaburzona.

Układ krążenia to kolejny obszar, w którym widoczny będzie wpływ ciąży. Wzrost ciśnienia żylnego może mieć znaczenie dla pojawienia się żylaków. Najczęstszym miejscem, w którym mogą się one uwidocznić są kończyny dolne, ale także obszar dna miednicy (srom i odbyt). Zwiększa się także tendencja do powstawania hemoroidów. W przypadku układu moczowego istotny będzie zwiększony przepływ krwi w ciąży. Skutkować to będzie częstomoczem czy zastojem moczu w pęcherzu (ryzyko zakażeń).

Zmiany wynikające z bycia w ciąży dotyczą w dużej mierze również układu mięśniowo-szkieletowego. Powiększający się brzuch zmienia położenie środka ciężkości. Będzie to miało swoje odbicie w postawie kobiety. Przesunięcie środka ciężkości do przodu spowoduje konieczność zwiększenia lordozy lędźwiowej, by przeciwdziałać sile grawitacji. Niestety hiperlordoza będzie wpływać na kolejne zmiany w postawie, które przyczynią się do dolegliwości bólowych w tych obszarach. Charakterystyczne będzie ułożenie miednicy w przodopochyleniu, co będzie zwiększać napięcie przejścia lędźwiowo-krzyżowego i więzadeł w miednicy. Niewłaściwe położenie miednicy to zmniejszona siła m. dźwigacza odbytu. Mięśnie dna miednicy na skutek zmian postawy ciała generują mniejszą siłę skurczu, a rozwijająca się ciąża jest dodatkowym obciążeniem dla nich. Niewielki obszar dna miednicy w rzeczywistości podtrzymuje narządy miednicy mniejszej w tym powiększającą się macicę. Mięśnie dna miednicy w ciąży wykonują ogromną pracę, dlatego ich wydolność może się zmniejszyć.

Możliwe dysfunkcje dna miednicy i dolegliwości bólowe w przebiegu ciąży

Jak powyższy rozdział wskazuje, okres ciąży pełen jest wielu zmian w różnych układach wewnętrznych. Jednym z najczęściej pojawiających się problemów może być wysiłkowe nietrzymanie moczu. Dolegliwość ta niekoniecznie musi występować przed ciążą, by ponownie ujawnić się w jej trakcie. Wraz z rozwojem ciąży wysiłkowe nietrzymanie moczu może pojawić się niezależnie od wcześniejszej historii. Przeciążenie mięśni dna miednicy, jak również zmiany w układzie moczowym sprzyjają niekontrolowanym wyciekom moczu. Będzie miało to duże znaczenie w aspekcie jakości życia kobiety w ciąży. Na szczęście opieka doświadczonego fizjoterapeuty uroginekologicznego oraz sumiennie wykonywany zalecony zestaw ćwiczeń pomogą wyhamować lub całkowicie wyeliminować tą uprzykrzającą życie dolegliwość. Pozostając w tematyce układu moczowego, inna pojawiająca się dysfunkcja do pęcherz nadreaktywny. Częstomocz czy utrudniony wypływ moczu mogą rozregulować pracę pęcherza. Następstwem tego będzie konieczność częstych wizyt w toalecie, pomimo wystarczającego wypełnienia pęcherza.

Spowolnienie perystaltyki jelit doprowadza często do problemów z wypróżnianiem się. Pojawiające się parcie na toalecie będzie negatywnie wpływać na dno miednicy, jak również na pojawienie się hemoroidów. Dbanie o właściwą dietę (unikanie produktów powodujących zaparcia) będzie dobrym rozwiązaniem. W przypadku uciążliwych hemoroidów zalecana będzie konsultacja lekarska i włączenie miejscowej farmakoterapii. Nauka prawidłowego oddechu będzie też idealną opcją, by wspomagać perystaltykę jelit i pracę układu pokarmowego.

Zmiana postawy ciała kobiety w ciąży przyczyna dolegliwości bólowych nie tylko na poziomie miednicy, ale także na długości całego kręgosłupa czy w obszarze kończyn górnych i dolnych. Rozluźnienie więzadeł miednicy czy ucisk na dno miednicy może prowadzić do nieprzyjemnych odczuć dla kobiety. Fizjoterapia będzie kluczowa w tym zakresie.  Dolegliwości bólowe z układu mięśniowo-szkieletowego mogą narastać wraz z rozwojem ciąży i zmianą położenia środka ciężkości ciała. Jedne partie mięśniowe będą ulegać rozciągnięciu, a inne nadmiernie skracają się. Kobiety w ciąży często będą uskarżać się na bóle stóp. Powodem ich pojawienia się są wspomniane wcześniej zmiany na poziomie tkanki łącznej.  Pojawienie się płaskostopia czy deformacje stóp będą tego potwierdzeniem.

Zalety opieki fizjoterapeutycznej dla kobiety w ciąży

Konsultacja u doświadczonego fizjoterapeuty uroginekologicznego powinna być równie ważna jak regularne wizyty u swojego lekarza ginekologa-położnika prowadzącego ciążę. Zalecamy wizytę konsultacyjną, by sprawdzić stan i siłę swoich mięśni dna miednicy oraz wprowadzić plan terapii ewentualnych zaburzeń. Ponadto praca fizjoterapeuty uroginekologicznego nie opiera się wyłącznie na leczeniu, ale także na przeciwdziałaniu potencjalnym dolegliwości bólowych czy zaburzeniom funkcjonalnym. Opieka doświadczonego fizjoterapeuty specjalizującego się w zakresie uroginekologii zalecana jest w trakcie ciąży oraz jako przygotowanie do porodu  (tutaj można dodać link kierujący do tekstu o przygotowaniu do porodu).

