Zmiany hormonalne w ciąży, a ich wpływ na układ ruchu

Podczas ciąży ciało kobiety przechodzi szereg zmian, których celem jest stworzenie odpowiednich warunków dla rozwijającego się w łonie matki dziecka. Praktycznie w każdym aspekcie funkcjonowania organizmu zachodzą bardzo istotne zmiany. Układ hormonalny na swój sposób steruje całym przebiegiem ciąży poprzez wydzielanie hormonów podtrzymujących ciążę. Hormony takie jak progesteron, estrogen czy relaksyna są bardzo ważne dla prawidłowego przebiegu ciąży, aż do jej szczęśliwego zakończenia. Działanie hormonów jest jednak uogólnione na cały organizm, dlatego też ich wpływ będzie można zauważyć również w takich obszarach jak układ pokarmowy czy układ ruchu.

Nawiązując do tematyki niniejszego artykułu, warto zatrzymać się chwilę przy jednym z hormonów, którym jest relaksyna. To ona we współpracy z estrogenami będzie wpływać na rozluźnienie więzadeł w układzie ruchu i tkanki łącznej przez cały okres ciąży. Jest to istotny szczegół, który pozwoli wytłumaczyć, dlaczego obniża się łuk podłużny stopy, a w konsekwencji może pojawić się płaskostopie. Na końcówce ciąży kobiety mogą się również uskarżać na brak możliwości założenia dopasowanych butów z uwagi na przejściowe deformacje stopy.  

Biomechanika ciała kobiety w ciąży

Postawa ciała kobiety w ciąży z miesiąca na miesiąc się zmienia. Wpływ na ten proces będzie miała w szczególności powiększająca się macica. Wraz z rozwojem ciąży macica przesuwa się ku górze poza obszar miednicy mniejszej. Powoduje to zmiany ustawienia miednicy i przesunięcie środka ciężkości ciała kobiety do przodu. Na skutek działań kompensacyjnych powiększa się lordoza lędźwiowa i kifoza piersiowa. Co więcej, wzrost masy ciała wpływa nie tylko na ukształtowanie krzywizn kręgosłupa, ale także obciążenie stóp.

Zwiększenie masy ciała nawet o kilka kilogramów może być zauważalną różnicą dla mięśni stopy czy rozcięgna podeszwowego. Większe obciążenie stóp i dodatkowe działanie hormonów (wspomnianych powyżej) będzie prowadzić do obniżenia łuku podłużnego stopy i zmniejszenie jej sklepienia. Efektem tego będzie płaska stopa i tendencja do koślawienia kości piętowej. Całe ciało to sprytnie działający łańcuch kinematyczny. Zmiany w ułożeniu i pracy stóp będą wpływać bezpośrednio na działanie stawów kolanowych i biodrowych. Nie ma możliwości sprawnego funkcjonowania całej kończyny dolnej i miednicy, jeśli stopy będą nieprawidłowo obciążone.

Przejściowe zjawisko w ciąży, jakim mogą być stopy płasko-koślawe, będzie doprowadzać do koślawienia stawów kolanowych podczas codziennych czynności. Nawet wielokrotnie powtarzane w ciągu dnia siadanie na krzesło może powodować nieprzyjemne dolegliwości bólowe, jeśli kolana będą schodziły do środka w charakterystyczną literę X. Idąc dalej tym tokiem rozumowania, widoczna jest także zależność stawów biodrowych od ułożenia stóp i kolan. Przeciążanie przyśrodkowego brzegu stopy i tendencja do koślawienia stawów kolanowych będzie przejawiać się ustawieniem kości udowej w rotacji wewnętrznej.

Dolegliwości bólowe kolan i stóp

Nadmierne obciążenie łuku podłużnego stopy i rozluźnienie rozcięgna podeszwowego może powodować dolegliwości bólowe stopy w staniu, w chodzie czy podczas codziennych czynności domowych. Wraz z rozwojem ciąży mogą być one coraz bardziej uciążliwe, ponieważ wzrasta sukcesywnie masa ciała i zachodzą dalsze zmiany biomechaniczne.

