Urlop wychowawczy jest to kolejne uprawnienie rodziców z którego mogą skorzystać po narodzinach dziecka. Celem urlopu wychowawczego jest umożliwienie rodzicom sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. Ta instytucja ma pomóc rodzinom, którzy nie mają możliwości połączenia obowiązków zawodowych z wychowaniem dziecka. W takiej sytuacji ustawodawca w pierwszej kolejności chce zapewnić rodzicom możliwość wyboru sposobu organizacji ich życia rodzinnego.

Komu przysługuje urlop wychowawczy?

Urlop wychowawczy jest to okres czasowego zwolnienia od wykonywania obowiązków służbowych, który przysługuje pracownikowi (dotyczy rodzica lub opiekuna dziecka), który posiada co najmniej 6 miesięczny staż pracy.

Ważne! Prawo do urlopu wychowawczego nie jest uzależnione od możliwości zapewnienia dziecku opieki przez inną osobę np. drugiego rodzica, członka rodziny itp. Opieka nad dzieckiem nie ma charakteru wyłącznego i rodzice mogą dzielić między siebie obowiązki związane z wychowaniem dziecka. Osoba wnioskująca o urlop wychowawczy nie musi wykazywać dlaczego chce skorzystać ze swojego uprawnienia.
Do 6 – cio miesięcznego stażu pracy wlicza się okresy zatrudnienia u poprzednich pracodawców. Jednak w momencie złożenia wniosku o przyznanie urlopu wychowawczego trzeba pozostawać w stosunku zatrudnienia. Jeżeli pracownik pracuje u dwóch (lub więcej pracodawców), to może skorzystać z urlopu wychowawczego u każdego z nich lub tylko u jednego. Staż pracy liczymy w ten sposób, że sumujemy wszystkie dotychczasowe zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, bez względu na istniejące przerwy w wykonywaniu pracy.

Wymiar urlopu wychowawczego

Wymiar urlopu wychowawczego wynosi łącznie do 36 miesięcy, ale trzeba pamiętać, że może on zostać udzielony na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia. Co oznacza, że to rodzic musi zadecydować kiedy złożyć wniosek o urlop wychowawczy tak, aby móc go wykorzystać w całości.

Przykład: Dziecko w lutym 2018 roku skończyło 6 lat. Rodzic złożył wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego w styczniu 2018 roku. Ile miesięcy urlopu wychowawczego może rodzic wykorzystać?
Rodzic może wykorzystać 12 miesięcy urlopu wychowawczego. Mimo, iż ustawodawca przewiduje łączny wymiar 36 miesięcy urlopu, to w momencie zakończenia roku kalendarzowego w którym dziecko ukończy 6 rok życia uprawnienie to wygasa. Dlatego też rodzic będzie zobowiązany wrócić do pracy w styczniu 2019 roku.

Urlop wychowawczy może zostać udzielony w nie więcej niż 5 częściach. Liczbę części urlopu ustala się w oparciu o ilość złożonych wniosków. Części wnioskowanego urlopu nie muszą być równe. Co więcej, nie muszą nawet następować po sobie. Pomiędzy poszczególnymi częściami mogą występować przerwy. To od rodzica zależy w jaki sposób rozdysponuje przysługujący mu urlop.

Czy rodzice mogą korzystać z urlopu wychowawczego równocześnie ?

Rodzice dziecka mogą równocześnie wykorzystać przysługujący im urlop wychowawczy. W takiej sytuacji oboje rodzice muszą pozostawać w stosunku pracy i wymiar 36 miesięcy mogą wykorzystać łącznie. Sposób jego podziału i rozdysponowania zależy od rodziców. Nie muszą wykorzystać urlopu w częściach równych. Nie muszą również wykorzystywać go równocześnie. Ważne, aby ilość złożonych przez nich wniosków o udzielenie urlopu łącznie nie przekraczała 5.

Czy jeden rodzic lub opiekun może w całości wykorzystać 36 miesięcy urlopu wychowawczego?

Nie. Ustawodawca przewidział, że każdemu z rodziców lub opiekunów przysługuje wyłączne prawo do jednego miesiąca urlopu wychowawczego. Prawa tego nie można przenieść na drugiego rodzica lub opiekuna dziecka. Co oznacza, że sytuacji w której tylko jeden rodzic lub opiekun zamierza skorzystać z urlopu wychowawczego, to łączny wymiar przysługującego mu urlopu wyniesie 35 miesięcy.

Wyjątkowo prawo do urlopu wychowawczego w wymiarze 36 miesięcy przysługuje rodzicowi w sytuacji, gdy:

• drugi rodzic dziecka nie żyje;
• drugiemu rodzicowi dziecka nie przysługuje władza rodzicielska;
• drugi rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej albo taka władza uległa ograniczeniu lub zawieszeniu.

