Co to jest marker nowotworowy CA 19-9?

Marker nowotworowy Ca 19-9 (antygen nowotworowy 19-9) to białko, które znajduje się w błonie komórkowej różnych komórek, w tym również w błonie niektórych komórek nowotworowych. W życiu płodowym marker nowotworowy CA 19-9 jest wytwarzany przez komórki przewodu pokarmowego i wątroby. W życiu postnatalnym jest produkowany przez dojrzałe komórki trzustki, dróg żółciowych, gruczołów ślinowych i oskrzeli. Wysokie stężenie tego białka znajduje się w wydzielinach i wydalinach: ślinie, mleku, smółce, wydzielinie oskrzeli, śluzie szyjki macicy, płynie nasiennym.

Prawidłowe stężenie CA 19-9 w surowicy krwi mieści się w zakresie 0-37 U/ml (j/ml). 

Stężenie Ca 19-9 wzrasta:

• w chorobach zapalnych przewodu pokarmowego, wątroby i trzustki, przy mukowiscydozie – w przypadku chorób zapalnych poziom CA 19-9 zwykle nie przekracza 500 U/ml (zazwyczaj wynosi < 100 U/ml)
• w przypadkach nowotworów przewodu pokarmowego – szczególnie raka trzustki (w ok.80% przypadków) i pęcherzyka żółciowego/dróg żółciowych (ok. 50-67%); przy raku trzustki poziom CA 19-9 w surowicy może wzrosnąć nawet do kilku tysięcy U/ml
• inne nowotwory złośliwe, w których poziom CA 19-9 może być podwyższony: rak jelita grubego (ok. 30% przypadków), rak żołądka (ok. 50-60%), rak wątroby (ok. 50% przypadków)

Kiedy bada się marker nowotworowy CA 19-9?

Kiedy wykonuje się badanie antygenu nowotworowego CA 19-9:

• badanie CA 19-9 jest wykorzystywane w różnicowaniu stanów zapalnych od chorób nowotworowych przewodu pokarmowego
• w przypadku podejrzenia nowotworów przewodu pokarmowego, w szczególności raka trzustki, raka dróg żółciowych
• u osób ze zdiagnozowanym rakiem trzustki lub innym nowotworem charakteryzującym się podwyższonym poziomem CA 19-9 – przed rozpoczęciem leczenia, w trakcie i po leczeniu, w celu monitorowania przebiegu i skuteczności leczenia oraz ewentualnego pojawienia się wznowy choroby 
• badanie poziomu CA 19-9 można również wykonywać w ramach profilaktyki u osób, u których w rodzinie występował rak trzustki lub inny rak z podwyższonym poziomem antygenu nowotworowego CA 19-9 oraz u osób, które są nosicielami mutacji predysponujących do rozwoju raka trzustki (mutacja genu CDKN2A, BRCA2, PALB2, STK11, PRSS1, TP16) oraz raka jelita grubego ( mutacja genu APC, CHEK2, MSH2, MLH1, MSH6, MSH3, MSH6, PMS2, NOD2, STK11, SMAD4 ), raka żołądka (APC, BMPR1A, CDH1, CTNNA1, EPCAM, KIT, MLH1, MSH2, MSH6, NF1, PDGFRA, PMS2, SMAD4, STK11, TP53)

Ca 19-9 – przydatność kliniczna

Antygen nowotworowy CA 19-9 jest szczególnie przydatny w przypadku raka trzustki. Wykorzystywany jest w diagnostyce, monitorowaniu leczenia, wznowy i przerzutów u chorych z rakiem trzustki. Podniesiony poziom Ca-19-9 obserwuje się u 80% chorych na zaawansowanego raka trzustki, jednak u części chorych (ok. 10%) na ten nowotwór stężenie CA-19-9 jest bardzo małe lub nieoznaczalne.

Czułość diagnostyczna dla CA 19-9 dla raka trzustki wynosi 70-95%, a swoistość 72-90%. Istnieje związek między wysokością stężenia CA 19-9 a stadium zaawansowania raka (im większy guz, tym wyższe stężenie antygenu nowotworowego CA 19-9). 

Czułość diagnostyczna dla CA 19-9 dla raka żołądka wynosi 30-40%, a swoistość  95%. Częstość podwyższonych wartości stężenia CA 19-9 wrasta wraz z zaawansowaniem procesu nowotworowego w żołądku. Podwyższone stężenie koreluje z głębokością naciekania żołądka, stanem zajęcia węzłów chłonnych i obecnością przerzutów odległych do wątroby. Marker CA 19-9 jest również użyteczny w kontroli skuteczności leczenia raka żołądka.

Inne choroby nowotworowe, w których oznacza się CA 19-9, lecz czułość i swoistość badania jest niższa to: rak wątroby, rak jelita grubego, rak pęcherzyka żółciowego. 

Ca 19-9 wyniki interpretacja

Podwyższony poziom antygenu nowotworowego CA 19-9 może świadczyć o chorobach zapalnych przewodu pokarmowego lub nowotworze przewodu pokarmowego. Zazwyczaj  stężenia CA 19-9 powyżej normy, ale do 500 U/ml związane są ze stanami zapalnym przewodu pokarmowego (np. zapaleniem trzustki, zapaleniem woreczka żółciowego, kamicą woreczka żółciowego, kamicą przewodów żółciowych, zapaleniem przewodów żółciowych, przewlekłym lub ostrym zapaleniem wątroby, marskością wątroby, mukowiscydozą, polipami jelita grubego). 

Z kolei poziom CA 19-9 powyżej 500 U/ml zazwyczaj związany się z procesem nowotworowym. Należy jednak pamiętać, że CA 19-9 nie jest wystarczająco czułym i swoistym markerem, aby mógł być wykorzystywany w badaniach przesiewowych dla wykrywania nowotworów układu pokarmowego, w tym raka trzustki. Co oznacza, że na podstawie samego badania poziomu CA 19-9 nie stawia się żadnej diagnozy.

U chorych na raka trzustki lub inny nowotwór, u których przed rozpoczęciem leczenia poziom CA 19-9 był podwyższony, badanie to może być wykorzystane do oceny efektywności leczenia (chirurgicznego oraz systemowego), a także jako badanie wykonywane w czasie regularnych kontroli po leczeniu (co pomaga wcześnie wykryć ewentualny nawrót choroby). W wymienionych sytuacjach spadek lub wzrost stężenia CA 19-9 może informować, czy leczenie jest skuteczne, np. czy cały nowotwór został usunięty podczas operacji, a także, czy dochodzi do wznowy nowotworu.

UWAGA! Nie należy interpretować wyników badania poziomu CA 19-9 jako absolutnego dowodu na obecność lub brak choroby nowotworowej. Jak już pisaliśmy wyżej, antygen nowotworowy CA 19-9 jest bardzo przydatnym narzędziem w praktyce klinicznej, lecz wynik tego badania należy interpretować w połączeniu z innymi badaniami diagnostycznymi (np. USG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, badanie histopatologiczne).

Ca 19-9 – materiał do badania i przygotowanie do badania

Badanie CA 19-9 wykonywane jest z krwi.

Ze względu na potencjalnie możliwy wpływ biotyny na wynik badania, wg niektórych rekomendacji na min. 48 godz. przed badaniem należy odstawić preparaty zawierające biotynę (witaminę H). Poza tym, do badania nie trzeba się szczególnie przygotowywać.

Chociaż jak przy większości badań, zalecane jest, aby: 

• nie wykonywać tego badania w trakcie infekcji, przeziębienia, gdy ma się gorączkę
• w okresie poprzedzającym badanie zaleca się prowadzić higieniczny tryb życia, unikać alkoholu, papierosów i innych używek, starać się unikać stresu oraz nadmiernego wysiłku fizycznego, a na badanie udać się po przespanej nocy

CA 19-9 forum – co Was nurtuje

Jaki poziom CA19-9 będzie oznaczał raka?

Podwyższony poziom CA 19-9 w krwi może, ale nie musi być związany z chorobą nowotworową. Na podstawie badania poziomu CA 19-9 w surowicy krwi nie jesteśmy w stanie stwierdzić jednoznacznie czy dana osoba ma raka czy nie, bo nie do tego służy to badanie. Owszem, zazwyczaj poziom CA 19-9 we krwi powyżej 500 U/ml wiąże się z procesem nowotworowym, ale badanie markera Ca 19-9 nie służy do postawienia diagnozy. Jest badaniem uzupełniającym, przydatnym głównie na etapie monitorowania leczenia, wznowy i przerzutów nowotworu. Natomiast  ostateczne rozpoznanie raka stawia się na podstawie badania histopatologicznego.

Co oznacza wysoki poziom Ca 19-9?

Wysoki poziom CA 19-9 może oznaczać chorobę o podłożu zapalnym przewodu pokarmowego lub chorobę nowotworową przewodu pokarmowego. Sam wynik stężenia CA 19-9 nie pozwala nam stwierdzić jednoznacznie z jakim procesem chorobowym mamy do czynienia. Warto pamiętać, że nie należy interpretować wyniku badania markera Ca 19.9 w oderwaniu od wyników innych badań diagnostycznych. Użyteczność tego badania jest związana z tym, że jest ono badaniem uzupełniającym, pomocnym dopiero wtedy, gdy zestawimy ze sobą wszystkie zlecone w konkretnym przypadku badania (np. USG, rezonans magnetyczny, tomografia komputerowa, badanie histopatologiczne).

Po co wykonuje się Ca 19,9?

Badanie Ca 19.9 służy przede wszystkim do monitorowania przebiegu i skuteczności leczenia. Marker ten wykorzystuje się przede wszystkim w raku trzustki, raku przewodów żółciowych, czasem raku żołądka i wątroby.

Ca19-9 norma?

Prawidłowe stężenie CA 19-9 w surowicy krwi nie przekracza 37 U/ml (j/ml).

Ca 19-9 czy Ca 19.9 która nazwa jest właściwa?

Obie nazwy markera nowotworowego CA 19-9 są właściwe, chociaż częściej używana jest nazwa CA 19-9.

Ca19-9 a rak piersi?

CA 19-9 nie jest markerem nowotworowym wykorzystywanym w raku piersi. Natomiast może się zdarzyć, że to oznaczenie jest wykonywane w ramach badań profilaktycznych u osób chorujących na raka piersi lub pochodzących z rodzin obciążonych rakiem piersi. Dotyczy to takich sytuacji, gdy stwierdza się mutacje genetyczne predysponujące do raka piersi. Niektóre z nich równocześnie zwiększają ryzyko zachorowania na raka trzustki – np. mutacje BRCA2, PALB2, CHEK2, STK11. 

Bibliografia

1. Bind MK, Mishra RR, Kumar V, Misra V, Singh PA. Serum CA 19-9 and CA 125 as a diagnostic marker in carcinoma of gallbladder. Indian J Pathol Microbiol. 2021 Jan-Mar;64(1):65-68. doi: 10.4103/IJPM.IJPM_494_19. PMID: 33433411.
2. Ducreux M, Cuhna AS, Caramella C, Hollebecque A, Burtin P, Goéré D, Seufferlein T, Haustermans K, Van Laethem JL, Conroy T, Arnold D; ESMO Guidelines Committee. Cancer of the pancreas: ESMO Clinical Practice Guidelines for diagnosis, treatment and follow-up. Ann Oncol. 2015 Sep;26 Suppl 5:v56-68. doi: 10.1093/annonc/mdv295. Erratum in: Ann Oncol. 2017 Jul 1;28(suppl_4):iv167-iv168. PMID: 26314780.
3. Scarà S, Bottoni P, Scatena R. CA 19-9: Biochemical and Clinical Aspects. Adv Exp Med Biol. 2015;867:247-60. doi: 10.1007/978-94-017-7215-0_15. PMID: 26530370.
4. Wu E, Zhou S, Bhat K, Ma Q. CA 19-9 and pancreatic cancer. Clin Adv Hematol Oncol. 2013 Jan;11(1):53-5. PMID: 23596673; PMCID: PMC3633106.
5. Neumeister B, Besenthal I, Böhm BO. Diagnostyka Laboratoryjna. Poradnik kliniczny. Wyd.4, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2013.