Osoba posiadająca ubezpieczenie chorobowe, która ze względu na nieprzewidziane okoliczności musi zaopiekować się osobą bliską, może liczyć na wsparcie państwa. Ustawodawca przewidział możliwość wykorzystania tzw. zwolnienia lekarskiego na opiekę nad członkiem rodziny, kierując się faktem, iż są to sytuacje niezależne od woli, których nie da się zaplanować.

Artykuł wyjaśnia, kiedy i kto może się ubiegać o zwolnienie na opiekę nad osobą bliską oraz jakie uprawnienia z tego tytułu przysługują osobie ubezpieczonej. Opiekę można sprawować zarówno nad chorym członkiem rodziny, jak również nad dzieckiem do 8 roku życia oraz chorym dzieckiem do 14 roku życia.

W okresie sprawowanej opieki, aby zapewnić opiekunowi pomoc finansową oraz zrekompensować brak uzyskanego wynagrodzenia, ustawodawca wprowadził tzw. zasiłek opiekuńczy.

Kto może zostać opiekunem osoby bliskiej?

Opiekunem może zostać osoba, która posiada ubezpieczenie chorobowe. Należy zaznaczyć, iż zarówno sposób ubezpieczenia tj. czy ubiegający się o zasiłek podlega ubezpieczeniu z mocy ustawy, czy też jest to ubezpieczenie dobrowolne, jak również długość okresu ubezpieczenia nie mają znaczenia(1). Dlatego też zarówno osoby pracujące na umowę o pracę, umowę zlecenie, czy też prowadzące własną działalność gospodarczą mogą uzyskać zwolnienie lekarskie na opiekę nad chorym członkiem rodziny, o ile opłacają składki na ubezpieczenie chorobowe.

Źródła:
Komentarz do Kodeksu Cywilnego, red. Ignaczewski 2017, wyd.4, art. 32.

Nad kim można sprawować opiekę?

Ustawodawca wyraźnie wskazuje trzy grupy osób nad którymi może być sprawowana opieka przez członka rodziny tj. opieka nad dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat, chorym dzieckiem do 14 roku życia oraz innym chorym członkiem rodziny.
Rozróżnienie grup jest spowodowane okresem na jaki można uzyskać zwolnienie oraz potrzebą wprowadzenia szczególnej ochrony najmłodszych dzieci.
W przypadku dzieci do lat 8 rodzice potrzebują większej pomocy, a co za tym idzie uprawnień, gdyż dziecko ze względu na wiek musi przebywać pod stałym nadzorem. W nieprzewidzianej sytuacji, jaką jest np. zamknięcie żłobka, szkoły czy też choroba osoby stale zajmującej się dzieckiem, potrzebny jest czas na przeorganizowanie dotychczasowego sposobu funkcjonowania rodziny oraz rozwiązania zaistniałej sytuacji.
Natomiast rozróżnienie na opiekę nad chorym dzieckiem do lat 14 oraz innym członkiem rodziny spowodowane jest różnicą w okresie na jaki można uzyskać zwolnienie lekarskie. Każda z grup została poniżej dokładnie omówiona.

Dziecko w wieku do ukończenia 8 lat

Najbliższy członek rodziny może uzyskać zwolnienie na opiekę nad dzieckiem do lat 8 w sytuacji, gdy:

• nieprzewidywanie zamknięto żłobek, klub dziecięcy, przedszkole, szkołę, do której dziecko uczęszczało lub w przypadku choroby niani, z którą rodzice mają zawartą umowę uaktywniającą lub choroby dziennego opiekuna sprawującego opiekę nad dzieckiem;
• jeżeli poród lub choroba uniemożliwia małżonkowi ubezpieczonego lub rodzicowi stale opiekującemu się dzieckiem sprawowanie opieki nad nim;
• pobytu małżonka ubezpieczonego lub rodzica stale opiekującego się dzieckiem w szpitalu lub innym zakładzie leczniczym.

W przypadku nieprzewidywanego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do której dziecko uczęszczało lub w przypadku choroby niani, rodzic do wniosku o wypłatę zasiłku opiekuńczego ma obowiązek załączyć oświadczenie osoby ubiegającej się o opiekę potwierdzające nieprzewidywane zamknięcie placówki. Można również udać się do jednostki i uzyskać zaświadczenie o nieprzewidywanym zamknięciu, które w przypadku ewentualnej kontroli będzie stanowiło potwierdzenie przysługującego uprawnienia.

Ustawodawca umożliwia sprawowanie opieki nad dzieckiem obojgu rodzicom, bez względu na to czy są małżeństwem czy też nie. Zarówno małżonek, jak i partner kobiety może uzyskać zwolnienie lekarskie na opiekę nad dzieckiem w przypadku, gdy poród uniemożliwia kobiecie sprawowanie opieki.
Przepisy posługują się terminem „małżonka lub rodzica stale opiekującego się dzieckiem”, należy przyjąć, iż określenie to dotyczy osoby, która sprawuje na co dzień opiekę nad dzieckiem.

Przykład 1: Kobieta nie pracuje zawodowo, gdyż opiekuje się dwójką dzieci w wieku 2 i 4 lat. Mąż kobiety pracuje na umowę o pracę i odprowadza składki na ubezpieczenie zdrowotne. Czy w przypadku choroby kobiety, która wiąże się z pobytem w szpitalu mężczyzna otrzyma zwolnienie lekarskie na opiekę?
Tak, mężczyzna może ubiegać się o zwolnienie lekarskie na opiekę nad dziećmi, gdyż żona, jako osoba stale opiekująca się małoletnimi nie ma możliwości sprawowania opieki. Skorzystanie z uprawnienia w tym zakresie jest o tyle ważne, gdyż otrzymując opiekę nad dziećmi, mężczyzna może wykorzystać 60 dni kalendarzowych zwolnienia. Natomiast, jeśli wystąpiłby z wnioskiem o przyznanie opieki nad żoną w czasie choroby, to przysługiwałoby mu do wykorzystania jedynie 14 dni opieki.

Za dzieci uważa się zarówno potomstwo własne ubezpieczonego lub jego małżonka, jak również dzieci przysposobione, przyjęte na wychowanie i utrzymanie.

Umowa uaktywniająca to inaczej umowa o sprawowanie opieki nad dzieckiem zawarta pomiędzy rodzicami a nianią. Dotyczy opieki nad dzieckiem w wieku od 20 tygodnia życia do 3 roku życia. Opiekunem może być osoba obca, jak również babcia czy też dziadek dziecka. Najważniejszym aspektem dotyczącym tego rozwiązania jest fakt, iż to ZUS w praktyce będzie odprowadzał składki emerytalne, rentowe i chorobowe niani do wysokości minimalnego wynagrodzenia(1).

Natomiast „dzienny opiekun” jest to zorganizowana opieka nad dziećmi w wieku od 20 tygodni do lat 3. Ma ona na celu zapewnienie dziecku opieki w warunkach bytowych zbliżonych do warunków domowych oraz zagwarantowanie dziecku właściwej opieki pielęgnacyjnej oraz edukacyjnej, z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb, a także prowadzenia zajęć opiekuńczo wychowawczych i edukacyjnych, które uwzględniają rozwój dziecka, właściwy do jego wieku. Opiekun dzienny może sprawować opiekę maksymalnie nad pięciorgiem dzieci. W przypadku, gdy w grupie znajduje się dziecko, które nie ukończyło pierwszego roku życia, jest niepełnosprawne lub wymaga szczególnej opieki, to liczba dzieci nie powinna być większa niż troje(2).

Źródła:
1. Ustawa o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 z dnia 4 lutego 2011 z późn. zm.
2. Ustawa o opiece nad dziećmi w wieku do lat 3 z dnia 4 lutego 2011 z późn. zm.

Chore dziecko w wieku do ukończenia 14 lat

Dla zapewnienia najmłodszym dzieciom opieki podczas choroby, ustawodawca wprowadził górną granicę wieku do ukończenia 14 roku życia. Do tego czasu opiekun ma prawo wykorzystać na opiekę nad dzieckiem 60 dni kalendarzowych w roku. Ochrona jest potrzebna, aby zapewnić małoletnim odpowiednią stałą opiekę podczas choroby oraz pozwolić rodzicom na wykonywanie jej z zapewnieniem wsparcia finansowego. Na starsze dziecko powyżej 14 roku życia, rodzicowi przysługuje 14 dni opieki w roku kalendarzowym.

