Strata dziecka nienarodzonego jest z jednym z najtrudniejszych przeżyć, z którym przychodzi zmierzyć się rodzicom. Pomimo tak trudnego doświadczenia należy być świadomym, jakie uprawnienie przysługują oraz jakich formalności należy dopełnić, aby móc chociażby pochować swoje dziecko.

Przepisy prawne dotyczące poronienia lub martwego urodzenia dziecka są lakoniczne, zawierają wiele niejasności, a przede wszystkim znajdują się w wielu aktach prawnych, co powoduje, że trudno jest wszystkie odnaleźć, a tym bardziej zastosować. Aby pomóc rodzicom, którzy mierzą się z jednym z największych życiowych nieszczęść, poniżej przedstawione zostały informacje, jakie prawa im przysługują oraz co należy zrobić, aby je uzyskać.

Definicja ustawowa poronienia i martwego urodzenia dziecka

Ustawodawca nie określił w żadnej ustawie, co należy rozumieć pod pojęciem poronienia, czy też martwego urodzenia się dziecka. Jedynie w załączniku do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 9 listopada 2015 roku wskazano medyczne definicje przedmiotowych pojęć.

Zgodnie z wyżej wskazanym rozporządzeniem w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania „poronienie jest przedwczesnym zakończeniem ciąży, która trwa krócej niż 22 tygodni (tj. 21 tygodni i 7 dni). Natomiast z martwym urodzeniem dziecka mamy do czynienia, gdy wydalenie lub wydobycie z ustroju matki płodu, nastąpiło po upływie 22 tygodnia ciąży, który po takim wydaleniu lub wydobyciu nie oddycha ani nie wykazuje żadnego innego znaku życia, jak czynność serca, tętnienie pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli”. Jednakże definicje te mają jedynie zastosowanie przy dokonywaniu wpisów w dokumentacji medycznej. Nie zostały one w sposób wyraźny uwzględnione w ustawach wskazujących uprawnienia kobiet, które straciły nienarodzone dziecko.
Powyższe rozróżnienie pojęć poronienie oraz martwe urodzenie funkcjonuje również w praktyce lekarskiej, dlatego też często są mylone przez personel medyczny, co czasem powoduje problemy w uzyskaniu odpowiednich zaświadczeń związanych z zakończeniem ciąży.

Źródła:

1. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 9 listopada 2015 roku w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania – załącznik nr 1.

Najważniejsze prawa przysługujące po poronieniu:

• rejestracja nienarodzonego dziecka w Urzędzie Stanu Cywilnego;
• prawo do pochowania dziecka;
• prawo do zasiłku pogrzebowego o ile dokonano rejestracji dziecka w USC;
• urlopu macierzyńskiego o ile dokonano rejestracji dziecka w USC.

Oprócz powyższych praw kobiecie, która straciła nienarodzone dziecko przysługują wszelkie uprawnienia wynikające z ustawy o prawach pacjenta. Są to przepisy ogólne, które przysługują każdemu pacjentowi przebywającemu w szpitalu bez względu na rodzaj schorzenia.

Do najważniejszych praw pacjenta należą m.in.:

• prawo do świadczeń zdrowotnych;
• prawo do informacji;
• prawo do tajemnicy informacji związanych z pacjentem;
• prawo do wyrażenia zgody na udzielenie świadczeń zdrowotnych;
• prawo do poszanowania intymności i godności pacjenta;
• prawo do dokumentacji medycznej;
• prawo do zgłoszenia sprzeciwu wobec opinii albo orzeczenia lekarza;
• prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego;
• prawo do opieki duszpasterskiej;

Źródła:

1. Ustawa o prawach pacjenta z dnia 8 czerwca 2017 roku.

Prawo rejestracji urodzenia dziecka w Urzędzie Stanu Cywilnego

Prawo do rejestracji urodzenia dziecka przysługuje bez względu na tydzień zakończenia ciąży, jeśli tylko lekarz jest w stanie określić płeć dziecka.

Jeżeli lekarz nie jest w stanie określić płci dziecka i wystawi tzw. kartę zgonu to uprawnia ona jedynie do pochowania dziecka bez możliwości rejestracji urodzenia w Urzędzie Stanu Cywilnego. Natomiast w przypadku, gdy płeć dziecka jest znana, lekarz wystawia tzw. kartę martwego urodzenia, która uprawnia do złożenia wniosku do USC. Na podstawie powyżej wskazanego dokumentu Urząd wystawia akt urodzenia dziecka z adnotacją, iż dziecko urodziło się martwe. W takim przypadku nie sporządza się dodatkowo aktu zgonu.

W sytuacji, gdy lekarz stwierdzi, że nie jest w stanie ustalić płci dziecka, a co za tym idzie wystawić „karty martwego urodzenia”, rodzice mają prawo wnioskować do szpitala w którym znajduje się ciało dziecka o przeprowadzenie badań genetycznych dla celów rejestracji martwego urodzenia w USC.

Ważne ! Badania genetyczne w zakresie określenia płci płodu nie są wykonywane standardowo, nie są świadczeniem zdrowotnym, co więcej, Narodowy Fundusz Zdrowia Publicznego nie pokryje kosztów testów. Rodzice, którzy decydują się na ich wykonanie muszą pokryć koszty badania samodzielnie w całości.

Rejestracja martwego urodzenia w Urzędzie Stanu Cywilnego pozwala na uzyskanie wszelkich uprawnień związanych ze śmiercią osoby bliskiej m.in. zasiłku pogrzebowego oraz skróconego urlopu macierzyńskiego.

Zgłoszenia martwego urodzenia do USC należy dokonać w terminie 3 dni od dnia sporządzenia karty martwego urodzenia. Jeżeli rodzice czekają na wyniki badań genetycznych, wskazany powyżej termin biegnie od dnia uzyskania wszelkich potrzebnych dokumentów do sporządzenia karty martwego urodzenia.

Do USC należy się stawić z dokumentami takimi jak:

• zgłoszenie urodzenia dziecka dla celów rejestrowych tzn. karta martwego urodzenia
• dowód osobisty
• akt potwierdzający stan cywilny rodziców np. akt małżeństwa, akt małżeństwa z adnotacją o rozwodzie, akt zgonu współmałżonka.

Aktów które były sporządzone w urzędzie w którym dokonujemy zgłoszenia nie trzeba przedstawiać, gdyż urzędnik sam je odnajdzie w systemie teleinformatycznym.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 28 listopada 2014 roku prawo o aktach stanu cywilnego.

Karta Zgonu

Karta zgonu jest to dokument, który wystawia lekarz w przypadku zgonu lub martwego urodzenia się dziecka, o ile nie da się określić płci dziecka. Uprawnia jedynie do pochowania dziecka bez możliwości rejestracji urodzenia w Urzędzie Stanu Cywilnego.

Minister Zdrowia rozporządzeniem wprowadził jednolity wzór karty zgonu, którą wypełnia lekarz. Wzór karty zgonu zmieni się od 1 stycznia 2018 roku.

Karta zgonu obowiązująca obecnie składa się z dwóch części:

• do zarejestrowania zgonu w Urzędzie Stanu Cywilnego;
• dla administracji cmentarza.

Natomiast karta po nowelizacji od 1 stycznia 2018 roku będzie zawierała również część dla potrzeb statystyki publicznej.

Karta zgonu po zmianie tj. od 1 stycznia 2018 roku.

Zmiany wymuszą na ustawodawcy opracowanie kolejnego, nowego wzoru karty zgonu, który zapewne zostanie opublikowany bliżej końca roku. Nowa karta zgonu będzie zawierała równie szczegółowe informacji dotyczące osoby zmarłej, a w przypadku zgonu dziecka do pierwszego roku życia, również dane dotyczące ciąży oraz jej przebiegu. Informacje te zostaną przydzielone do jednej z trzech części karty zgonu.

