Połóg – okres rekonwalescencji po porodzie

Połóg to czas do 6 tygodni po porodzie, który powinien być poświęcony na odpoczynek i regenerację po trudach narodzin dziecka. Podczas połogu ciało powoli wraca do stanu fizycznego sprzed ciąży  pomimo tego, że cały proces powrotu do formy zajmuje zwykle nawet kilka miesięcy. Przede wszystkim macica obkurcza i oczyszcza się, a także ponownie lokalizuje się w miednicy mniejszej. 

Okres połogu to także ogromna burza hormonów. Wysoki poziom prolaktyny i oksytocyny, a niski estrogenów może nie jedną kobietę w połogu wprowadzić w huśtawkę nastrojów. Do tego sytuacja związana z pojawieniem się maluszka i nieprzespane noce mogą potęgować zmęczenie po porodzie. Najważniejsze w okresie połogu jest to, by dać sobie czas. Każda kobieta prędzej czy później wróci do pełnej aktywności ruchowej po ciąży i porodzie. Podejście kobiety i pomoc ze strony najbliższych będą bardzo istotne w całym procesie rekonwalescencji.  

Powrót do aktywności fizycznej powinien być kierowany zdrowy rozsądkiem. Zdrowie jest najważniejsze, dlatego wszelkie nieprawidłowości związane z oczyszczaniem się macicy należy zgłosić swojemu lekarzowi prowadzącemu. Przykładowo nagłe zatrzymanie krwawienia połogowego moźe być powodem do interwencji medycznej, co byłoby przeciwwskazaniem do rozpoczęcia aktywności ruchowej.

Zmiany zachodzące po porodzie siłami natury i cięciu cesarskim

Ciąża wywołuje wiele zmian w organizmie kobiety. Ciało przyzwyczaja się do nich i uczy się funkcjonować w inny sposób. Kiedy przychodzi czas po porodzie, wszystkie te zmiany z okresu ciąży powoli znikają, przez co organizm znowu musi się „przeprogramować”. Przede wszystkim zmienia się położenie środka ciężkości i postawa kobiety. Z uwagi na obniżenie i obkurczanie się macicy przepona oddechowa również może ponownie przesunąć się w dół, co poprawia znacznie jakość oddychania.

Zarówno poród siłami natury, jak i przez cięcie cesarskie może spowodować urazy okołoporodowe u kobiety. W przypadku porodu naturalnego mowa tutaj o ewentualnym nacięciu czy pęknięciu krocza. W przypadku porodu operacyjnego znacząca będzie obecność rany pooperacyjnej. Urazy okołoporodowe będą miały wpływ na późniejszą fizjoterapię i powrót do aktywności fizycznej.

Okres ciąży może powodować dysfunkcję mięśni dna miednicy, które będą miały wpływ na jakość życia kobiety po porodzie (niezależnie od jego rodzaju). Warto tutaj wspomnieć o tym, że w czasie ciąży dno miednicy jest przeciążone z uwagi na powiększającą się macicę. Sytuacja pogarsza się, jeśli w trakcie ciąży nie było profilaktycznych ćwiczeń dna miednicy czy terapii uroginekologicznej. Osłabione dno miednicy po porodzie objawia się wysiłkowym nietrzymaniem moczu czy obniżeniem narządów miednicy mniejszej. Wysiłkowe nietrzymanie moczu często jest także objawem przejściowym występującym tuż po porodzie siłami natury.

Konsultacja u fizjoterapeuty uroginekologicznego

Wizyta u lekarza ginekologa zalecana jest tuż po zakończonym połogu. Optymalnym rozwiązaniem byłaby również poporodowa konsultacja u fizjoterapeuty uroginekologicznego. Dobry fizjoterapeuta przeprowadzi szczegółowy wywiad medyczny na temat przebiegu ciąży, porodu i połogu oraz wykona badanie fizykalne obejmujące zarówno dno miednicy, jak i ewentualne rany/blizny po urazach okołoporodowych. Konsultacja u fizjoterapeuty uroginekologicznego powinna być koniecznością zwłaszcza w przypadku chęci szybkiego powrotu do aktywności fizycznej. Uprawianie sportu po porodzie bez oceny mięśni dna miednicy może skończyć się problemami natury uroginekologicznej jak wysiłkowe nietrzymanie moczu czy obniżenie narządów miednicy mniejszej.