Dobry fizjoterapeuta uroginekologiczny przeprowadzi szczegółowe badanie fizykalne oraz funkcjonalne, a na podstawie uzyskanych wyników nakreśli plan działania na kolejne miesiące. Regularne kontrole w gabinecie rehabilitacji pozwolą sprawdzać efekty wykonywanych ćwiczeń oraz ewentualnie zmodyfikować plan treningowy w przypadku nowo powstałych zaburzeń. Opieka lekarska, położnicza oraz fizjoterapeutyczna to kompleksowe dbanie o siebie w okresie ciąży. W trakcie oczekiwania na narodziny dziecka przez kilka miesięcy fizjoterapeuta uroginekologiczny pokaże instruktaż ćwiczeń czy codziennych zachować na czas wczesnego połogu tak, by kobieta tuż po porodzie (będąc jeszcze w szpitalu) wiedziała, jakie czynności może wykonywać, a jakie musi zmodyfikować lub wyeliminować. Opieka fizjoterapeuty powiększa także świadomość kobiety w ciąży na temat funkcjonowania swojego ciała.

Trening dna miednicy w ciąży

Ćwiczenia mięśni dna miednicy w ciąży są zalecane nawet, jeśli wcześniej nie były one nigdy wykonywane. W takim przypadku zalecana jest nauka pierwszych ćwiczeń wyłącznie pod kontrolą fizjoterapeuty uroginekologicznego, który dokładnie wytłumaczy krok po kroku ich cel i wykonanie. Jakość skurczu, jak i umiejętność późniejszego rozluźnienia to ważne składowe treningu mięśni dna miednicy.  Jest to tym bardziej istotne, ponieważ źle nauczone wzorce ruchowe trudno jest potem modyfikować.

Konsultacja fizjoterapeutyczna jest pomocna do tego, by stworzyć indywidualny program ćwiczeń dedykowany dla danej kobiety w ciąży. Dobór ćwiczeń mięśni dna miednicy w ciąży uzależniony jest o wielu czynników. Ułożony trening oparty jest o badanie fizjoterapeutyczne oraz aktualne dolegliwości kobiety w ciąży.  Ogólnie zalecane jest, aby do około 36 tygodnia ciąży pracować nad elastycznością mięśni dna miednicy. Oznacza to wzmacnianie i rozluźnianie w proporcjach 50:50. Są jednak wyjątki, kiedy to jedne kobiety w ciąży potrzebuje więcej skupić się na nauce rozluźnienia mięśni dna miednicy, a inne muszą skoncentrować się na ich wzmacnianiu. Dlatego indywidualne podejście do każdej kobiety w ciąży jest wręcz niezbędne, by opieka fizjoterapeutyczna była zoptymalizowana i ukierunkowana na potrzeby wybranej Pacjentki.

Profilaktyczne zachowania codzienne w ciąży

Oprócz treningu dna miednicy i ćwiczeń zmniejszających następstwa zmienionej postawy ciała w ciąży ważna jest także profilaktyka zachowań. Instruktaż wykonywania czynności domowych powinien zostać przedstawiony na pierwszym spotkaniu z fizjoterapeutą uroginekologicznym. Sumienne wykonywanie zaleconych ćwiczeń wzmacniających czy rozluźniających wybrane partie mięśniowe musi być połączony z nauką aktywizacji dna miednicy w trakcie różnych zadań. Przykładem może być wstawanie z łóżka, które prawidłowo wykonywane (przez podniesienie się przez bok) oszczędza dno miednicy, a w inny sposób może je mocno obciążać.

Dobry fizjoterapeuta uroginekologiczny przedstawi informacje na temat tego, jak chronić swoje dno miednicy oraz odpowie na wszystkie wątpliwości. Warto angażować mięśnie dna miednicy w codzienne aktywności, aby kompleksowo dbać o swoje ciało w ciąży. Pamiętajmy, że wykonuje ono ogromną pracę przez „9 miesięcy”, dlatego zdrowe nawyki ruchowe to podstawa.

Ciąża, a dno miednicy – podsumowanie

Ciąża to czas wielu przemian zachodzących w organizmie kobiety. Nie zawsze będą one jednak pozytywnie wpływały na samopoczucie oraz jakość życia. Fizjoterapia uroginekologiczna pozwala skutecznie zmniejszać dolegliwości z poziomu dna miednicy czy całkowicie je eliminować. Dobrym rozwiązaniem będzie konsultacja u doświadczonego fizjoterapeuty uroginekologicznego, który odpowie na wszystkie pytania dotyczące okresu ciąży oraz zaproponuje indywidualnie dobrany zestaw ćwiczeń, by przeciwdziałać skutkom ubocznym bycia w ciąży.

Bibliografia

1. Keller Y, Krucker J, Seleger M. W drodze do istoty kobiecości, AEM, Kraków 2015
2. Kozłowska J., Rehabilitacja w ginekologii i położnictwie, 2006 AWF Kraków
3. Jóźwik M, Jóźwik M, Adamkiewicz M, Szymanowski P, Jóźwik M. Budowa i czynność dna miednicy u kobiet – uaktualniony przegląd z podkreśleniem wpływu porodu drogami natury. Developmental Period Medicine, 2013, XVII, 1.
4. Sangsawang B., Sangsawang N. Stress urinary incontinence in pregnant women: a review of prevalence, pathophysiology and treatment. Int Urogynecol J 2013, 24:901–912
5. Sangsawang B. Risk factors for the development of stress urinary incontinence during pregnancy in primigravidae: a review of the literature. EJOG 2014, 178, 27-34