W części przeznaczonej do zarejestrowania zgonu w Urzędzie Stanu Cywilnego znajdować się będą informacje takie jak:

• nazwisko, nazwisko rodowe, imię osoby zmarłej, numer PESEL, a w przypadku jego braku – rodzaj i numer dokumentu stwierdzającego jego tożsamość;
• datę, godzinę i miejsce zgonu;
• datę oraz miejsce urodzenia osoby zmarłej;
• płeć osoby zmarłej.

W części przeznaczonej dla administracji cmentarza w celu pochowania zwłok będą wskazane takie dane jak:

• nazwisko, nazwisko rodowe oraz imię osoby zmarłej;
• stan cywilny osoby zmarłej;
• data i miejsce zgonu;
• data i miejsce urodzenia osoby zmarłej;
• imiona i nazwiska rodziców;
• informacja, czy zgon nastąpił w wyniku choroby zakaźnej;
• adnotacja o zarejestrowaniu zgonu lub zgłoszeniu zgonu.

Natomiast część przeznaczona dla potrzeb statystyki publicznej będzie zawierała:

• miejsce zamieszkania zmarłego, w tym okres przebywania na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej na obszarze danej gminy, o ile są znane;
• wykształcenie zmarłego;
• informacje o zgonie, w tym przyczynę zgonu, oraz o osobie stwierdzającej przyczynę zgonu, a w przypadku dziecka do pierwszego roku życia: godzinę urodzenia, informacje o stanie zdrowia dziecka w chwili urodzenia tj. długość ciała, ciężar ciała, punkty w skali Apgar oraz informacje o przebiegu ciąży i porodzie tj. okres trwania ciąży, wielorakość porodu oraz liczbę dzieci urodzonych przez matkę.

Źródła:

1. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 lutego 2015 roku w sprawie wzoru karty zgonu.
2. Ustawa z dnia 28 listopada 2014 roku prawo o aktach stanu cywilnego.
3. Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 roku o cmentarzach i chowaniu zmarłych.

Karta martwego urodzenia

Karta martwego urodzenia jest dokumentem, który wystawia lekarz w przypadku, jeżeli możliwe jest określenie płci dziecka. Uprawnia rodziców do rejestracji utraconego dziecka w Urzędzie Stanu Cywilnego. Po dokonaniu wszelkich formalności rodzice mogą uzyskać w USC akt urodzenia dziecka z adnotacją, iż urodziło się ono martwe. Rejestracja dziecka ma znaczenie praktyczne dla rodziców, gdyż mogą uzyskać dodatkowe uprawnienia tj. skrócony urlop macierzyński lub zasiłek pogrzebowy. Mimo braku możliwości określenia płci dziecka, rodzic ma prawo dokonać na własny koszt badań genetycznych, które pozwolą na jej ustalenie, a następnie wydanie karty martwego urodzenia.

Karta martwego urodzenia zawiera:

• imię i nazwisko, nazwisko rodowe, datę i miejsce urodzenia oraz numer PESEL matki dziecka, jeżeli został nadany;
• miejsce, datę i godzinę urodzenia dziecka;
• płeć dziecka;
• informację, że dziecko urodziło się martwe.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 28 listopada 2014 roku prawo o aktach stanu cywilnego.
2. Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 roku o cmentarzach i chowaniu zmarłych.

Prawo do pochowania dziecka

Prawo do pochowania dziecka przysługuje rodzicom w każdym przypadku, bez względu na tydzień oraz sposób zakończenia ciąży. Nawet w przypadku, gdy poronienie nastąpiło na bardzo wczesnym etapie ciąży, a określenie płci dziecka nie jest możliwe, rodzice mogą wnioskować w szpitalu o wydanie tzw. karty zgonu, która uprawnia do pochowania dziecka.

Natomiast w sytuacji, gdy możliwe jest określenie płci dziecka, lekarz ma obowiązek wystawić tzw. kartę martwego urodzenia, która uprawnia rodziców do rejestracji straconego dziecka w Urzędzie Stanu Cywilnego. Po dokonaniu wszelkich formalności rodzice mogą uzyskać w USC akt urodzenia dziecka z adnotacją, iż urodziło się ono martwe.