Natomiast w sytuacji, gdy dziecko jest pod opieką tylko jednego opiekuna, to jemu również przysługuje urlop wychowawczy w wymiarze 36 miesięcy.

Jaki jest wymiar urlopu wychowawczego w przypadku ciąży mnogich?

Ustawodawca nie przewidział wydłużenia okresu urlopu wychowawczego w przypadku ciąży mnogich. Przy urodzeniu dwójki lub większej liczby dzieci przy jednym porodzie jego wymiar wynosi łącznie 36 miesięcy (tak jak w przypadku urodzenia jednego dziecka).

Co prawda w 2010 roku media dyskutowały nad wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (sprawa C – 149 Zoi Chatzi v. Ypourgos Oikonomikon), który wskazał, że z urodzeniem bliźniąt wprawdzie nie powstaje uprawnienie rodziców do wykorzystania dwóch urlopów wychowawczych, aczkolwiek nałożono na państwa członkowskie wprowadzenie takich przepisów, które uwzględnią szczególne potrzeby rodziców, którym urodziło się podczas jednego porodu więcej niż jedno dziecko.

Polski ustawodawca uznał, że prawo do urlopu wychowawczego jest indywidualnym uprawnieniem pracownika, a nie prawem dziecka, dlatego też nabycie tego uprawnienie związane jest z porodem, a nie liczbą dzieci urodzonych podczas danego porodu.

Czy rodzice lub opiekunowie muszą wykorzystać urlop wychowawczy w całości?

Nie, urlop wychowawczy stanowi uprawnienie rodziców, a nie ich obowiązek. Jeżeli rodzice nie będą chcieli wykorzystać urlopu w całości, to ustawodawca nie narzuca takiego obowiązku. Również minimalny wymiar urlopu wychowawczego nie został przez ustawodawcę określony, dlatego to rodzic lub opiekun określa jego wymiar i może dostosować go do indywidualnych potrzeb swojej rodziny.

Czy można wnioskować o dodatkowy urlop wychowawczy po ukończeniu przez dziecko 6 roku życia?

Co do zasady urlop wychowawczy można wykorzystać do 6 roku życia dziecka. Jednak ustawodawca wyróżnia jeden szczególny przypadek, gdy rodzic lub opiekun może wnioskować o udzielenie dodatkowego urlopu wychowawczego. Taki przypadek występuje, gdy stan zdrowia dziecka lub jego stopień niepełnosprawności (potwierdzony orzeczeniem o niepełnosprawności) powoduje konieczność osobistej opieki nad nim rodzica lub opiekuna.

Dodatkowy urlop wychowawczy może zostać udzielony na czas do maksymalnie 36 miesięcy, jednak najpóźniej do czasu ukończenia przez dziecko 18 roku życia. Skorzystanie z dodatkowego urlopu wychowawczego nie jest niezależne od tego czy rodzic lub opiekun wykorzystał urlop wychowawczy na zasadach ogólnych. Ustawodawca przewidując przedmiotowe uregulowanie miał na względzie szczególne, wyjątkowe sytuacje w których opieka rodzica lub opiekuna nad dzieckiem jest konieczna. Zasady rozdysponowania dodatkowego urlopu wychowawczego są takie same jak „zwykłego” urlopu wychowawczego tj. może zostać wykorzystany przez rodzica lub opiekuna w 5 częściach, jak również rodzice mogą przebywać na urlopie równocześnie, może go wykorzystać jedno z nich lub mogą podzielić jego wymiar.

Wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego

Urlop wychowawczy jest to uprawnienie każdego pracownika, który jest zatrudniony co najmniej 6 miesięcy. Urlop nie jest przyznawany automatycznie i aby skorzystać z przysługującego uprawnienia należy złożyć u pracodawcy wniosek o jego udzielenie.

Wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego należy złożyć w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika, jednakże nie może sam z własnej inicjatywy nakazać pracownikowi, aby skorzystał z urlopu wychowawczego.

W przypadku, gdy pracownik złoży wniosek, który przewiduje jego przejście na urlop wychowawczy w czasie krótszym niż 21 dni, to do pracodawcy należy decyzja, czy wyrazić zgodę na wskazany przez pracownika termin. Pracodawca co prawda ma obowiązek przyjąć wniosek pracownika i udzielić mu urlopu, aczkolwiek może wskazać datę jego rozpoczęcia po upływie 21 dni od dnia jego złożenia.

Czy pracownik może cofnąć wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego ?

Tak, pracownik może cofnąć swój wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego nie później niż w terminie 7 dni przed rozpoczęciem urlopu. Cofnięcie wniosku następuje na podstawie złożenia odpowiedniego oświadczenia na piśmie.

Czy pracownik może zrezygnować z przydzielonego mu urlopu wychowawczego?

