Zespół Delecji 1P36 – informacje ogólne

Pierwszy przypadki zespołu delecji 1p36 zostały opisane w 1981 roku. Utrata części największego ludzkiego chromosomu doprowadza do zaburzeń rozwoju, mowy oraz licznych wad wrodzonych.
Częstość zespołu jest stosunkowo duża, szacuje się, że wynosi około 1:5000 urodzeń. Częściej dotyczy dziewczynek, które stanowią 65% chorych. Nie znane są przyczyny tej przewagi.

Podstawy genetyczne zespołu delecji 1p36

Zespół 1p36 spowodowany jest utratą najbardziej dystalnego fragment DNA znajdującego się na krótkim ramieniu chromosomu 1. Delacja w zespole 1p36 może obejmować obszar różnej wielkości od 1p36.13 do 1p36.33.

Większość przypadków zespołu spowodowana jest mutacjami sporadycznymi – delecją, zachodzącą w gametogenezie. Delecje przekazywane od ojca zazwyczaj są większe od matczynych, prawdopodobnie wiąże się to z cięższym przebiegiem choroby. W niektórych przypadkach mamy do czynienia z translokacją zrównoważoną u przynajmniej jednego z rodziców. Wtedy ryzyko powtórzenie syndromu u kolejnego dziecka jest zwiększone.

Wielkość i rodzaj utraconego fragment DNA u poszczególnych chorych różni się w znacznym stopniu (nawet do 8 razy). Skutkuje to różnorodnością cech fenotypowych oraz różnym stopniem zaburzeń rozwoju intelektualnego. Nie można jednak jednoznacznie powiązać konkretnych objawów z wielkością delecji.

Badania wskazują, że utrata pewnych genów doprowadza do określonych zaburzeń:

• gen SKI – nieprawidłowe wykształcenie podniebienia i jamy nosowej, wady uszu i hipotonia mięśniowa,
• gen KCNAB2 – drgawki,
• gen kodujący podjednostkę delta receptora GABA-ergicznego – objawy neuropsychiczne,
• gen MMP23  – zaburzenia zrastania kości czaszki. 

Objawy zespołu delecji 1p36

Zespół monosomii 1p36 cechują liczne zmiany fenotypowe:

• Mikrocefalia, brachycefalia,
• Duże przednie ciemiączko,
• Niska linia włosów z przodu,
• Małe, spłaszczone nisko osadzone uszy małżowiny uszne,
• Płaska nasada nosa,
• Głęboko osadzone oczy, krótkie, mongoidalnie (lub antymongoidalnie) ustawione szpary powiekowe,
• Hipoteloryzm, rzadziej hiperteloryzm, zez, zrośnięte brwi,
• Wydłużenie rynienki podnosowej,
• Prognatyzm,
• Szpiczasty podbródek,
• Małe dłonie i stopy,
• Krótki V palec, klinodaktylia (skrzywieniu palca),
• Hipoplazja moszny.

W okresie noworodkowym występuje wyraźnie obniżone napięcie mięśniowe. Noworodki mają problem ze ssaniem i połykaniem, co skutkuje problemami w karmieniu. Do tego dołączają się częste problemy z ulewaniem i wymiotami. Dzieci słabo przybierają na wadze, wiele z nich wymaga specjalistycznego karmienia (sondy dożołądkowe, karmienie pozajelitowe). Wraz z wiekiem część dzieci wykazuje zwiększone łaknienie, przybierając nadmiernie na wadze, czym przypominają dzieci z zespołem Pradera-Williego (na temat tego zespołu piszemy w artykule ZESPÓŁ PRADERA-WILLIEGO).

Rozwój psychoruchowy i intelektualny jest opóźniony. Dziecko może zacząć podnosić główkę dopiero między 5-15 miesiącem życia, a chodzić między 2-7 rokiem życia. Z reguły występuje znaczne opóźnienie umysłowe oraz problemy z mową lub jej całkowity brak. Badania neuroobrazowe wykazują zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym, zwłaszcza w obrębie móżdżku oraz wodogłowie. U wielu chorych występują napady padaczkowe. Częste są także zaburzenia zachowania – zachowania agresywne, autoagresywne czy autystyczne.

Do innych często występujących problemów u osób z delecją 1p36, zaliczane są:

• Wrodzone wady serca – tetralogia Fallota, przetrwały przewód tętniczy Botalla, kardiomiopatia rozstrzeniowa,
• Opóźnienie wzrostu, niski wzrost,
• Rozszczep podniebienia,
• Niedoczynność tarczycy,
• Przewodzeniowe i czuciowe zaburzenia słuchu,
• Zaburzenia widzenia,
• Wnętrostwo.

Wraz z delecją 1p36 dochodzi do utraty części genów supresorowych, hamujących podziały komórkowe, dlatego u chorych występuje także zwiększone ryzyko wystąpienia nowotworów.

Leczenie zespołu delecji 1p36

Leczenie przyczynowe nie istnieje, terapia ograniczona jest do łagodzenia objawów i wpierania rozwoju.
W początkowym okresie życia dziecko powinno być ocenione przez wielu specjalistów – gastrologa, kardiologa, okulistę, otolaryngologa, chirurga, urologa czy neurologa. W dalszym okresie rozwoju opieka specjalistyczna powinna być ukierunkowana na występujące problemy.
Jednym z najważniejszych zadań rodziców i specjalistów jest odpowiednie wpieranie rozwoju dziecka. Dla dzieci z zespołem 1p36 zaleca się specjalne szkoły, w których otrzymają one odpowiednią edukację. Większość osób nie będzie w stanie wykształcić w pełni sprawnej mowy, dlatego powinny uczyć się alternatywnych form komunikacji. Odpowiednio stymulowane, wszystkie dzieci z zespołem wykazują stały postęp swoich możliwości. Właściwa opieka pedagogiczna i psychologiczna pozwala kontrolować problemy natury emocjonalnej i wynikające z nich zachowania agresywne.

Rokowanie zespołu delecji 1p36

Zespół delecji 1p36 jest wciąż nową, nie w pełni poznaną chorobą. Na podstawie dostępnych informacji nie można odpowiedzieć na pytanie co do rokowania, przewidywania długości i jakości życia. Obecne obserwacje wskazują, że występuje szeroka rozpiętość „ciężkości” zespołu, od osób ,które rozwinęły mowę i są samodzielne, po w pełni zależne osoby.