Zarówno „karta zgonu”, jak również „karta martwego urodzenia” uprawniają rodziców do pochowania dziecka, jednakże znacząca różnica występuje w przysługujących dodatkowych świadczeniach. W przypadku, rejestracji dziecka w Urzędzie Stanu Cywilnego, rodzicom przysługuje m.in. prawo do zasiłku pogrzebowego, prawo do skróconego urlopu macierzyńskiego. Natomiast „karta zgonu” uprawnia jedynie do pochowania dziecka.

Gdy wykonane badania genetyczne pozwolą na ustalenie płci dziecka, szpital nie ma możliwości odmówić rodzicom wystawienia „karty martwego urodzenia”.

Samo prawo do pochowania dziecka nie jest zależne od prawa do rejestracji w Urzędzie Stanu Cywilnego tzn. do pochowania nie jest wymagana rejestracja dziecka w USC, ma ona jednak istotny wpływ jedynie na kwestie uzyskania dodatkowych uprawnień.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 28 listopada 2014 roku prawo o aktach stanu cywilnego.
2. Ustawa z dnia 31 stycznia 1959 roku o cmentarzach i chowaniu zmarłych.

Prawo do zasiłku pogrzebowego

Zasiłek pogrzebowy jest to jednorazowe świadczenie przyznawane na pokrycie kosztów związanych z pogrzebem.
Przysługuje jedynie w sytuacji, gdy dziecko, które urodziło się martwe zostało zarejestrowane w Urzędzie Stanu Cywilnego na podstawie tzw. karty martwego urodzenia.

Przepisy ogólne wskazują, iż zasiłek pogrzebowy przysługuje w razie śmierci:

• osoby posiadającej ubezpieczenie społeczne;
• osoby, która pobiera emeryturę lub rentę;
• osoby, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania;
• członka rodziny ubezpieczonego, osoby pobierającej rentę lub emeryturę.

Przez członka rodziny należy rozumieć wyłącznie: małżonka, rodziców, ojczyma, macochę, osoby przysposabiające; dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione i dzieci umieszczone w rodzinie zastępczej; dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletniości, rodzeństwo, dziadków, wnuki oraz osoby, którym została ustanowiona opieka prawna.

W odniesieniu do straty dziecka nienarodzonego, o zasiłek pogrzebowy może wnioskować np. rodzic, który poniósł koszty związane z pogrzebem o ile posiada ubezpieczenie społeczne i dokona rejestracji urodzenia dziecka na podstawie karty martwego urodzenia w USC.

Maksymalna kwota zasiłku pogrzebowego wynosi 4 000 zł. Jest to stawka stała, a jej zwiększenie nie jest możliwe.
Ważnym jest, aby złożyć wniosek o przyznanie zasiłku w terminie 12 miesięcy od dnia śmierci dziecka. Należy pamiętać, iż wszelkie koszty, które zostały poniesione w związku z pogrzebem muszą być udokumentowane np. fakturami lub rachunkami, tylko w takim wypadku Zakład Ubezpieczeń Społecznych wypłaci należną kwotę.

Dokumenty, które należy złożyć, aby otrzymać zasiłek pogrzebowy:

• akt urodzenia z adnotacją o martwym urodzeniu;
• dokumenty potwierdzające poniesione koszty;
• dokument, który potwierdza prawo do uzyskania świadczenia np. zaświadczenie od pracodawcy o podleganiu ubezpieczeniu społecznemu.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Czy kobieta, która poroniła we wczesnym okresie ciąży ma prawo do skróconego urlopu macierzyńskiego?

To zależy. Zgodnie z art. 1801 kodeksu pracy „W razie urodzenia martwego dziecka lub zgonu dziecka przed upływem 8 tygodni życia, pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 8 tygodni po porodzie, nie krócej jednak niż przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka.”

Ustawodawca nie określił, co należy rozumieć poprzez zwrot „urodzenie dziecka martwego”, dlatego przyjmuje się, iż jeżeli kobieta posiada akt urodzenia dziecka z adnotacją o jego martwym urodzeniu, to ma prawo do wykorzystania skróconego urlopu macierzyńskiego tj. 56 dni wolnego. Dlatego też, jeżeli ciąża zakończyła się przedwcześnie w wyniku poronienia kobieta musi wnioskować w szpitalu o wystawienie karty martwego urodzenia, a następnie zarejestrować dziecko w USC. Jak już wcześniej wskazano, jeżeli nie będzie możliwe określenie płci dziecka, rodzice, aby skorzystać z uprawnienia, jakim jest urlop macierzyński, będą zobowiązani do wykonania na własny koszt badań genetycznych.