Inny chory członek rodziny

Ustawodawca określa, kogo obejmuje pojęcie „członka rodziny” uprawnionego do opieki nad chorym. Bezspornie wskazując, że określenie dotyczy: małżonka, rodziców, rodzica dziecka, ojczyma, macochy, teściów, dziadków, wnuków oraz rodzeństwa.
Ważnym jest, aby osoba, która zamierza podjąć się opieki, pozostawała z chorym we wspólnym gospodarstwie domowym w czasie jej sprawowania. Wymóg odnosi się jedynie do okresu w którym osoba opiekująca się chorym korzysta ze zwolnienia lekarskiego. Nie ma znaczenia, czy przed chorobą opiekun i chory prowadzili wspólne gospodarstwo domowe.

Przepisy nie regulują, co należy rozumieć pod pojęciem „wspólne gospodarstwo domowe”.
Samo zameldowanie oraz ponoszenie wydatków na utrzymanie nie wyczerpuje definicji wspólnego gospodarstwa domowego. Wydaje się zatem, iż muszą również wystąpić inne przesłanki, które pozwalają stwierdzić, iż opiekun i chory wspólnie gospodarują. Sąd Najwyższy wskazał, że zagadnienie pozostawania we wspólnym gospodarstwie domowym należy rozumieć szeroko i jest ono zależne od konkretnej sytuacji. Duże znaczenie mają warunki środowiska czy też specyfika wykonywanego przez dane osoby zawodu np. osoba będąca zawodowym kierowcą, wyjeżdżająca w delegacje może również prowadzić wspólne gospodarstwo domowe, mimo długotrwałych wyjazdów. Ocena, czy osoby pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym zależy od okoliczności faktycznych oraz wystąpienia wielu czynników m.in. udział i wzajemna współpraca przy załatwianiu codziennych spraw związanych z prowadzeniem domu, wspólne korzystanie ze sprzętu i urządzeń domowych oraz wspólne spożywanie posiłków(1). Uznaje się, że wymienione powyżej czynności stanowią czerpanie wspólnych korzyści wraz z innymi członkami rodziny ze wspólnego zamieszkiwania.

Przykład 1: W jednym domu mieszkają dwie rodziny. Wspólnie zarządzają budynkiem i ponoszą koszty związane z jego eksploatacją. Rodziny oddzielnie kupują wyżywienie, używają własnych sprzętów oraz prowadzą własne sprawy. Czy można uznać, iż prowadzą wspólne gospodarstwo domowe?
Nie, gdyż nie czerpią wspólnych korzyści z zamieszkiwania. Rodziny funkcjonują oddzielnie, niezależnie od siebie, a sam fakt zamieszkiwania w jednym budynku nie spełnia przesłanki wspólnego gospodarowania.

Przykład 2: Chora matka po operacji potrzebuje całodobowej opieki. Córka, która do dnia operacji mieszkała w innym mieście chce przyjechać do matki i zająć się nią. Czy uzyska zasiłek opiekuńczy na matkę?
Tak, jeżeli od dnia operacji matki prowadzi z nią wspólne gospodarstwo domowe. Jeżeli córka zamieszkała z matką, kupują wspólnie wyżywienie, używają wspólnie sprzętów oraz czerpią korzyści ze wspólnego zamieszkiwania.

Źródło:
1. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z dnia 29 kwietnia 2008 roku, sygn. akt II SA/Lu 182/08.

Kto może wystawić zaświadczenie lekarskie na opiekę nad osobą bliską?

Zwolnienie lekarskie na opiekę nad osobą bliską może wystawić lekarz, lekarz dentysta, felczer oraz starszy felczer.

W przypadku kobiety po porodzie zwolnienie na opiekę może wystawić zarówno lekarz podczas wypisu kobiety do domu, ginekolog a nawet lekarz rodzinny. Przepisy nie wskazują konkretnie, który lekarz i w jakim momencie może wystawić zwolnienie, gdyż wszystko zależy od samopoczucia oraz stanu zdrowia kobiety po porodzie.

Lekarz ma prawo wystawić zwolnienie lekarskie na opiekę po przeprowadzeniu bezpośredniego badania stanu zdrowia chorego na którego opiekun chce uzyskać zwolnienie na opiekę. Lekarz nie ma możliwości wystawić zaocznie zwolnienia.