Podczas badania fizjoterapeutycznego określa się również stopień rozejścia mięśni prostych brzucha. Jest to bardzo ważny element oceny poporodowej, ponieważ powłoki brzuszne były mocno przeciążone zarówno podczas całej ciąży, jak i często podczas porodu. Występujące rozejście mięśni prostych brzucha powinno być poddane odpowiedniej terapii  oraz regularnym ćwiczeniom  w domu. Najważniejszy aspekt fizjoterapii uroginekologicznej to indywidualizm. Choć przykładowo problem wysiłkowego nietrzymania moczu czy rozejścia mięśni prostych brzucha po porodzie dotyka wielu kobiet po zakończeniu ciąży, to dysfunkcje te u każdej z nich mogą mieć inne podłoże i zaawansowanie. Indywidualne podejście do każdej kobiety po porodzie powinno się rozpocząć od wnikliwego badania podmiotowego i przedmiotowego, by móc zoptymalizować terapię i zestaw ćwiczeń domowych.

Fizjoterapia po porodzie siłami natury

Pierwsze delikatne ćwiczenia oddechowe czy krążeniowe można zacząć już 12 h po porodzie siłami natury. Wszystko zależy jednak od świadomości i chęci kobiety. Wizyty u fizjoterapeuty uroginekologicznego jeszcze w trakcie ciąży będą szansą na to, by móc nauczyć się prawidłowych nawyków czy ćwiczeń oddechowych na czas pobytu w szpitalu. Nie każdy ośrodek medyczny dysponuje opieką fizjoterapeutyczną dla kobiet po porodzie. Każda kobieta, która już wcześniej miała styczność z treningiem mięśni dna miednicy i fizjoterapią uroginekologiczną będzie mogła zacząć powrót do formy po porodzie już przez pierwsze kilka dni po narodzinach dziecka. Warto zapamiętać, że wizyta u doświadczonego fizjoterapeuty uroginekologicznego w trakcie trwania ciąży nie musi być wyłącznie spowodowana występującą dysfunkcją dna miednicy, odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa czy obręczy miednicznej. To może być także wyłącznie wizyta profilaktyczna, co jest wysoce zalecane dla kobiet w ciąży.

Prawidłowe nawyki toaletowe, właściwe siedzenie czy podnoszenie dziecka to ważne informacje, w które powinna być zaopatrzona kobieta po porodzie. Powszechne czynności domowe, które zwykle nie sprawiały trudności, mogą być po porodzie przyczyną dalszego osłabiania dna miednicy czy mogą one także wywoływać dolegliwości bólowe w miednicy mniejszej (głównie z uwagi na ewentualne rany po urazie krocza). Dobry fizjoterapeuta uroginekologiczny przeprowadzi szczegółowy instruktaż czynności dnia codziennego, którego zadaniem będzie ochrona dna miednicy i powłok brzusznych. W kolejnych tygodniach połogu można powoli wprowadzać ruchy miednicą, delikatne napięcia dna miednicy czy m. poprzecznego brzucha. Wszystko zależy od możliwości fizycznych kobiety. Cały czas postępuje praca nad postawą, by odzyskać fizjologiczne krzywizny kręgosłupa sprzed ciąży i neutralne ułożenie miednicy. Po ukończonych 6 tygodniach od porodu siłami natury warto również zająć się mobilizacją blizny po ewentualnych urazach okołoporodowych krocza.

Fizjoterapia po cięciu cesarskim

W przypadku powrotu do formy po cięciu cesarskim duży wpływ na przebieg ćwiczeń i terapii będzie miała rana/blizna pooperacyjna. Podobnie jak po porodzie siłami natury konieczne będzie przeprowadzenie instruktażu czynności dnia codziennego zwracając uwagę nie tylko na osłabione dno miednicy, ale głównie na powłoki brzuszne i ranę po operacji. Jednym z najważniejszych aspektów profilaktycznych będzie zatem nauka prawidłowej postawy ciała, co będzie korzystnie wpływać na balans mięśniowy całego kompleksu miedniczno-lędźwiowego.. Istotną rolę będzie miała również nauka właściwego kaszlu i kichania oraz wstawania z łóżka. Tuż po cięciu cesarskim zalecane będą ćwiczenia krążeniowe, które będą miały za zadanie przeciwdziałać ewentualnym zakrzepom. 

Ćwiczenia oddechowe czy świadomościowe dla dna miednicy mogą być również przeprowadzone już w ciągu pierwszych kilku dni po porodzie. Prawidłowe gojenie się rany pooperacyjnej będzie warunkiem koniecznym do wprowadzania dalszych ćwiczeń takich jak mobilizacje miednicy czy kręgosłupa. Rana po cięciu cesarskim jest większa niż rana po nacięciu krocza, a jej lokalizacja jest również bardziej problematyczna. Wraz z upływem czasu i poprawnym zagojeniu się rany pooperacyjnej będzie można włączać również inne ćwiczenia (najlepiej skonsultowane z fizjoterapeutą uroginekologicznym) czy terapię blizny.

