Kilka słów na temat zaburzeń osobowości

Zaburzenia osobowości opisywane są w literaturze specjalistycznej jako względnie stały wzorzec zachowania oraz doświadczeń, który istotnie odbiega od tego, który jest powszechnie przyjęty oraz akceptowany w danej kulturze. Co bardzo istotne, wzorzec ten prezentowany jest przez jednostkę przez dłuższy okres swojego życia. Oznacza to, że nie posiada charakteru incydentalnego. Co więcej, cechy określonych zaburzeń osobowości są nieelastyczne, a zarazem nieadaptacyjne.

W procesie diagnozy zaburzeń osobowości, kluczowe jest nie tylko określenie nieelastyczności występującego wzorca, ale także określenie tego, czy i w jakim stopniu przyczynia się on do cierpienia pacjenta, a także wpływa negatywnie na jego funkcjonowanie przynajmniej w dwóch sferach:

• Postrzeganiu oraz wyrażaniu emocji;
• Funkcjonowaniu w świecie relacji oraz kontrolowaniu impulsów.

To również bardzo ważne, aby diagnosta zwrócił uwagę na to, czy występowanie określonego wzorca zachowań może wyjaśnione być poprzez występowanie innego zaburzenia, uszkodzenia o charakterze neurologicznym lub poprzez zażywanie substancji o działaniu odurzającym.

W systemach diagnostycznych, zaburzenia osobowości zostały podzielone na trzy główne wiązki:

• WIĄZKA A – opisuje zaburzenia dziwaczno-ekscentryczne, które obejmują zarówno zaburzenia schizoidalne, paranoiczne, jak i schizotypowe;
• WIĄZKA B – opisująca zaburzenia dramatyczno-niekonsekwentne, które obejmują zarówno zaburzenia antyspołeczne, narcystyczne, histrioniczne, jak i zaburzenia osobowości typu borderline;
• WIĄZKA C – opisująca zaburzenia obawowo-lękowe, która obejmuje zarówno zaburzenie osobowości zależnej, unikowej, jak i obsesyjno-kompulsywnej.

Za kluczowe przejawy zaburzeń osobowości uznaje się przede wszystkim dysfunkcje emocjonalne, które mogą dotyczyć:

• Rozpoznawania emocji u siebie, jak i innych osób;
• Przetwarzania informacji emocjonalnej;
• Doświadczania emocji;
• Rozumienia emocji;
• Kontroli i regulacji emocji oraz afektu.

Psychologowie podkreślają, że w przebiegu zaburzeń osobowości najczęściej mamy do czynienia z deficytem w obrębie emocji złożonych. Oznacza to, że emocje podstawowe mogą być przez jednostkę rozpoznawane, a także przetwarzane i regulowane w odpowiedni sposób. Takie zaburzenia w istotny sposób wpływają na nasze życie, doprowadzając nie tylko do zaburzonego postrzegania własnej osoby, ale także otoczenia, a zwłaszcza relacji interpersonalnych, co posiada ogromne znaczenie w kontekście rozwoju nieprawidłowości w obszarze życia seksualnego.

Bezpośrednie i jednoznaczne przyczyny zaburzeń osobowości nie zostały do tej pory określone. Dlatego też najczęściej przyjmuje się wyjaśnienie wieloczynnikowe. Współcześni specjaliści zwracają uwagę na istotny wpływ czynników biologicznych, w tym genetycznych, anatomicznych oraz biochemicznych. Ponadto zwraca się uwagę na oddziaływanie określonych neuroprzekaźników, takich jak dopamina, serotonina oraz noradrenalina.

Psychologowie są zdania, że istotny wpływ na kształtowanie zaburzeń osobowości ma rodzina. Liczne badania dowodzą, iż postawy prezentowane przez rodziców w znaczny sposób oddziałują na kształtowanie się osobowości ich dziecka. Znaczące mogą okazać się trudne sytuacje w rodzinie, związane z rozwodem, czy też stosowaniem przez jednego z rodziców przemocy lub stosowaniem przez niego substancji o działaniu psychoaktywnym.

Psychologowie rozwoju zwracają natomiast uwagę na nieprawidłowe postawy rodzicielskie, ze szczególnym uwzględnieniem postawy odrzucającej, nadmiernie wymagającej i nadmiernie chroniącej w kontekście rozwoju zaburzeń osobowości.

Życie seksualne kobiet z rozpoznaniem zaburzeń osobowości typu borderline

W kontekście życia seksualnego, jednym z najważniejszych zaburzeń wymagających wyjaśnienia zdaje się być zaburzenie osobowości borderline (osobowości z pogranicza). Niniejsze zaburzenie odznacza się istotną chwiejnością emocjonalną, której towarzyszy osłabiona zdolność do kontroli własnych emocji oraz nastroju. Ponadto, pacjentki z rozpoznaniem osobowości borderline charakteryzuje impulsywność, wysoki poziom napięcia, a także niski próg tolerancji frustracji. Podczas terapii, kobiety przyznają, że stale towarzyszy im poczucie wewnętrznej pustki, niezrozumienia i niepokoju. Wszystko to sprawia, że często czują się one nie tylko osamotnione, ale także nieważne.

Kobiety, u których rozpoznano zaburzenia osobowości borderline, wykazują skłonność do polaryzacji otaczającego ich świata, jak również własnej osoby. W wielu przypadkach odznaczają się one wysoką kreatywnością, a w oczach otoczenia są niezwykle barwne i obdarzone powierzchownym urokiem. Osoby z rozpoznaniem osobowości z pogranicza często lubią znajdować się w centrum uwagi.

Charakterystyczne dla przebiegu niniejszego zaburzenia jest rozproszenie ego, które znajduje wyraz w wewnętrznie sprzecznych koncepcjach samej siebie. W związku z tym, kobiety z rozpoznaniem borderline prezentują zwykle nierealistyczny obraz własnej osoby, a ponadto przejawiają myślenie magiczne i spostrzeganie otoczenia w kategoriach dobra i zła. Specyficzna dla zaburzenia chwiejność dotyczy nie tylko emocji, ale także postaw prezentowanych względem bliskich osób, a także poglądów i zainteresowań. Na temat tego zaburzenia piszemy wiecej w artykule ZABURZENIA OSOBOWOŚCI BORDERLINE – CHARAKTERYSTYKA, PRZEBIEG, LECZENIE.

Kobiety z borderline w kontekście relacji partnerskich

Dla osób z borderline znamienne jest doświadczanie silnego lęku przed odrzuceniem, a zarazem bliskością, co powoduje istotne trudności w nawiązywaniu trwałych i satysfakcjonujących więzi. Czasem lęk ten jest na tyle silny, że w obawie przed rozstaniem, kobiety prowokują partnera do tego, aby ten niemal nieustannie potwierdzał swoje uczucia. W związkach romantycznych kobiety przejawiają potrzebę nawiązania wyłącznej, a wręcz symbiotycznej relacji z partnerem / partnerką. Ponadto przejawiają  skłonność do wchodzenia w intensywne, a zarazem niestabilne związki.

Tendencja do spostrzegania świata w biało-czarnych barwach znajduje odzwierciedlenie także w relacji z partnerem. Po początkowym okresie idealizacji zwykle dochodzi do nagłej (i często nieuzasadnionej) zmiany jego postrzegania, a następnie do dewaluacji. W początkowym okresie relacji, kobiety o osobowości borderline często kreują swój wizerunek tak, aby spełnić oczekiwania partnera. W związku z tym zakładają maskę, która z czasem zaczyna być dla nich ciężarem. Co więcej, dostosowanie się do potrzeb partnera niejednokrotnie wzbudza ich irytację, a także jest przyczyną konfliktów związanych z tym, że zarzucają one swoim partnerom, że Ci nie chcą ich widzieć, takimi, jakimi naprawdę są.

W świetle analiz psychologicznych, kobiety z rozpoznaniem osobowości z pogranicza przejawiają tendencję do częstych zdrad, a także epizodów rozstawania i pojednania. Specjaliści wyjaśniają, że przyczyną takiego stanu rzeczy jest przede wszystkim brak wewnętrznej spójności i potrzeba doświadczania intensywnych przeżyć.

Kobiety z borderline w kontekście relacji seksualnych

Psychologowie zwracają uwagę, że kobiety z borderline zwykle wykazują większe zaabsorbowanie sferą życia seksualnego niż kobiety, u których nie rozpoznano objawów niniejszego zaburzenia. Badania potwierdzają, że zwykle mają one większą liczbę partnerów i chętniej nawiązują krótkotrwałe relacje intymne.

W świetle analiz zwykle doświadczają one wcześniejszej inicjacji seksualnej, a także częściej przejawiają skłonność do uprawiania przygodnego seksu, czy też podejmowania eksperymentalnych form własnej ekspresji seksualnej. Ponadto częściej są skłonne do uprawiania seksu bez zabezpieczeń. W relacji partnerskiej, kobiety z borderline mogą używać seksu do manipulacji. Niejednokrotnie są one skłonne do podejmowania ryzykownych zachowań seksualnych po to, aby zadowolić partnera. Co warte podkreślenia, u kobiet z rozpoznaniem borderline częściej mogą występować zaburzenia tożsamości seksualnej.

Histrioniczne zaburzenie osobowości a seksualność kobiet

Kobiety z rozpoznaniem histrionicznego zaburzenia osobowości często charakteryzują się odmiennym wzorcem postępowania w kontekście relacji romantycznych i seksualnych. Zanim jednak przejdziemy do ich omówienia, warto wspomnieć, czym jest histrioniczne zaburzenie osobowości.

Podobnie jak w przypadku osobowości borderline, zaburzenie histrioniczne częściej rozpoznawane jest u kobiet. Zasadniczą jego cechą jest prezentowanie przez jednostkę stałego, a zarazem przesadnego wzorca zachowania skoncentrowanego na zwracaniu na siebie uwagi, między innymi poprzez nadmierne uzewnętrznianie własnych przeżyć emocjonalnych. Co bardzo istotne diagnostycznie, kobiety z rozpoznaniem histrionicznego zaburzenia osobowości doświadczają znacznego poczucia dyskomfortu, gdy nie znajdują się w centrum uwagi. W tym miejscu warto zaznaczyć, że im silniejszego poczucia dyskomfortu doświadczają, tym bardziej starają się skupić na sobie uwagę. Robią to między innymi poprzez żywe opowiadanie anegdot oraz dowcipów, wtrącanie się do dyskusji i nakierowywanie jej na własną osobę, a także prezentowanie dwuznacznych, często prowokacyjnych zachowań. Kiedy podejmowane działania nie przynoszą oczekiwanych skutków, osoby próbują uzyskać uwagę otoczenia poprzez teatralne i niejednokrotnie dramatyczne zachowania – mogą one uciekać się nawet do symulowania problemów ze zdrowiem (np. osłabnięć).

Co bardzo ciekawe, kobiety z rozpoznaniem histrionicznego zaburzenia osobowości niejednokrotnie wykazują szczególną wrażliwość na stany emocjonalne oraz myśli osób je otaczających. Dzięki temu są one w stanie skutecznie rozpoznawać pragnienia osób z otoczenia, a poprzez ich realizację, zwracać na siebie uwagę.

Utrata podziwu oraz zainteresowania innych osób jest źródłem złości i frustracji, a ponadto może powodować także przygnębienie. Niemniej jednak, doświadczane w tym przypadku emocje są zazwyczaj jedynie powierzchowne i krótkotrwałe, z czasem ustępują one pragnieniu otrzymywania nieustannej uwagi i aprobaty ze strony otoczenia.