Należy podkreślić, że wystawienie zwolnienia lekarskiego na opiekę nie jest obowiązkiem lekarza. Jeżeli lekarz uzna, że nie zachodzą przesłanki do wystawienia zwolnienia lekarskiego to może odmówić jego wystawienia, na tej samej zasadzie, jak przy wystawieniu zwykłego zwolnienia z obowiązku wykonywania pracy.

Zasiłek opiekuńczy z tytułu opieki nad osobą bliską

Pracownikowi, który korzysta ze zwolnienia od pracy ze względu na opiekę nad osobą bliską, przysługuje pomoc finansowa od państwa za okres świadczonej opieki w postaci tzw. zasiłku opiekuńczego. Jest on zawarty w grupie świadczeń mających zabezpieczyć ryzyko chorobowe. Przysługuje w przypadku, gdy niezdolność do pracy dotyka innej osoby niż ta, która odprowadza składki na ubezpieczenie.

Prawo do zasiłku opiekuńczego przysługuje osobom pracującym na umowę o pracę, umowę zlecenie, jak również prowadzącym własną działalność gospodarczą, o ile odprowadzają składki na ubezpieczenie chorobowe. Jak już wspomniano powyżej ustawodawca wymaga, aby osoba pobierająca zasiłek posiadała ubezpieczenie chorobowe, przy czym nie ma znaczenia sposób ubezpieczenia tj. jego dobrowolność lub fakt, że wynika z mocy ustawy. Również okres od jakiego pracownik podlega ubezpieczeniu nie ma wpływu na uprawnienie. Zarówno osoba zgłoszona do ubezpieczenia na kilka dni przed skorzystaniem ze zwolnienia na opiekę nad osobą bliską, jak również opłacająca składki od wielu lat, mają takie same uprawnienia.

Okres pobierania zasiłku opiekuńczego z tytułu opieki nad osobą bliską

Okres pobierania zasiłku z tytułu opieki nad osobą bliską uzależniony jest od osoby, nad którą jest sprawowana opieka.

Z reguły zasiłek opiekuńczy przysługuje przez okres zwolnienia od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki, nie dłużej jednak niż:

• 60 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad dzieckiem w wieku do ukończenia 8 lat oraz chorym dzieckiem w wieku do ukończenia 14 roku życia.
• 14 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad innym członkiem rodziny.

Przepisy dotyczące wymiaru zasiłku opiekuńczego stosuje się niezależnie od liczby osób uprawnionych do zasiłku opiekuńczego oraz bez względu na liczbę dzieci i innych członków rodziny wymagających opieki.

Przykład 1: Chora matka wymaga stałej opieki. Po jej powrocie ze szpitala zwolnienie lekarskie na okres 14 dni na opiekę nad matką uzyskała córka. Za przypadający okres pobrała również zasiłek opiekuńczy. Po tym czasie, syn kobiety wystąpił o przyznanie zasiłku opiekuńczego. Czy syn uzyska zasiłek opiekuńczy na sprawowanie opieki nad matkę?
Nie, gdyż zasiłek opiekuńczy przysługuje jedynie przez pierwsze 14 dni opieki w roku kalendarzowym nad daną osobą. Nie są one uzależnione od liczby opiekunów sprawujących opiekę nad chorym.

Przykład 2: Chora matka wymaga stałej opieki. W roku kalendarzowym jej córka pobierała zasiłek na opiekę nad matką przez 7 dni kalendarzowych. Następni syn złożył wniosek o przyznanie mu prawa do zasiłku opiekuńczego z tytułu sprawowania opieki nad matką w wymiarze 7 dni. Czy syn uzyska zasiłek opiekuńczy na sprawowanie opieki nad matką?
Tak, syn może uzyskać prawo do zasiłku chorobowego jedynie w wymiarze 7 dni kalendarzowych. W odniesieniu do matki wymiar roczny wynosi 14 dni, ze względu na fakt, iż siostra mężczyzny wykorzystała połowę przysługującego okresu, to syn może wykorzystać jedynie pozostałą część.

Należy pamiętać, iż do obliczania wymiaru zasiłku opiekuńczego wlicza się następujące po sobie dni kalendarzowe, a nie dni robocze. Dlatego korzystniej jest przedstawić organowi zwolnienie lekarskie, które obejmuje jedynie dni w których opiekun faktycznie wykonywałby obowiązki zawodowe.
Co więcej, wymiar zasiłku nie jest zależny od liczby chorych członków rodziny. Jeżeli w trakcie jednego roku kalendarzowego opiekun uzyska uprawnienie zarówno do zasiłku z tytułu opieki nad dzieckiem, jak również innym chorym członkiem rodziny, to wspólny wymiar urlopu opiekuńczego nie może przekroczyć 60 dni w roku kalendarzowym. Niewykorzystane dni nie przechodzą na kolejny rok.

Przykład 1: Pracownica chce uzyskać zasiłek opiekuńczy na opiekę nad mężem. W bieżącym roku kalendarzowym wykorzystała już zasiłek w wymiarze 60 dni z tytułu opieki nad dzieckiem do lat 8. Czy zasiłek zostanie jej przyznany?
Nie, gdyż łączny wymiar wypłaty zasiłku nie może przekraczać 60 dni w danym roku kalendarzowym. Wymiar 14 dni dotyczący opieki nad mężem nie sumuje się z 60 dniami przypadającymi z tytułu opieki nad dzieckiem.

Przykład 2: Pracownica wykorzystała w poprzednim roku kalendarzowym 10 dni na opiekę nad chorą matką. W obecnym roku kalendarzowym chciałaby otrzymać zasiłek opiekuńczy za 18 dni opieki. Czy jest taka możliwość?
Nie, dni niewykorzystanej opieki nie przechodzą na kolejny rok kalendarzowy. Z rozpoczęciem kolejnego roku kalendarzowego powstaje nowe prawo do wykorzystania ustawowego wymiaru który można przeznaczyć na opiekę nad osobą bliską.

Gdzie złożyć wniosek o zasiłek opiekuńczy?

Aby skorzystać z zasiłku opiekuńczego ubezpieczony ma obowiązek złożyć odpowiedni druk ZUS Z-3 (a,b). Do wniosku należy dołączyć zwolnienie lekarskie oraz oświadczenie o braku innych osób zdolnych do podjęcia opieki nad osobą chorą. W zależności od tego, gdzie ubezpieczony jest zatrudniony pismo należy przekazać do odpowiedniego oddziału ZUS ze względu na siedzibę płatnika składek lub do pracodawcy.

Pracownik składa wniosek do pracodawcy, jeżeli ten zgłasza do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 pracowników. Natomiast do ZUS – u dostarczamy wniosek, jeżeli: pracodawca zatrudnia mniej niż 20 pracowników, ubezpieczony prowadzi pozarolniczą działalność, ubezpieczony jest duchownym, osoba jest uprawniona do zasiłków za okres po ustaniu ubezpieczenia lub ubezpieczony podlega ubezpieczeniu chorobowemu w Polsce z tytułu zatrudnienia u pracodawcy zagranicznego.

Osoba, która chce uzyskać zasiłek opiekuńczy na opiekę nad osobą bliską ma obowiązek złożyć przedmiotowy wniosek w terminie 7 dni od dnia wystawienia zwolnienia lekarskiego.

Wstrzymanie wypłaty zasiłku opiekuńczego

Zwolnienie lekarskie na opiekę nad osobą bliską ma na celu pomoc choremu w odzyskaniu zdrowia, które pozwoli mu na samodzielne funkcjonowanie. Zasiłek opiekuńczy ma stanowić pomoc materialną dla opiekuna, który na czas opieki rezygnuje z wykonywania pracy. Jednakże, jeżeli opiekun wykorzystuje zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego przeznaczeniem, to organ może wstrzymać wypłatę zasiłku, jeśli okaże się, że prawo to ustało lub w ogóle nie istniało. Co więcej, wypłacone do czasu kontroli kwoty będą podlegały potrąceniu z należnych bieżących zasiłków, innych świadczeń lub zostaną ściągnięte w postępowaniu egzekucyjnym.

