Co to jest NIPT

Spis treści

Nieinwazyjne testy prenatalne (ang. noninvasive prenatal testing), zwane w skrócie – NIPT, są to innowacyjne badania wykorzystywane w celu określenia ryzyka obecności najczęstszych zespołów wad wrodzonych u płodu.

Na czym polega badanie NIPT

Diagnostyka opiera się na wykryciu i analizie pozakomórkowych fragmentów wolnego DNA płodowego, uzyskiwanych z próbki krwi kobiety ciężarnej zwykle od 10. tygodnia trwania ciąży. Dzięki temu cały proces jest całkowicie bezpieczny zarówno dla matki, jak i jej dziecka. Sprawia to, że na przeprowadzenie testu mogą zdecydować się również osoby bez konkretnych wskazań do diagnostyki, które chcą zwyczajnie upewnić się, czy życie ich przyszłego dziecka nie będzie obciążone wadą genetyczną.

Już w pierwszym trymestrze ciąży (od 32 dnia po zapłodnieniu) we krwi matki obecny jest wolny DNA płodu. Pochodzi z komórek łożyska, jego ilość rośnie wraz z rozwojem ciąży, a po porodzie szybko zanika z krążenia matki. Krew kobiety ciężarnej stała się łatwo dostępnym i wiarygodnym źródłem materiału do diagnostyki prenatalnej, którego izolacja i analiza pozwala na ocenę ryzyka rozwoju wad chromosomowych.

Na rynku mamy do dyspozycji kilka testów, dzięki którym możemy wykonać badanie.

Przebieg badania NIPT

Badania wykonywane są w laboratoriach na całym Świecie. Przykładowo Test NIFTY wykonywany jest w Polsce w Warszawie, a Test Harmony wykonywany jest w USA w stanie Kalifornia w mieście San Jose. Niezależnie jaki się test wybierze nie należy się jednak obawiać długiego transportu. Każda z firm dostarcza specjalnie przygotowane zestawy do pobrania krwi. W ich skład wchodzą przygotowane probówki. Są one jałowe i zawierają substancję konserwującą, dodatkowo zabezpieczającą materiał przed cytolizą. Wykonane z wysokiej jakości materiału, są zabezpieczone korkiem i transportowane w bezpiecznym pojemniku.

Do oznaczenia wystarcza ok. 10 ml krwi żylnej. Zwykle pobierana jest większa ilość (2 probówki) w celu dodatkowego zabezpieczenia na wypadek utraty/uszkodzenia części materiału do badania. Probówki są podpisywane i oklejane kodem kreskowym w celu zapobiegania pomyłce. Dołączany jest również formularz skierowania. Taki zestaw dodatkowo zapakowany i zabezpieczony (pudełko steropianowe, folia bąbelkowa) dostarczany jest Kurierowi, który transportuje materiał pod wskazany adres – czyli np. na lotnisko.

Mimo długiej drogi, jaką czasem musi przebyć krew przyszłej mamy, nie należy obawiać się jej uszkodzenia. Materiał DNA jest bardzo stabilny, niszczy go dopiero wysoka temperatura, ogień, środowisko kwaśne pH poniżej 2 i zasadowe pH powyżej 12. Mamy wtedy do czynienia z denaturacją DNA. Samo zwykłe uszkodzenie komórek, występujące w wyniku np. ich rozpadu (lizy), czy uszkodzenia mechanicznego, nie niszczy informacji genetycznej.

Dowodem jego stabilności mogą być badania wykonywane w Zakładach Medycyny Sądowej i laboratoriach kryminalistycznych. Dowody przestępstw zawierające materiał biologiczny przestępcy – czyli jego DNA, często po kilku czy kilkunastu latach poddawany jest badaniom genetycznym. Stabilność DNA wykorzystywana jest również w przypadkach identyfikacji zwłok.

Zestaw z pobraną krwią matki, po przywiezieniu do laboratorium jest rejestrowany, sprawdzany i opisywany. Następnie krew jest wirowana, oddzielona są części komórkowe. Wolne DNA jest oznaczane w surowicy lub w osoczu.

Zasada oznaczeń w badaniach

Pierwszym etapem analizy jest izolacja cffDNA (wolnego DNA), na tym etapie otrzymujemy wolne DNA matki i dziecka. Następnie za pomocą metod molekularnych, takich jak np. MPS (masywne równoległe sekwencjonowanie) czy SNP (polimorfizm pojedynczego nukleotydu) identyfikuje się, oraz bada już bezpośrednio DNA płodu. Proces oceny ilościowej DNA jest oparty na proporcji DNA próbki badanej w stosunku do proporcji prawidłowych.

Prawidłowo każdy człowiek ma 46 chromosomów. 22 pary chromosomów autosomalnych i dwa chromosomy płciowe. Kobiety mają dwa identyczne XX, a mężczyźni mają jeden chromosom X i jeden chromosom Y. We krwi kobiety ciężarnej znajduje się jej własne DNA, oraz pewna niewielka ilość DNA płodu, którego ilość zależy od wieku ciąży.

Jeżeli kobieta jest w ciąży np. z chłopcem, to we krwi będzie obecne 46 chromosomów mamy i 46 chromosomów syna. Proporcje ilościowe tych chromosomów są stałe, tzn. liczba chromosomów pierwszej, drugiej i każdej kolejnej pary jest taka same, z tą różnicą że pojawił się chromosom Y- ponieważ mama będzie miała chłopca. Gdyby pojawiły się same chromosomy X, to oznaczałoby że mama będzie miała córkę.

Jeżeli kobieta jest w ciąży z chłopcem z zespołem Downa, to w badaniu uzyskujemy 46 chromosomów matki i 47 chromosomów dziecka. Posiada ono po dwa chromosomy z każdej pary, poza chromosomami 21, których ma trzy – trisomia 21. Dokonując dokładnej analizy całego DNA, pochodzącego od matki i dziecka – w laboratorium można ocenić, że DNA chromosomu 21 jest stosunkowo więcej niż DNA innych chromosomów (np. chromosomu 21) i na tej podstawie z ogromnym prawdopodobieństwem podejrzewać, że dziecko ma zespół Downa.

Cały proces badania DNA trwa około 4 dni. Należy jednak dodać do tego czas na transport, rejestrację materiału, sprawdzenie otrzymanego wyniku i czynności administracyjne.
Obecnie w trakcie badania wolnego DNA płodu można ocenić nie tylko nadmiar lub brak jednego z chromosomów, ale również wykryć ubytki części chromosomów – są to tzw. zespoły mikrodelecji.
Chcąc przeprowadzić wiarygodne badanie, we krwi matki musi znajdować się nie mniej niż 4% wolnego DNA, jeżeli ilość ta jest mniejsza (np. wiek ciąży został źle określony) Pacjentka zostanie poproszona o ponowne pobranie materiału bez ponoszenia dodatkowych kosztów.