Wzorzec postępowania charakterystyczny dla kobiet z rozpoznaniem histrionicznych zaburzeń osobowości znajduje odzwierciedlenie także w wyglądzie – makijażu oraz sposobie ubierania się – który ma przyciągać uwagę innych.

Kobiety z histrionicznym zaburzeniem osobowości w kontekście relacji partnerskich i seksualnych

W kontekście relacji romantycznych oraz seksualnych, kobiety o osobowości histrionicznej mogą doświadczać istotnych trudności w osiąganiu pełnej bliskości emocjonalnej. W związkach mogą prezentować skrajne postawy. Od silnej zależności, poprzez próbę uzyskania nad nim pełnej kontroli za pośrednictwem manipulacji, niejednokrotnie o charakterze seksualnym.

Kobiety z rozpoznaniem histrionicznych zaburzeń osobowości często prezentują skłonność do uwodzenia, a nawet prowokacji seksualnych, które mogą mieć miejsce nie tylko w stosunku do partnera, ale w różnych sytuacjach społecznych. Kobiety te mają silną potrzebę stymulacji oraz doświadczania nowości i bardzo szybko doświadczają znudzenia. Dlatego też niejednokrotnie są skłonne do związków pozamałżeńskich.

Narcystyczne zaburzenie osobowości a życie seksualne kobiet

Narcyzm kojarzony jest zwykle z mężczyznami. W tym miejscu należy jednak zaznaczyć, że narcystyczne zaburzenie osobowości jest diagnozowane również u kobiet. Co więcej, w istotny sposób wpływa ono na podejmowane przez nie relacje romantyczne, a ponadto wpływa na realizację potrzeb seksualnych. Osoby z rozpoznaniem osobowości narcystycznej wbrew pozorom nie są dogłębnie przekonane o swojej doskonałości. Dlatego też niemal nieustannie dążą one do potwierdzenia własnej wartości w oczach otoczenia. W związku z tym podejmują liczne działania, których nadrzędnym celem jest osiągnięcie uznania oraz wysokiego statusu społecznego. Takie dążenie do jasno określonego, choć często nieuświadomionego celu, często związane jest z nadmierną kontrolą afektu, co powoduje pewną sztywność zachowań.

W efekcie, kobietom o osobowości narcystycznej trudno jest nawiązać satysfakcjonującą relację partnerską. Nie są w stanie w pełni otworzyć się przed drugą osobą, a tym bardziej obnażyć własne potrzeby oraz słabości. Podobnie sytuacja wygląda w sferze życia seksualnego. Kobiety narcystyczne mogą wchodzić w powierzchowne relacje intymne tylko po to, aby spełnić własne potrzeby seksualne, nie zważając przy tym na potrzeby partnera. Taka sytuacja w znacznym stopniu utrudnia osiągnięcie pełnej satysfakcji z życia seksualnego i może doprowadzić do wycofywania się partnera z relacji oraz prezentowania przez niego oziębłości seksualnej. W efekcie, kobiety narcystyczna, nastawiona w przewadze na realizację własnych potrzeb, może dopuścić się zdrady.

Antyspołeczne zaburzenie osobowości a życie seksualne kobiet

Antyspołeczne zaburzenie osobowości jest kolejnym, które w istotny sposób wpływa na życie seksualne kobiety. Choć częściej rozpoznawane jest u mężczyzn, jego objawy mogą spełniać także przedstawicielki płci przeciwnej. Antyspołeczne zaburzenie osobowości charakteryzuje się przede wszystkim bardzo wysokim poziomem egocentryzmu. Kobiety o osobowości antyspołecznej przejawiają często powierzchowną uczuciowość oraz istotne deficyty w zakresie empatii, co skutkuje niskim poczuciem odpowiedzialności.

Osoby te bardzo rzadko są w stanie tworzyć stałe i satysfakcjonujące relacje. Ich związki w większości przypadków są krótkotrwałe, a ponadto pozbawione intymności. Nawiązywanie relacji zwykle związane jest z nastawieniem na osiągnięcie jakiegoś celu. Seks dla kobiet z rozpoznaniem osobowości antyspołecznej w wielu przypadkach nie jest związany z wyższymi uczuciami, nie stanowi również dla nich formy wyrażenia miłości. Kobiety te rzadko wsłuchują się w potrzeby partnera, co doprowadza do osłabienia więzi. Zdarza się, iż mogą one wykazywać także oziębłość seksualną.

Problemy seksualne w obliczu zaburzeń osobowości – gdzie szukać wsparcia?

Zaburzenia osobowości w istotny sposób wpływają na życie kobiet z nimi się zmagających, niejednokrotnie doprowadzając do poczucia cierpienia. Zdaniem psychologów, zaburzenia te odciskają specyficzne piętno w kontekście budowania relacji partnerskich, a także życia seksualnego. Chociaż zaburzenia osobowości same w sobie nie wymagają leczenia farmakologicznego, ważne jest, aby kobiety z nimi się zmagające brały zaangażowany udział w procesie psychoterapii. Dzięki systematycznej pracy możliwe staje się zerwanie z nieadaptacyjnymi wzorcami zachowań, a tym samym osiągnięcie poprawy w zakresie samopoczucia i relacji interpersonalnych.

W sytuacji, w której kobiety zmagające się z zaburzeniami osobowości doświadczają specyficznych trudności w zakresie życia seksualnego, oprócz pomocy psychologa / psychoterapeuty, powinny także zasięgnąć porady w gabinecie doświadczonego seksuologa. To szczególnie cenne w sytuacji, w której w terapii chce uczestniczyć nie tylko kobieta zmagająca się z zaburzeniami osobowości, ale także jej partner / partnerka.

W zakresie wsparcia kobiet z rozpoznaniem zaburzeń osobowości najskuteczniejszą metodą oddziaływania okazuje się psychoterapia indywidualna, prowadzona w nurcie poznawczo-behawioralnym, psychodynamicznym lub systemowym. To bardzo ważne, aby wybrać psychoterapeutę, który będzie wzbudzał nie tylko nasze zaufanie, ale także będzie w stanie zbudować z nami satysfakcjonującą relację, wpływającą na zbudowanie, a następnie podtrzymanie uczestnictwa w systematycznej psychoterapii.

Podsumowanie

Zaburzenia osobowości stanowią poważny problem w zakresie zdrowia psychicznego. W świetle ustaleń specjalistów, w istotny sposób oddziałują one na relacje partnerskie oraz życie seksualne kobiet. Spośród zaburzeń, które odciskają największe piętno na niniejszej sferze życia, wyróżnia się zaburzenie osobowości borderline oraz histrioniczne zaburzenie osobowości. Z uwagi na charakterystyczne dla niniejszych zaburzeń objawy, kobiety mogą przejawiać skłonność do podejmowania powierzchownych, a zarazem ryzykownych relacji seksualnych. Nawiązywanie relacji intymnych może także traktowane być przez nie jako swoiste narzędzie do osiągnięcia określonego celu (w przypadku zaburzeń typu borderline – zatrzymanie przy sobie partnera). To bardzo ważne, aby kobiety zmagające się z zaburzeniami osobowości już od momentu diagnozy otrzymywały odpowiednie wsparcie psychologiczne. Dzięki systematycznie prowadzonej terapii, możliwe staje się skuteczne zerwanie z destrukcyjnymi wzorcami zachowania, a tym samym osiągnięcie lepszego samopoczucia, a także funkcjonowania w sferze życia seksualnego.

Bibliografia

1. Alegria, A.A, Blanco, C., Petry, N.M., Skodol, A.E., Liu, S.M, Grant, B. i in. (2013). Sex Differ-ences in Antisocial Personality Disorder: Results from the National Epidemiological Survey on Alcohol and Related Conditions. Personality Disorders, 4(3), 214–222;
2. Bandelow, B., Krause, J., Wedekind, D., Brocks, A., Hajak, G., Ruther, E.E. (2005). Early Trau-matic Life Events, Parental Atitudes, Family History, and Birth Risk Factors in Patients with Borderline Personality Disorder and Healthy Controls. Psychiatry Research, 134(2), 169–179;
3. Basson R. (2013). Women’s desire deficiencies and avoidance. W: Levine SB, Risen CB & Althof SE, red. Handbook of Clinical Sexuality for Mental Health Professionals. New York: Brunner Routledge. 111-130;
4. Cześnikiewicz, A. (2017). Zaburzenia osobowości i zachowania u dorosłych. W: M. Jarema (red.), Psychiatria. Warszawa: PZWL;
5. Distel, M.A., Trull, T.J., Derom, C.A., Thierry, E.W., Grimmer, M.A., Martin, N.G., Willemsen, G., Boomsma, D.I. (2008). Heritability of Borderline Personality Disorder Features is Similar across Three Countries. Psychological Medicine, 38(9), 1219–1229;
6. Giesen-Bloo J, Dyck Rv, Spinhoven P, et al. (2006). Outpatient Psychotherapy for Borderline Personality Disorder. Archives of General Psychiatry. 63(6): 649;
7. Herr, R.C., Hammen, P.A., Brennan, C. (2008). Maternal, Borderline Personality Disorder Symptom and Adolescent Psychosocial Functioning. Journal of Personality Disorders, 22(5), 451–465;
8. Izdebski Z. (2012). Seksualność Polaków na początku xxi wieku. Studium badawcze. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków;
9. Kraiński W. (2020). Zaburzenia osobowości jako przyczyna niezdolności konsensualnej do zawarcia małżeństwa kanonicznego, „Kultura i Edukacja”, Volume 10, nr 1, s. 125–146
10. Lazarus SA, Choukas-Bradley S, Beeney JE, et al. (2019). Too Much Too Soon?: Borderline Personality Disorder Symptoms and Romantic Relationships in Adolescent Girls. J Abnorm Child Psychol; 47(12): 1995–2005;
11. Machaj A. (2008). Przyczyny i konsekwencje niewierności kobiet w związkach heteroseksualnych. Przegląd terapeutyczny;
12. Madej A. (2010). Techniki i metody poznawczo-behawioralne w terapii schematu zaburzeń osobowości. Psychoterapia. 4(152): 53–66;
13. McMahon K, Hoertel N, Peyre H, et al. (2019). Age differences in DSMIV borderline personality disorder symptom expression: Results from a national study using item response theory (IRT). J Psychiatr Res. 110: 16–23;
14. Navarro-Gómez S, Frías Á, Palma C. (2017). Romantic Relationships of People with Borderline Personality: A Narrative Review. Psychopathology. 50(3): 175–187;
15. Nowak, M., Hyrnik, J., Janas-Kozik, M. (2010). Nieprawidłowo kształtująca się osobowość w okresie adolescencji – trudności diagnostyczne i dylematy terapeutyczne. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 10(1), 45–51;
16. Rabe-Jabłońska, J., Pawełczyk, A. (2012). Rola czynników biologicznych w etiopatogenezie zaburzeń osobowości typu borderline. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 12(3), 141–148;
17. Russo, N., Green, B. (2002). Kobiety a zdrowie psychiczne. W: B. Wojciszke (red.), Kobiety i mężczyźni: odmienne spojrzenia na różnice (s. 303–353). Gdańsk: GWP;
18. Sosic-Vasic Z, Eberhardt J, