Trisomia chromosomu 16 – informacje ogólne

Standardowo człowiek posiada 46 chromosomów, zgrupowanych po 23 pary, w każdej komórce ciała. Każdy z chromosomów pary jest odziedziczony od jednego z rodziców. Trisomia 16 to zaburzenie genetyczne, polegające na wystąpieniu nadmiarowego (trzeciego) chromosomu w obrębie 16 pary. Trisomia 16 chromosomu jest najczęstszą ze wszystkich anomalii w trakcie zapłodnienia (1-2% wszystkich potwierdzonych ciąż) oraz jest zarazem najczęstszą przyczyną poronienia spontanicznego. Gdy nie wszystkie, ale część komórek ciała posiada nadmiarowy chromosom 16 pary, mamy do czynienia z tzw. mozaikową postacią trisomii 16 (MT16).

Diagnostyka trisomii 16

W wyniku obecności dodatkowego chromosomu 16 pary pojawiają się liczne wady rozwojowe, które mogą być powodem obumarcia ciąży już na wczesnym etapie. Obecność wad rozwojowych rozpoznawana jest najczęściej już podczas prenatalnego usg pierwszego trymestru ( o przebiegu tego badania przeczytasz w artykule USG PRENATALNE PIERWSZEGO TRYMESTRU) . Do uściślenia diagnostyki prenatalnej można wykorzystać nieinwazyjne testy prenatalne NIPT ( na czym polegają te badania przeczytasz w artykule CO TO JEST NIPT) , ale ostateczne rozpoznanie możemy postawić dopiero na podstawie inwazyjnych badań prenatalnych np. amniopunkcji. Jeśli tego typu badania nie były wykonywane, a stan dziecka po urodzeniu wymaga prowadzenia dalszej diagnostyki konsultujący lekarz na podstawie informacji przekazanych przez rodziców i zaobserwowanych objawów klinicznych może skierować na badanie cytogenetyczne (kariotyp) w celu ustalenia liczby chromosomów.

Podstawy genetyczne trisomii 16

Prawidłowe komórki rozrodcze – plemniki i komórki jajowe, zamiast 23 par chromosomów, posiadają ich zredukowaną liczbę o połowę w porównaniu do komórek ciała człowieka, tj. w sumie 23 chromosomy, po jednym z każdej pary. W trakcie zapłodnienia, komórka jajowa (23 chromosomy) i plemnik (23 chromosomy) łączą się, a nowo powstała zygota zawiera 23 pary chromosomów (w sumie 46), czyli tyle ile standardowo znajduje się w każdej komórce ciała człowieka.

Do powstania trisomii chromosomu 16 dochodzi w wyniku nieprawidłowego rozejścia się chromosomów (nondysjunkcja) w trakcie dojrzewania komórki jajowej (oogeneza). Zawierająca w miejsce pojedynczego chromosomu 16, parę chromosomów, komórka jajowa (pozostałe chromosomy występują w prawidłowej, pojedynczej liczbie) bierze następnie udział w zapłodnieniu a rozwijająca się zygota, posiada w sumie 47 chromosomów. Jest to proces powstawania tak zwanej trisomii chromosomu 16 całkowitej.

Inną formą trisomii 16 chromosomu, jest tak zwana postać mozaikowa (MT16), której początkowy proces powstawania jest podobny do formy całkowitej opisanej powyżej. Część komórek zygoty, ‘broni się’ przed trisomią. Mechanizm ten, określany jest naukowo jako ‘ratowanie trisomii i polega na utracie trzeciego, nadmiarowego chromosomu 16 pary. Przez to, rozwijająca się zygota a z niej zarodek, z którego wywodzi się również łożysko, posiada częściowo komórki z trisomią 16 a częściowo z prawidłową liczbą chromosomów. Ewentualny rozkład komórek z trisomią 16 w łożysku i płodzie, zależy od fazy rozwoju embrionalnego, w trakcie którego dochodzi do ‘ratowania trisomii, naturalnej selekcji przeciw komórkom trisomicznym oraz procesów losowych w trakcie rozwoju.

Objawy trisomii 16

W przypadku trisomii 16 zupełnej, w większości przypadków dochodzi do poronień samoistnych. Natomiast wśród żywo urodzonych dzieci z mozaikowatością chromosomu 16, u około 50%  stwierdza się różnego rodzaju wady rozwojowe wymagające interwencji chirurgicznej, (wśród nich głównym powodem są wady serca). 

Do najczęstszych objawów należą:

• wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu płodu (IUGR) oraz niska masa urodzeniowa,
• wady serca (ubytek przegrody międzykomorowej, ubytek przegrody międzyprzedsionkowej),
• spodziectwo (lokalizacja ujścia cewki moczowej na brzusznej stronie prącia),
• obecność dwunaczyniowej pępowiny (zamiast trójnaczyniowej),
• boczne lub przyśrodkowe skrzywienie palca dłoni lub stopy (klinodaktylia),
• hipoplazja płuc,
• wady nerek,
• wady żeber, kręgosłupa czy niedorozwój klatki piersiowej.

Rokowanie trisomii 16

Rokowanie jest zależne od typu trisomii. W przypadku trisomii 16 zupełnej jest niepomyślne, dochodzi do samoistnego poronienia zazwyczaj w pierwszym trymestrze ciąży. Natomiast osobniki z mozaikową postacią trisomii 16 osiągają zazwyczaj przeżywalność powyżej wieku niemowlęcego (1 roku) i wykazują stan ogólny dobry. W 2016 roku przeprowadzono badanie ogólne osób z mozaikowatością trisomii 16, objęto nim osoby od 1 do 13 roku życia i w większości przypadków stwierdzono również globalne opóźnienie rozwoju.