Pracownik może zrezygnować z urlopu wychowawczego. Ustawodawca rozróżnia dwie możliwości:

• w przypadku, gdy pracodawca wyraża zgodę na rezygnację z urlopu i powrót do pracy, to oświadczenie może zostać złożone w każdym czasie;
• w przypadku, gdy pracodawca nie wyraża zgody na wcześniejszą rezygnację z urlopu, to należy go zawiadomić najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy.

Zatrudnienie po urlopie wychowawczym

Pracodawca ma obowiązek umożliwić pracownikowi powracającemu z urlopu pracę na dotychczas zajmowanym stanowisku. W przypadku, gdyby nie było to możliwe, to pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikowi stanowisko równorzędne z tym zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub inne stanowisko, które odpowiada jego kwalifikacjom zawodowym. W takiej sytuacji wynagrodzenie oferowane pracownikowi nie może być niższe od tego, które otrzymywał pierwotnie.

Czy urlop wychowawczy wlicza się do okresu zatrudnienia ?

Tak, od momentu jego zakończenia, okres urlopu wychowawczego wlicza się do okresu zatrudnienia u danego pracodawcy.

Warunki formalne wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego

Wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego albo jego części zawiera:

• imię i nazwisko pracownika;
• imię i nazwisko dziecka, na które ma być udzielony urlop wychowawczy albo jego część;
• wskazanie okresu, na który ma być udzielony urlop wychowawczy albo jego część na dane dziecko;
• wskazanie okresu urlopu wychowawczego, który dotychczas został wykorzystany na dane dziecko;
• określenie liczby części urlopu wychowawczego, z których dotychczas skorzystano na dane dziecko.

Dodatkowo do wniosku należy dołączyć:

1. oświadczenie pracownika dotyczące korzystania z części urlopu rodzicielskiego na dane dziecko w terminie nieprzypadającym bezpośrednio po wykorzystaniu poprzedniej części urlopu rodzicielskiego albo zasiłku za okres odpowiadający okresowi części urlopu rodzicielskiego, ze wskazaniem liczby części urlopu wykorzystanych w taki sposób;
2. oświadczenie rodzica lub opiekuna, że drugi rodzic lub opiekun nie zamierza korzystać z urlopu wychowawczego w okresie objętym wnioskiem. Oświadczenie nie jest wymagane jeżeli drugi rodzic ma ograniczoną władzę rodzicielską lub jest jej pozbawiony;
3. kopię prawomocnego orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecka, na które ma być udzielony urlop wychowawczy (jeżeli chcemy skorzystać z dodatkowego urlopu wychowawczego);
4. w przypadku wnioskowania o udzielenie urlopu wychowawczego w wymiarze 36 miesięcy albo o udzielenie części urlopu wychowawczego, której wymiar łącznie z dotychczas wykorzystanym wymiarem urlopu wychowawczego wyniesie 36 miesięcy należy przedstawić dokumenty potwierdzające wystąpienie szczególnej okoliczności.

Czy pracownik może podjąć zatrudnienie na urlopie wychowawczym?

Korzystanie z urlopu wychowawczego nie pozbawia pracownika prawa do podjęcia pracy czy też rozpoczęcia własnej działalności gospodarczej. Pracownik w czasie urlopu wychowawczego może podjąć naukę, rozpocząć szkolenie się, założyć własną działalność gospodarczą jak również podjąć dodatkową pracę. Jedynym warunkiem, który ustawodawca stawia w tego typu sytuacji, jest możliwość sprawowanie przez niego osobistej opieki nad dzieckiem. Jeżeli pracownik zaprzestanie wykonywać osobiście opiekę nad dzieckiem, to pracodawcy przysługuje uprawnienie do wezwania go, aby stawił się w pracy w terminie przez niego wskazanym, nie wcześniej jednak niż po upływie 3 dni od dnia wezwania.

Czy pracownik na urlopie wychowawczym podlega ochronie od wypowiedzenia i rozwiązania umowy o pracę?

Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego do dnia jego zakończenia. Jak również pracodawca nie może rozwiązać umowy o pracę pracownikowi, który złożył wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy, od momentu jego wpływu do pracodawcy do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy – nie dłużej jednak niż przez okres 12 miesięcy.

Ustawodawca przewiduje możliwość zakończenia współpracy jedynie w przypadku ogłoszenia przez pracodawcę upadłości lub likwidacji zakładu pracy oraz rozwiązania umowy o pracę bez winy pracownika.

Czy pracownik może żądać obniżenia wymiaru etatu?

Tak, pracownik może wnioskować u pracodawcy o obniżenie jego wymiaru etatu. Wniosek należy złożyć na piśmie. Wymiar etatu nie może być niższy niż ½. Pracodawca ma obowiązek uwzględnić wniosek pracownika.
Wniosek o obniżenie wymiaru etaty należy złożyć (tak jak w przypadku wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego) na 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy.

Podstawa prawna

• Kodeks pracy z dnia 26 czerwca 1974 roku;
• Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 grudnia 2015 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków.