Prawa i obowiązki chorego przebywającego na zwolnieniu lekarskim – odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania.

Czy będąc na zwolnieniu lekarskim można wykonywać inną pracę zarobkową?

Ustawodawca wprost zabronił wykonywania innej pracy zarobkowej w czasie trwania zwolnienia lekarskiego pod rygorem utraty prawa do zasiłku chorobowego. Poprzez pracę zarobkową ustawodawca rozumie nie tylko umowę o pracę, ale również inne umowy cywilnoprawne np. umowę zlecenie, czy też umowę o dzieło.
Jedynie sporadyczna, incydentalna, wymuszona okolicznościami aktywność zawodowa (np. udział w posiedzeniach rady nadzorczej spółdzielni mieszkaniowej), może usprawiedliwiać zachowanie prawa do zasiłku chorobowego, a w niektórych przypadkach za okres orzeczonej niezdolności do pracy, w czasie której ubezpieczony faktycznie wykonywał pracę zarobkową, nie będzie przysługiwał zasiłek lecz wynagrodzenie. Należy jednak podkreślić, że taka sytuacja jest wyjątkowa i może spowodować konieczność udowodnienia swoich racji w postępowaniu odwoławczym od decyzji ZUS lub postępowaniu sądowym. W przypadku odwołania do Sądu, postępowanie może być długotrwałe i może nie odnieść oczekiwanego rezultatu, gdyż to Sąd decyduje czy dokonana przez nas czynność spowoduje utratę zasiłku chorobowego. W zaistniałej sytuacji najlepszym rozwiązaniem dla osoby posiadającej zwolnienie lekarskie będzie poświęcenie tego czasu na jak najszybszy powrót do zdrowia.

Co oznaczają zwroty „pacjent może chodzić” a „pacjent musi leżeć” na zwolnieniu lekarskim?

Wystawiając zwolnienie lekarskie lekarz wpisuje kod 1 – „pacjent musi leżeć” lub kod 2 – „pacjent może chodzić”. Rozróżnienie kodów pozwoli choremu na odpowiednie zadbanie o prawidłowy powrót do zdrowia, a także na uniknięcie problemów w razie kontroli ze strony pracodawcy lub ZUS-u.
Bardzo często pacjent błędnie utożsamia sformułowanie „pacjent może chodzić” jedynie z zakazem wykonywania pracy zarobkowej. Jednak taka adnotacja na zwolnieniu upoważnia chorego jedynie do wykonywania zwykłych czynności życia codziennego np. poruszania się po mieszkaniu, udania się na zabieg czy też kontrolę lekarską. Przy ocenie, czy dana czynność mieści się w tym pojęciu, należy przede wszystkim mieć na uwadze cel zwolnienia lekarskiego tj. jak najszybszy powrót pacjenta do zdrowia, a także rodzaj dolegliwości. Pacjentowi nie wolno traktować zwolnienia lekarskiego, jako dodatkowego wolnego czasu na rekreację, remonty, zajęcia dydaktyczne czy też inne prace domowe, które nie mają związku z chorobą. W takim przypadku możemy narazić się nie tylko na utratę zasiłku chorobowego, ale również na odpowiedzialność dyscyplinarną w pracy.
Należy podkreślić, że ocena czy dana czynność odpowiada celowi wystawionego zwolnienia lekarskiego nie może odbywać się automatycznie, należy rozważyć wszystkie okoliczności danej sprawy np. rodzaj choroby oraz stopień jej zaawansowania. Czynność uznana w jednej chorobie za niezgodną z celem zwolnienia, przy innej może być traktowana, jako potrzebna do pełnego powrotu do zdrowia, dlatego też ocena czy dana czynność spełnia cel zwolnienia należała będzie w przypadku sporu do oceny Sądu.
W odniesieniu do oznaczenia „pacjent musi leżeć” należy z dużo większą ostrożnością wykonywać czynności, które powodują, że nie wykonujemy zalecenia. W takim przypadku chory może wyjść do apteki po leki czy też wykonać zalecone badania, stawić się na wizytę kontrolną, gdyż to ma na celu jak najszybszy powrót do zdrowia. W przypadku, gdy chory np. mieszka sam i nie ma możliwości skorzystać z pomocy bliskich może wyjść również na zakupy – jednak tylko w niezbędnym zakresie. Jeśli mieszkamy z bliskimi, lepszym rozwiązaniem będzie zlecenie innej osobie zrobienia zakupów, dlatego też w przypadku kontroli będziemy musieli przedstawić wszystkie okoliczności, które spowodowały, że nie zastosowaliśmy się do zalecenia lekarskiego. Organ będzie badał również czy faktycznie cel zwolnienia został zachowany.