Powrót do aktywności fizycznej po ciąży

Aktywność ruchowa jest bardzo ważna dla zdrowia fizycznego i psychicznego. Powrót do sportu rekreacyjnego czy wyczynowego będzie jednak wymagał czasu i cierpliwości u kobiety po porodzie. Duże znaczenie będzie miał również fakt czy ciąża była fizjologiczna czy przebiegała z komplikacjami natury medycznej. W sytuacji, kiedy kobieta w ciąży musiała przymusowo leżeć przez kilka miesięcy, nie można oczekiwać, że kilka tygodni po porodzie będzie miała siłę wykonać 5-kilometrowy szybki marsz. Oprócz regeneracji mięśni dna miednicy czy mięśni brzucha równie ważne jest odzyskanie poziomu kondycji sprzed ciąży. Wiele kobiet w ciąży regularnie pływa czy ćwiczy ogólnorozwojowo, o ile nie występują przeciwwskazania medyczne. Nie zawsze jednak będzie to możliwe, dlatego każda kobieta inaczej reaguje na ciążę i w innym tempie wraca do formy po ciąży.

Jak już zostało zauważone powyżej, oprócz popołogowej wizyty lekarskiej konieczna powinna być także poporodowa wizyta u fizjoterapeuty uroginekologicznego. Po przeprowadzeniu konsultacji i badania doświadczony fizjoterapeuta zaproponuje możliwe formy aktywności ruchowej dostosowane do możliwości kobiety. Warto pamiętać, że większość kobiet po porodzie jako jedną pierwszych aktywności fizycznych zalicza spacer z noworodkiem. Taki ruch na świeżym powietrzu jest bardzo dobrym rozwiązaniem mającym na celu stopniowy powrót do kondycji po trudach porodu.

Podsumowanie

Powrót do formy po porodzie będzie przebiegał u każdej kobiety indywidualnie. Organizm potrzebuje czasu, aby dostosować się do zmian zachodzących podczas połogu, jak i po nim. Dążenie do wymarzonej sylwetki po ciąży za wszelką cenę nie będzie dobrym rozwiązaniem. Choć dla wielu kobiet powrót do formy sprzed ciąży oznacza głównie zrzucenie zbędnych kilogramów, to warto pomyśleć także o innych naruszonych ciążą strukturach jak przeciążony kręgosłup, osłabione dno miednicy czy rozciągnięte powłoki brzuszne. Najlepszą opcją będzie skorzystanie z wizyty konsultacyjnej u dobrego fizjoterapeuty uroginekologicznego, który sprawdzi jakość mięśni dna miednicy czy szerokość rozejścia mięśni prostych brzucha, a następnie poprowadzi terapię. Szybki powrót do aktywności fizycznej może skończyć się problemami natury uroginekologicznej w przyszłości. Trzeba dać sobie czas na regenerację po ciąży i porodzie.

Bibliografia

1. Keller Y, Krucker J, Seleger M. W drodze do istoty kobiecości, AEM, Kraków 2015.
2. Jóźwik M, Jóźwik M, Adamkiewicz M, Szymanowski P, Jóźwik M. Budowa i czynność dna miednicy u kobiet – uaktualniony przegląd z podkreśleniem wpływu porodu drogami natury. Developmental Period Medicine, 2013, XVII, 1.
3. Torbé D., Stolarek A., Lubkowska A., Torbé A. Aktywność fizyczna zalecana we wczesnym połogu. Pomeranian J Life Sci 2016;62(3):53-56
4. Kozłowska J., Rehabilitacja w ginekologii i położnictwie, 2006 AWF Kraków
5. Kmieć-Nowakowska J., Falkowska K. Ćwiczenia w połogu – etap szpitalny. Praktyczna fizjoterapia % rehabilitacja, nr 104 (Kwiecień 2019).
6. Interdyscyplinarne Wytyczne Polskiego Towarzystwa Uroginekologicznego odnośnie Rehabilitacji Okołoporodowej dotyczące opieki nad kobietą w ciąży fizjologicznej, podczas porodu fizjologicznego i w połogu celem zapobiegania urazom narządów dna miednicy oraz związanemu z tym nietrzymaniu moczu i stolca. 2015