Zespół Jacobsena – informacje ogólne

Zespół Jacobsena zawdzięcza swoją nazwę duńskiemu lekarzowi, Petrze Jacobsenie, który jako pierwszy opisał w 1973 roku przypadki nieznanej dotąd choroby. Doktor Jacobsen natrafił na jej przypadki w rodzinie z translokacją dotyczącą dłuższego ramienia chromosomu 11, jak się później okazało regionu decydującego o wystąpieniu charakterystycznego syndromu.

Do cech, które wyróżniają zespół Jacobsena, zaliczane są:

• dysmorfia twarzy,
• opóźnienie rozwoju psychoruchowego i umysłowego,
• wady wrodzone serca,
• niskorosłość i skaza krwotoczna.

Zespół Jacobsena jest bardzo rzadko występującą chorobą, jej częstość szacuje się na 1:100 000 żywo urodzonych noworodków. 70% chorych stanowią dziewczynki. Biorąc tylko tą statystykę pod uwagę, w Polsce co roku rodzi się 3-4 dzieci cierpiących na tą chorobę.

Podstawy genetyczne zespołu Jacobsena

Regionem krytycznym dla zespołu Jacobsena jest terminalny odcinek dłuższego ramienia chromosomu 11, obejmujący prążek 11q24.1. Po utracie tego fragmentu pojawiają się charakterystyczne cechy zespołu. Najczęściej dochodzi do złamania i delecji nieco większego fragmentu już od prążka 11q23.1. Za około 85% przypadków choroby odpowiada przypadkowa, pierwszorazowa mutacja pod postacią delecji wspomnianego fragmentu DNA. Pozostałą część stanowią przypadki, w których w rodzinie występuje zrównoważona translokacja, najczęściej bezobjawowa, lecz przekazywana potomkom w formie translokacji niezrównoważonej, wywołującej chorobę. Możliwe jest także wystąpienie mozaicyzmu, kiedy tylko część komórek nie posiada fragmentu 11 chromosomu. Objawy w tym przypadku są zazwyczaj łagodniejsze.

W przypadku delecji ryzyko przekazania choroby kolejnemu potomkowi jest niewielkie, choć niektóre badania sugerują możliwość występowania u niektórych rodziców szczególnie podatnego na złamania prążka 11q23.3, zwiększającego ryzyko powielenia choroby. W przypadku translokacji zrównoważonej szansa wystąpienia zespołu jest wysoka.

Zespół Jacobsena – objawy

Do cech fenotypowych zespołu Jacobsena zaliczmy:

• Deformacje czaszki (duża, zniekształcona czaszka),
• Wysokie wydatne czoło,
• Asymetryczną twarz,
• Hiperteloryzm,
• Opadanie powiek,
• Przeciwskośne ustawienie szpar powiekowych,
• Zmarszczki nakątne, szeroki grzbiet nosa,
• Krótki nos,
• Wąską górną wargę, usta w kształcie litery V,
• Małą żuchwę,
• Małe i nisko osadzone uszy, odwrócone ku tyłowi,
• Cienkie palce rąk i stóp, zrośnięcie skórne palców, obecność pojedynczej bruzdy zgięciowej dłoni (bruzda małpia),
• Stopa końsko-szpotawa.

U chorych występuje opóźnienie psychoruchowe, oraz upośledzenie umysłowe. Tylko w niektórych przypadkach inteligencja może oscylować w granicach normy. Rozwój mowy także jest zaburzony. Nasilenie objawów zależy zazwyczaj od wielkości fragmentu chromosomu, który został utracony. Ze względu na niedobór insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF-1) występuje niskorosłość.

Charakterystyczną cechą zespołu Jacobsena są zaburzenia krzepnięcia krwi, z towarzyszącym niedoborem płytek krwi (trombocytopenia). Skutkuje to zwiększonym ryzykiem krwawień. Z wiekiem liczba płytek ulega wzrostowi, jednak nie wiąże się to z łagodzeniem objawów. Płytki wykazują defekt jakościowy, to znaczy, że bez względu na ich liczbę działają nieprawidłowo. Izolowana mutacja dotycząca genu NBEAL2 na 11 chromosomie wywołuje taki sam obraz kliniczny skazy płytkowej, zwanej „zespołem szarych płytek”.
Ponad połowa pacjentów posiada wrodzoną wadę serca, najczęściej jest to ubytek w przegrodzie między przedsionkowej lub zwężenie lewej drogi odpływu.

Ponadto u chorych z zespołem Jacobsena częściej występują zapalenie zatok i ucha środkowego, niedosłuch, wypryski skórne, zwężenie odźwiernika, wady układu moczowo-płciowego (przetoki, spodziectwo, podwójne moczowody, nerka podkowiasta), przepukliny. Często występują także zaburzenia w układzie ruchu, takie jak przykurcze mięśniowe czy skolioza.

Leczenie zespołu Jacobsena

Postępowanie terapeutyczne powinno być interdyscyplinarne, ukierunkowane na występujące problemy. Dzieci wymagają oceny przez pediatrę, kardiologa dziecięcego, neurologa okulistę, endokrynologa, ortopedę, w razie potrzeby przez innych specjalistów. Szczególnie istotna  jest regularna ocena hematologiczna oraz odpowiednie leczenie. Część pacjentów wymaga przetoczeń płytek lub podania leków (desmopresyny). Leczenie chirurgiczne jest szczególnie istotne w przypadku poważnych wad serca, ale może także być wykorzystywane do korekcji malformacji głowy czy wad układu ruchu. Jak zwykle w przypadku zaburzeń psychoruchowych, wskazana jest rehabilitacja oraz właściwa edukacja.

Rokowanie zespołu Jacobsena

Spodziewana długość życia jest nieznana. Ze względu na niewielką ilość przypadków choroby, nie przeprowadzono odpowiednich badań obserwacyjnych. Około 20% dzieci umiera w ciągu pierwszych dwóch lat życia, co wynika głównie z wad serca i występowania krwawień. Z odpowiednim wsparciem chorzy wiodą szczęśliwe życie i są częściowo samodzielni.