Jaki adres podać na zwolnieniu?

Miejsca pobytu chorego wpisane na zwolnieniu lekarskim nie należy utożsamiać z miejscem zamieszkania czy też zameldowania pacjenta. Miejscem pobytu może być każdy inny adres, w którym chory przebywa w celu najszybszego powrotu do zdrowia.
Przykład: Chory mieszka i pracuje w Krakowie, gdzie ma miejsce stałego zameldowania. Jednakże ze względu na charakter choroby np. zalecenie leżenia w łóżku, potrzebuje pomocy ze strony osoby trzeciej przy codziennych czynnościach. Chory jako miejsce pobytu podczas choroby wskazał adres w Kielcach.
W opisanym powyżej przykładzie pracodawca, czy też kontroler ZUS, aby dokonać skutecznej kontroli chorego musi udać się pod adres wskazany w Kielcach, gdyż jest to miejsce w którym chory deklarował przebywanie w trakcie trwania zwolnienia lekarskiego.
Kontrola może być przeprowadzona zarówno w miejscu zamieszkania, czasowego pobytu czy też miejscu zatrudnienia chorego. Daje to możliwość organowi sprawdzenia, czy wystawione zwolnienie jest zgodne z jego celem. W przypadku, gdy chory pomimo posiadanego zwolnienia pracuje w miejscu stałego zatrudnienia, zostanie on pozbawiony zasiłku chorobowego za cały okres jego trwania.

Czy możemy zmienić miejsce pobytu w czasie choroby?

Tak, chory może zmienić miejsce pobytu w czasie choroby. Przepisy nie nakładają na chorego obowiązku poinformowania pracodawcy czy też ZUS-u o takiej zmianie. Jednak najlepszym rozwiązaniem było by zgłoszenie tego faktu do organu lub pracodawcy, gdyż w przypadku kontroli w poprzednim miejscu pobytu kontroler nas nie zastanie, co spowoduje wszczęcie postępowania wyjaśniającego. W tej sytuacji chory będzie musiał wykazać, że faktycznie przebywał w innym miejscu w którym cel zwolnienia lekarskiego był prawidłowo realizowany tzn. chory powracał do zdrowia.

Nieobecność w miejscu pobytu chorego podczas kontroli?

Nieobecność w miejscu pobytu wskazanym na zwolnieniu lekarskim podczas kontroli może zostać uznane za niewłaściwe wykonywanie zwolnienia lekarskiego niezgodne z jego celem. W przypadku, gdy kontroler nie zastanie chorego, ma on prawo do usprawiedliwienia swojej nieobecności np. przedkładając zaświadczenie od lekarza o terminie kontroli lekarskiej, badaniach, zmianie opatrunku itp. Jeśli chory nie udzieli wyjaśnień w terminie, kontroler uzna, że zwolnienie lekarskie zostało wykorzystane niezgodnie z jego celem, co może skutkować np. pozbawieniem zasiłku za okres całego zwolnienia lekarskiego (kontrola ZUS), zwolnieniem dyscyplinarnym z pracy (kontrola pracodawcy).

Kiedy pracownik traci prawo do zasiłku chorobowego?

Ubezpieczony wykonujący w czasie posiadanego zwolnienia lekarskiego pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z jego celem, traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres jego trwania. Taka sama sankcja zostanie zastosowana, gdy pracownik sfałszuje zwolnienie lekarskie.
Za czynności niezgodne z celem posiadanego zwolnienia lekarskiego, należy uznać wszelkie działania, które mogą przedłużyć okres niezdolności pracownika do pracy. Okolicznością taką będzie przede wszystkim spowodowanie wydłużenia procesu leczenia i rekonwalescencji, nieprzestrzeganie zaleceń lekarskich nakazujących leżenia w łóżku czy też wykonywanie różnych czynności mimo zakazu lekarza.

Elektroniczne zwolnienia lekarskie (e-zwolnienia, e-ZLA) a zwolnienia papierowe?

Zwolnienia lekarskie do 1 stycznia 2016 roku były wystawiane wyłącznie w formie papierowych druków, które lekarz wręczał pacjentowi.
Zwolnienia papierowe „na starych zasadach” mogą być wystawiane do końca 2017 roku, natomiast od stycznia 2018 roku lekarze będą wystawiali zwolnienia wyłącznie w formie dokumentu elektronicznego tzw. e – zwolnienia lub e – ZLA.
Celem e- zwolnień jest przede wszystkim usprawnienie przepływu informacji pomiędzy ZUS, pracodawcą a pracownikiem oraz zwiększenie możliwości kontroli. Zgodnie z nowymi założeniami e-zwolnienia tuż po wystawieniu trafiają bezpośrednio do organu za pomocą systemu teleinformatycznego, co pozwala na szybsze przeprowadzenie kontroli, czy zwolnienie lekarskie jest wykorzystywane zgodnie z jego celem.

Czy e-zwolnienie usprawni kontrolę ZUS?

Tak, w szczególności dotyczy to zwolnień krótkoterminowych, które wystawiane w formie papierowej w dużej mierze nie dają organowi możliwości kontroli chorego. Wystarczy, aby chory, który otrzyma siedmiodniowe zwolnienie lekarskie wysłał je do ZUS-u przesyłką pocztową dopiero ostatniego dnia terminu. W takim przypadku ZUS nie skontroluje chorego, gdyż informacja o jego przebytej chorobie zostanie mu przekazana, gdy ubezpieczony będzie już mógł uczęszczać do pracy.
Natomiast w odniesieniu do e-zwolnienia, najczęściej już w momencie jego wystawienia kontrolujący uzyska informację, że dana osoba przebywa na zwolnieniu lekarskim, na jaki okres zostało ono wystawiane, jak również zaleconego sposobu jego odbycia tj. czy pacjent może chodzić, czy musi leżeć.

Czy pracownik musi poinformować pracodawcę o zwolnieniu lekarskim?

Tak, pracownik musi poinformować pracodawcę o swojej nieobecności w pracy. W przypadku, gdy pracownik wiedział lub z góry zaplanował nieobecność z powodu np. zabiegów, wizyt lekarskich, rehabilitacji itp., powinien uprzedzić pracodawcę z odpowiednim wyprzedzeniem.
Natomiast w sytuacji, gdy przyczyna nieobecności w pracy jest okolicznością nagłą, której nie dało się zaplanować (np. choroba), pracownik jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić pracodawcę o swojej nieobecności oraz o przewidywanym okresie jej trwania, nie później jednak niż w drugim dniu nieobecności w pracy.
Pracodawca może w odrębnych uregulowaniach wprowadzonych w swoim zakładzie np. układzie zbiorowym lub regulaminie pracy, określić sposób, w jakim należy powiadamiać go o czasowej niezdolności do pracy. Jeśli ta kwestia nie została u pracodawcy unormowana, to pracownik może przekazać informację: osobiście, przez inną osobę, telefonicznie, pocztowo lub za pomocą innego środka łączności.
Niedotrzymanie wskazanych powyżej terminów może być usprawiedliwione jedynie szczególnymi okolicznościami, które uniemożliwiły pracownikowi poinformowanie pracodawcy o nieobecności w pracy. Taka okoliczność wystąpi przede wszystkim w sytuacji, gdy pracownik jest obłożnie chory a zamieszkuje sam, gdy zamieszkuje z innymi domownikami lecz są oni nieobecni lub wystąpią inne zdarzenia powodujące niemożliwość skontaktowania się pracownika z pracodawcą.

Komu należy dostarczyć zwolnienie lekarskie?

Zwolnienie lekarskie należy dostarczyć płatnikowi składek (ZUS lub pracodawca). W przypadku osób, które są płatnikami na własne ubezpieczenie np. prowadzą własną działalność gospodarczą zwolnienia lekarskie należy dostarczyć do ZUS-u.
Natomiast pracownicy, dla których pracodawca jest płatnikami składek, powinni dostarczać zaświadczenia do rąk pracodawcy lub osoby przez niego upoważnionej. Należy zaznaczyć, że nawet w sytuacji, gdy zasiłek chorobowy wypłacany jest przez ZUS, to pracodawca jest podmiotem, któremu należy dostarczyć zwolnienie lekarskie.

W jakim terminie należy dostarczyć zwolnienie lekarskie pracodawcy?

W przypadku zwolnień papierowych pracownik ma obowiązek dostarczyć pracodawcy blankiet w terminie 7 dni (licząc od dnia następnego od jego wystawienia). Jeżeli pracownik przekroczy wskazany termin, otrzyma obniżony o 25% zasiłek chorobowy, chyba ze zwłoka nastąpiła z przyczyn od niego niezależnych.
W odniesieniu do e-zwolnień w momencie, gdy pracodawca posiada profil teleinformatyczny, otrzyma automatycznie po wystawieniu zwolnienia, informację o tymczasowej niezdolności pracownika do pracy. Wtedy też, pracownik nie będzie miał już obowiązku dostarczania blankietu zwolnienia do pracodawcy.
Jednak w sytuacji, gdy pracodawca nie będzie posiadał profilu teleinformatycznego, pracownik otrzyma od lekarza wydruk zaświadczenia, który będzie musiał przekazać pracodawcy na takich samych zasadach, jak przy zwolnieniach papierowych.

Dostarczanie zwolnień lekarskich do ZUS.

Chory będący płatnikiem składek, aby otrzymać zasiłek chorobowy, musi również w terminie 7 dni dostarczyć papierowe zwolnienie lekarskie do ZUS-u.
Zaświadczenie można zanieść osobiście na biuro podawcze ZUS lub wysłać pocztą. Przy wysyłce pocztowej termin uważa się za zachowany nawet, jeśli list został nadany dopiero ostatniego dnia, gdyż liczy się data stempla pocztowego a nie wpływu listu do organu.

Dostarczenie e-zwolnienia.

Elektroniczne zwolnienia lekarskie są automatycznie przekazywane poprzez system informatyczny do ZUS lub pracodawcy. W tej sytuacji chory zostanie zwolniony z obowiązku dostarczenia blankietu zwolnienia do organu lub pracodawcy.
W przypadku przejściowych problemów technicznych (np. braku dostępu do internetu), lekarz będzie mógł po przeprowadzeniu badania wystawić zaświadczenie na formularzu wydrukowanym z systemu teleinformatycznego.
Wystawiający w terminie 3 dni roboczych od dnia wystawienia zaświadczenia lekarskiego przekazuje je elektronicznie do ZUS-u lub pracodawcy.
Jeśli przyczyna uniemożliwiająca wystawienie zwolnienia trwa dłużej, to lekarz ma obowiązek przekazać zwolnienie nie później niż w terminie 3 dni roboczych od ustania tej przyczyny.
W takim przypadku chory otrzyma papierowy druk, który musi dostarczyć płatnikowi składek na analogicznych zasadach, jak w przypadku zwolnień papierowych (do ZUS lub pracodawcy w zależności, kto jest płatnikiem składek).
Zakład Ubezpieczeń Społecznych przechowuje zwolnienia lekarskie w systemie informatycznym przez okres 3 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym je wystawiono.

Czy pracodawca może skontrolować pracownika na zwolnieniu lekarskim?

Kontrola pracownika może odbywać się w dwóch płaszczyznach. Pierwsza z nich to kontrola formalna zaświadczeń lekarskich odnosząca się jedynie do tego, czy dane zaświadczenie nie zostało przez pracownika sfałszowane, a także czy zostało wydane zgodnie z przepisami w sprawie zasad i trybu wystawiania zaświadczeń lekarskich. Przedmiotowej kontroli może dokonać zarówno pracodawca, jak i organ ZUS.
Natomiast druga płaszczyzna dotyczy kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnienia lekarskiego od pracy. W tym przypadku kontroler bada, czy chory wykorzystuje zwolnienie zgodnie z jego celem, a także, czy nie wykonuje pracy zarobkowej. Należy zaznaczyć, że przedmiotowej kontroli może dokonać jedynie ZUS lub płatnik składek (pracodawca), który zgłasza do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych.
W przypadku pracodawcy, który nie spełnia powyższych kryteriów, może on zweryfikować pracownika przebywającego na zwolnieniu lekarskim jedynie poprzez zgłoszenie do ZUS-u wniosku o przeprowadzenie kontroli. Jeśli pracodawca posiada profil teleinformatyczny, wniosek wygeneruje i złoży na teleinformatyczną skrzynkę pocztową organu.

