Sposób żywienia kobiet w czasie trwania ciąży to jeden z najważniejszych czynników odpowiedzialnych za jej prawidłowy przebieg, zdrowie i samopoczucie matki, a także rozwój dziecka w okresie płodowym oraz stan jego zdrowia – zarówno w okresie dzieciństwa, jak i w życiu dorosłym.

Błędy żywieniowe w tym okresie, powtarzane regularnie, mogą przyczynić się do wystąpienia dolegliwości i komplikacji ciążowych. Błędy te mogą polegać z jednej strony na nadmiernej ilości spożywanych pokarmów, kalorii i składników pokarmowych, z drugiej zaś na ich zbyt niskiej podaży, a także sięganiu po produkty potencjalnie szkodliwe i przeciwwskazane podczas tych szczególnych 9 miesięcy.

Najczęstsze nieprawidłowości w żywieniu kobiet ciężarnych

Jedzenie „za dwoje”

Choć przez wiele lat panowało przekonanie, że kobieta w ciąży powinna jeść za dwoje, dziś wiemy już, że zapotrzebowanie w ciąży oczywiście wzrasta, jednak nie podwaja się, a konsekwencje nadmiernej kaloryczności diety matki mogą być bardzo poważne i zwiększać ryzyko zarówno komplikacji w trakcie ciąży jak i podczas porodu. Mogą również negatywnie wpływać na rozwój dziecka w życiu płodowym i stan jego zdrowia w dzieciństwie i dorosłości. Prawidłowa masa ciała kobiety oraz jej prawidłowe przyrosty w poszczególnych trymestrach są jednym z najistotniejszych czynników wpływających na urodzenie zdrowego dziecka. Kaloryczność diety powinna wzrastać stopniowo, w zależności od aktualnego trymestru, masy ciała, stanu zdrowia. Dbałość o spożywanie odpowiedniej ilości kilokalorii w ciągu dnia pozwala na uzyskanie optymalnych przyrostów masy ciała w ciąży i uniknięcie konsekwencji zarówno niedożywienia, jak i nadwagi i czy otyłości. Szczegółowe informacje na temat zapotrzebowania energetycznego w ciąży i przyrostów masy ciała znajdują się w artykułach

Brak odpowiedniej suplementacji

Ciąża wiąże się ze wzrostem zapotrzebowania na wiele składników odżywczych i choć to dieta i zbilansowany sposób żywienia powinny stanowić ich główne źródło, istnieją składniki wymagające suplementacji. Tymczasem, według niektórych danych, aż ¼ kobiet nie stosuje zalecanej suplementacji, co w skrajnych przypadkach może prowadzić do wielu niebezpiecznych konsekwencji tj. poronienia, poród przedwczesny, nieprawidłowy rozwój układu nerwowego dziecka, czy urodzenie dziecka ze zbyt niską masą ciała Według Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników do najważniejszych witamin oraz mikroelementów, o których suplementacji nie powinny zapomnieć kobiety zarówno w okresie przed jak i podczas ciąży zalicza się kwas foliowy, żelazo, witaminę D, jod oraz kwasy tłuszczowe omega – 3. Szczegółowe informacje na temat suplementacji, zalecanego czasu jej trwania oraz dawek przedstawione zostały w artykule SUPLEMENTACJA W CIĄŻY.

Niskie spożycie warzyw i owoców

Warzywa i owoce są głównym źródłem witamin i składników mineralnych i stanowią niezbędny element każdej zdrowej diety. Tymczasem, według niektórych statystyk okazuje się, że jedynie niewiele ponad 40% przyszłych mam spożywa warzywa i owoce w zalecanych ilościach tzn. minimum 400 g dziennie. Ich niedostateczna ilość może przyczynić się do niedoborów witamin (np. witaminy C), występowania zaparć i osłabienia odporności organizmu. Dodatkowo niskie spożycie warzyw i owoców jest czynnikiem ryzyka wystąpienia zaburzeń metabolicznych zarówno u mamy, jak i dziecka. Dlatego warto zadbać o to, aby warzywa i/lub owoce były obecne w każdym spożywanym w ciągu dnia posiłku.

Okazjonalne spożywanie produktów zakazanych w ciąży

Istnieją pewne produkty, których spożywanie jest bezwzględnie przeciwwskazane kobietom w ciąży, ze względu na ich udowodnione negatywne działanie na jej przebieg i rozwój dziecka. Wśród nich wyróżnia się przede wszystkim alkohol, produkty o niepewnej jakości mikrobiologicznej oraz niektóre zioła. Nie istnieją ich dawki uznane za bezpieczne i dozwolone do spożycia w trakcie ciąży – nawet te minimalne, spożywane od czasu do czasu, mogą stwarzać ryzyko wielu komplikacji i powikłań. Mimo to bardzo często można usłyszeć, że „jedna lampka wina nie zaszkodzi” należy pamiętać, że nigdy nie można mieć pewności co do tego, że już tak niewielka ilość alkoholu nie zaburzy trwale rozwoju dziecka. Stąd przez cały okres ciąży wskazana jest wstrzemięźliwość od przeciwwskazanych produktów. Więcej informacji na ich temat znajduje się w artykule NIEBEZPIECZNE POKARMY – PRODUKTY PRZECIWWSKAZANE W CIĄŻY.

Nieprzemyślane stosowanie ziół

Zioła i surowce roślinne mają wiele właściwości prozdrowotnych i mogą być skuteczne w walce z wieloma ciążowymi dolegliwościami. Należy wiedzieć jednak, że nie wszystkie z nich charakteryzują się potwierdzonym bezpieczeństwem dla przyszłej mamy i dziecka, a część ma udowodnione negatywne działanie. Dlatego, mimo powszechnego przekonania, że zioła jako produkty w pełni naturalne, są zawsze bezpieczne i wskazane, przed ich zastosowaniem warto wspólnie z lekarzem i dietetykiem ocenić potencjalne korzyści i zagrożenia wynikające z ich spożycia. Szczególną ostrożnością powinny wykazać się kobiety, których ciąża nie przebiega w pełni prawidłowo i które obarczone są ryzykiem poronienia lub porodu przedwczesnego.

Zbyt częste wypijanie herbaty i kawy

Herbata i kawa to przede wszystkim źródło kofeiny, której spożycie w trakcie ciąży należy ograniczyć. Dodatkowo w napojach tych występują taniny – substancje, które obniżają wchłanianie żelaza, na którego niedobory kobiety ciężarna są szczególnie narażone. Choć całkowita rezygnacja z ich spożycia nie jest niezbędna, zalecane jest ograniczenie ilości wypijanych kawy i herbaty do 2 filiżanek dziennie. Dodatkowo należy zadbać o to, aby nie spożywać ich bezpośrednio do posiłku ani bezpośrednio po jego zakończeniu.

Stosowanie diet eliminacyjnych bez wskazań medycznych

Kiedyś uważano, że stosowanie diety eliminacyjnej przez kobietę w trakcie ciąży (np. bezglutenowej, bezmlecznej, wykluczającej orzechy i/lub jaja) ma działanie profilaktyczne i chroni dziecko przed wystąpieniem alergii czy nietolerancji pokarmowych. Teraz wiemy już, że jest to jedynie mit, a dieta eliminacyjna w ciąży, stosowana bez wskazań medycznych niesie za sobą więcej potencjalnych zagrożeń niż korzyści. Dlatego, eliminacja jakichkolwiek produktów z diety powinna być poprzedzona konsultacją z lekarzem i dietetykiem, w celu zapewnienia bezpieczeństwa i zminimalizowania ryzyka ewentualnych niedoborów pokarmowych. Więcej na temat diety eliminacyjnych w ciąży znajduje się w artykule DIETY ELIMINACYJNE W CIĄŻY.

Stosowanie diet odchudzających w obawie przed nadmiernym przyrostem masy ciała

Ciąża to czas wielu zmian zachodzących w organizmie. Oprócz widocznie powiększającego się brzucha w organizmie kobiet mają miejsce dziesiątki niewidocznych przemian, które przygotowują ją na wszystkie 9 miesięcy, na poród oraz okres karmienia piersią. Wszystkie te zmiany są obciążające dla organizmu, dlatego nie jest to czas, w którym powinna mieć miejsce redukcja masy ciała. Stosowanie diety o obniżonej kaloryczności sprzyja osłabieniu odporności i ogólnemu samopoczuciu kobiet. Dodatkowo nie należy zapominać o tym, że jest to czas kiedy zapotrzebowanie na energię i poszczególne składniki pokarmowe wzrasta, a stosowanie diet redukcyjnych znacząco zwiększa ryzyko niedoborów. Dlatego redukcja masy ciała w przypadku nadwagi czy otyłości jest zalecana przede wszystkim przed ciążą, ale po jej rozpoznaniu niewskazane jest obniżanie kaloryczności diety, a wprowadzenie zdrowych nawyków żywieniowych, które sprawią, że sposób odżywiania i przyrosty masy ciała w poszczególnych miesiącach będą jak najbardziej optymalne. Więcej na temat odchudzania w ciąży znajduje się w rozdziale ODCHUDZANIE W CIĄŻY.

Nieregularne posiłki

Regularność posiłków jest bardzo ważna, ponieważ w dużym stopniu wpływa na zachowanie prawidłowej gospodarki węglowodanowo-insulinowej oraz zapobiega pojawianiu się napadów głodu, które mogą sprzyjać wybieraniu żywności szybkiej i wygodnej, często charakteryzującej się niską wartością odżywczą. Dlatego warto dopasować ilość spożywanych w ciągu dnia posiłków i odstępy między nimi do indywidualnego trybu i rytmu dnia – optymalnie powinny być to 4-5 posiłków w odstępach ok. 3 godzin. Te, które jedzone są poza domem, np. w szkole, czy w pracy dobrze zaplanować i przygotować dzień wcześniej i zabrać ze sobą.

Podsumowanie

Błędy żywieniowe popełniane w trakcie ciąży, zwłaszcza jeśli dochodzi do nich regularnie, mogą negatywnie odbić się na zdrowiu mamy i dziecka. Nie warto jednak popadać w skrajności – sporadyczne odstępstwa od zdrowej diety nie spowodują natychmiastowo jakichkolwiek komplikacji, mimo to dobrze jest zadbać o to, aby pojawiały się one jak najrzadziej, a codzienny sposób żywienia był zgodny z obowiązującymi zaleceniami.