Koślawienie kolan prowadzi do nadmiernej eksploatacji przyśrodkowej części stawu, w tym do przeciążania więzadła pobocznego przyśrodkowego (z łac. ligamentum collaterale mediale). Nieprawidłowo działające siły na staw kolanowy wpływają również na stan łąkotek. Na skutek niewłaściwego funkcjonowania całej kończyny dolnej może dojść do zmian strukturalnych, które będzie trzeba poddać dalszemu leczeniu. Większość problemów bólowych w ciąży bywa przejściowa i po powrocie ciała do formy po porodzie powinny ustąpić. Inna sytuacja będzie, kiedy to problemy w układzie kostno-mięśniowym były już przed ciążą. Wtedy to jest prawdopodobieństwo, że zmiany zachodzące w okresie ciąży mogą pogłębić pierwotny problem.

Fizjoterapia i zdrowy ruch – jak sobie pomóc?

Choć wszystkie wyżej wymienione zmiany są charakterystyczne dla ciąży fizjologicznej, to nie oznacza, że nie można zasięgnąć pomocy przy chęci zminimalizowania objawów bólowych. Fizjoterapia może pomóc skutecznie przeciwdziałać niekorzystnych zmianom zachodzącym w układzie ruchu. Przede wszystkim warto wybrać się do doświadczonego fizjoterapeuty uroginekologicznego celem profilaktyki. Niekoniecznie musi być już objaw bólowy, żeby móc skorzystać z pomocy specjalisty. Lepszym rozwiązaniem będzie konsultacja fizjoterapeutyczna i ustalenie planu ćwiczeń na okres ciąży. O ile nie ma medycznych przeciwwskazań do podjęcia aktywności ruchowej w ciąży, to warto prowadzić zdrowy styl życia i utrzymywać mięśnie oraz stawy w dobrej formie.

Co może zaoferować fizjoterapia ukierunkowana na potrzeby kobiet w ciąży w odniesieniu do stawów kolanowych i stóp?

• Utrzymanie dobrej elastyczności mięśni kończyn i tułowia
• Wzmocnienie osłabionych na skutek zachodzących zmian postawy mięśni (np. mięśnie pośladkowe)
• Korekcja ustawienia stóp i wzmocnienie mięśni podeszwy
• Wdrożenie zdrowych nawyków dnia codziennego (np. prawidłowe siadanie czy poprawny wzorzec chodu)
• Reedukacja postawy
• Niwelowanie wzmożonego napięcia mięśniowego

Poza dobrze dobraną fizjoterapią (na podstawie skrupulatnie przeprowadzonej wizyty konsultacyjnej) pomocne może być utrzymanie aktywności fizycznej na dobrym poziomie przez cały czas ciąży. Zalecanym ruchem w tym okresie jest pływanie, spacery czy gimnastyka dla kobiet w ciąży. Wybór odpowiedniej aktywności powinien być skonsultowany zarówno z fizjoterapeutą uroginekologicznym, jak i przede wszystkim z lekarzem prowadzącym ciążę.

Podsumowanie

Okres ciąży to dla kobiety nie tylko czas oczekiwania na narodziny dziecka, ale także miesiące wielu zmian zachodzących w organizmie. Niektóre z nich mogą niestety powodować nieprzyjemne dolegliwości i objawy bólowe. Przykładem są zmiany w układzie ruchu, a zwłaszcza te powodujące zaburzenia prawidłowej osi kończyn dolnych. Na szczęście z pomocą mogą przyjść dobrze dobrane techniki terapeutyczne zaplanowane przez doświadczonego fizjoterapeutę uroginekologicznego na podstawie przeprowadzonego wywiadu medycznego i badania szczegółowego.

Bibliografia

1. Świnarska D. Ocena rozkładu obciążeń stóp kobiet ciężarnych na podłoże podczas chodu. Aktualne Problemy Biomechaniki, nr 12/2017.
2. Majchrzycki M. I inni. Dolegliwości bólowe dolnego odcinka kręgosłupa u kobiet w ciąży. Ginekologia Polska 2010, 81, 851-855.
3. Conder R, Zamani R, Akrami M. The Biomechanics of Pregnancy: A Systematic Review. J Funct Morphol Kinesiol. 2019 Dec; 4(4): 72.
4. Prometeusz. Atlas anatomii człowieka t.1. Medpharm, Wrocław 2014
5. Kozłowska J., Rehabilitacja w ginekologii i położnictwie, 2006 AWF Kraków