Skrócony urlop macierzyński przysługuje jedynie pracownicy, która pozostaje w stosunku pracy tj. posiada zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, mianowania, powołania, wyboru lub spółdzielczej umowy o pracę. Staż oraz wymiar czasu pracy nie mają znaczenia.

Na uprawnienie kobiety do skróconego urlopu macierzyńskiego wpływa fakt, czy ze względu na wczesny okres ciąży była możliwość określenia płci dziecka. Jeżeli lekarz nie miał możliwości określić płci, a rodzice nie dokonali na własny koszt badania, to lekarz wystawi kartę zgonu, która uprawnia jedynie do pochówku straconego dziecka. W takiej sytuacji kobieta, która poroniła może skorzystać ze zwolnienia lekarskiego od obowiązku świadczenia pracy oraz wnioskować o przyznanie zasiłku chorobowego za okres niezdolności do pracy.

Art. 180(1) k.p. wprowadza wiele zamieszania w prawodawstwie, gdyż posługuje się pojęciami, które nie zostały na gruncie prawa wytłumaczone. Co więcej medyczne definicje poronienia oraz martwego urodzenia są rozbieżna, dlatego matki często napotykają trudności w wyegzekwowaniu należnym im praw.
Przyznany przez ustawodawcę skrócony urlop macierzyński ma pozwolić kobiecie na odzyskanie równowagi psychicznej, jak również fizycznej po stracie dziecka. Jest to bardzo ważny czas, dlatego niezrozumiałym jest postępowanie ustawodawcy, który nie ureguluje w sposób jednolity i nie budzący wątpliwości praw kobiet, które przede wszystkim poroniły na bardzo wczesnym okresie ciąży.

Pogrzeb dziecka nieochrzczonego czy pokropek

Pokropkiem w dawnych czasach nazywano pogrzeb dziecka nieochrzczonego, który polegał jedynie na skropieniu wodą święconą trumienki w zakrystii kościoła. Pokropek odbywał się bez przeprowadzenia mszy oraz odprowadzenia trumny z dzieckiem na cmentarz.

Obecnie w obrzędach katolickich nie funkcjonuje pojęcie pokropku. Dziecko, które zmarło bez pogrzebu należy traktować jak dziecko, które zmarło przed udzieleniem sakramentu chrztu. Zgodnie z prawem kanonicznym ordynariusz właściwej parafii może zezwolić na pogrzeb kościelny dzieci, których rodzice mieli zamiar je ochrzcić. Jednak nie trzeba każdorazowo występować z wnioskiem o zgodę na przeprowadzenie pogrzebu kościelnego, gdyż Konferencja Episkopatu Polski wyraziła w tym zakresie ogólnopolską zgodę, która zastępuje decyzję ordynariusza.
Prośbę rodziców o pochówek dla utraconego dziecka należy traktować jako pragnienie chrztu.

Msza żałobna w intencji nienarodzonego dziecka powinna się odbywać według tzw. obrzędów pogrzebu, jednak w uproszczonej formie. Msza pogrzebowa ma charakter przebłagania za grzechy, w przypadku dziecka nienarodzonego, które nie zdążyło popełnić żadnego grzechu formuła mszy oraz wypowiadane teksty przez kapłana się różnią, aczkolwiek są częścią liturgii. Kolorem liturgicznym podczas pogrzebu dziecka jest biel, symbolizująca czystość oraz świętość.
Aby dokładnie dowiedzieć się jak wygląda liturgia pogrzebowa w przypadku straty dziecka należy udać się do kościoła, gdzie kapłan dokładnie wyjaśni poszczególne elementy mszy.

Źródła:

1. Kodeks prawa kanonicznego z 1983 roku.