Kiedy zasiłek opiekuńczy nie przysługuje

Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, gdy w gospodarstwie domowym jest inna osoba zdolna do sprawowania opieki nad małoletnim lub chorym członkiem rodziny. Natomiast w przypadku opieki nad chorym dzieckiem do lat 2, zasiłek przysługuje również w sytuacji, gdy inni członkowie rodziny mogą zapewnić małoletniemu opiekę.

Poprzez inną osobę zdolną do sprawowania opieki należy rozumieć, innego członka rodziny prowadzącego wspólne gospodarstwo domowe. Określenie czy w danym gospodarstwie taka osoba występuje zależy od stanu faktycznego. W przypadku opieki nad dzieckiem poniżej lat 2 nawet, jeśli w domu przebywa inna osoba, która mogłaby się podjąć opieki matka lub ojciec mogą uzyskać zwolnienie na opiekę nad dzieckiem.
Osobami zobowiązanymi do sprawowania faktycznej opieki nad dzieckiem są rodzice, gdyż posiadają władzę rodzicielską, która zobowiązuje do troszczenia się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka.
Natomiast, jeżeli w domu przebywa inna osoba, która jest zdolna do sprawowania opieki nad dzieckiem powyżej 2 lat, ale odmawia wyrażenia zgody na opiekę nad dzieckiem, to rodzice mogą uzyskać zwolnienie na opiekę.

Przykład 1: Po porodzie, w związku z niedyspozycją matki oraz jej złym stanem fizycznym chce wziąć opiekę na dziecko. Para ma 19 letniego syna, który nie pracuje i nie uczy się. Czy ojciec otrzyma zwolnienie na piekę nad dzieckiem?
Tak, w przypadku dzieci do lat 2 nie ma znaczenia czy w gospodarstwie domowym jest inna osoba, która może zapewnić opiekę. W takim przypadku, to rodzice mogą zdecydować, czy zrezygnują z wykonywania pracy na czas sprawowania opieki, czy też dzieckiem zajmie się inny członek rodziny.

Przykład 2: W wyniku choroby żony, która sprawuje stałą opiekę nad 3 letnią córką, mąż chce uzyskać zwolnienie na opiekę. Para ma już 19 letniego syna, który nie pracuje i nie uczy się. Czy mąż otrzyma zwolnienie na opiekę nad dzieckiem?
Jeżeli syn małżeństwa odmówi zgody na wykonywanie opieki nad siostrą, to ojciec ma możliwość wykorzystania zwolnienia na opiekę nad córką, gdyż to rodzice mają obowiązek sprawowania opieki nad dzieckiem.

Za osobę mogącą samodzielnie sprawować opiekę nie uznaje się m.in.:

• osoby całkowicie niezdolnej do pracy,
• osoby chorej,
• osoby, która jest niesprawna fizycznie lub psychicznie ze względu na swój wiek,
• osoby prowadzącej gospodarstwo rolne,
•  pracownika po pracy na nocnej zmianie,
• osoby prowadzącej działalność pozarolniczą, która nie może regulować czasu pracy w sposób dowolny (ma ustalone godziny pracy),
•  osoby, która nie jest zobowiązana do sprawowania opieki na podstawie przepisów Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego.

Przykład 1: Chora matka wymaga stałej opieki. Mieszka z dwiema córkami, z których jedna pracuje, natomiast druga nie wykonuje żadnej zarobkowej pracy. Obie są pełnosprawne oraz zdrowe. Czy w takiej sytuacji, córka pracująca otrzyma zasiłek z tytułu opieki nad osobą bliską?
Nie, gdyż w gospodarstwie domowym znajduje się inny członek rodziny tj. siostra, co do której nie zachodzą przesłanki wykluczające jej możliwość zapewnienia osobistej opieki nad matką.

Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje również:

• w okresie urlopu bezpłatnego lub urlopu wychowawczego,
• w okresie tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem przypadków, w których prawo do zasiłku wynika z ubezpieczenia chorobowego osób wykonujących odpłatnie pracę na podstawie skierowania do pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,
• za okres objęty zaświadczeniem lekarskim, w przypadku wykonywania w czasie zwolnienia lekarskiego pracy zarobkowej albo wykorzystywania zwolnienia lekarskiego od pracy niezgodnie z celem tego zwolnienia,
• za okres, w którym zaświadczenie lekarskie straciło ważność wskutek kontroli prawidłowości orzekania i wystawiania zaświadczeń lekarskich.