Czy pracodawca musi kontrolować pracownika osobiście?

Nie, zgodnie z przepisami prawa, kontroli pracownika zamiast pracodawcy może dokonać inna osoba, jeśli tylko posiada imienne upoważnienie od pracodawcy do przeprowadzenia takiej czynności. Ustawodawca wprowadzając taką możliwość miał na względzie fakt, iż osoba, która jest zwierzchnikiem min. 20 ubezpieczonych może nie mieć fizycznie możliwości, aby kontrolować pracowników przebywających na zwolnieniu lekarskim. Tym bardziej, że kontrolę można przeprowadzić zarówno w miejscu zamieszkania pracownika, w miejscu jego pobytu w czasie zwolnienia, a także w miejscu pracy.

Stwierdzenie nieprawidłowości podczas kontroli.

W przypadku, gdy kontrolujący stwierdzi podczas kontroli nieprawidłowości w zakresie wykorzystywania przez chorego zaświadczenia lekarskiego, które jest niezgodne z jego celem, sporządzi protokół, w którym poda, na czym polegały nieprawidłowości. Następnie przedstawi pracownikowi przedmiotowy protokół, aby mógł on również uzupełnić go poprzez wniesienie własnych uwag odnośnie do zaistniałej sytuacji.
Wszelkie wątpliwości, czy zwolnienie lekarskie było wykorzystywane przez pracownika niezgodnie z jego celem, rozstrzygnie właściwy ZUS. Organ może wezwać również lekarza leczącego pracownika do ustosunkowania się, co do stanu pacjenta, a następnie wydać decyzję w sprawie.

Kontrola prawidłowości wydania zwolnienia o czasowej niezdolności do pracy.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który wypłaca zasiłki chorobowe pracownikom tymczasowo niezdolnym do pracy, często przeprowadza kontrole mające na celu sprawdzenie prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy oraz wystawianych zaświadczeń lekarskich.

Lekarz orzecznik może przede wszystkim:
– przeprowadzić badanie lekarskie ubezpieczonego,
– skierować ubezpieczonego na badanie specjalistyczne przez lekarza konsultanta ZUS,
– zażądać od wystawiającego zaświadczenie lekarskie udostępnienia dokumentacji medycznej ubezpieczonego stanowiącej podstawę wydania zaświadczenia lub udzielenia wyjaśnień i informacji w sprawie;
– zlecić wykonanie badań pomocniczych w wyznaczonym terminie.
Organ wezwie ubezpieczonego do stawiennictwa na wyżej wskazane badania. W przypadku niestawiennictwa zaświadczenie traci ważność od dnia następującego po tym terminie.
Gdy lekarz orzecznik stwierdzi, że zwolnienie lekarskie powinno być wystawione na czas krótszy, gdyż jego cel został w pełni spełniony a chory może wrócić do pracy, wcześniejsze zaświadczenie traci ważność od tej daty.

Odwołanie od decyzji ZUS.

Osoby, które nie zgadzają się z decyzją wydaną przez ZUS mają możliwość skorzystania z drogi odwoławczej. W zależności od rodzaju decyzji tok postępowania może się nieznacznie różnić. W przypadku odwołania do sądu, wnosi się je za pośrednictwem jednostki ZUS właściwej ze względu na miejsce zamieszkania osoby zainteresowanej. Doręczając decyzję organ dołącza do niej stosowne pouczenie, które należy uważnie przeczytać i postępować zgodnie ze wskazaniami, aby nasze odwołanie zostało złożone do właściwego organu we właściwym terminie.

Źródła:

• Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie szczególnych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich.
• Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach III AUa 3189/01.
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie trybu i sposobu orzekania o czasowej niezdolności do pracy, wystawiania zaświadczenia lekarskiego oraz trybu i sposobu sprostowania błędu w zaświadczeniu lekarskim.
• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 roku kodeks pracy.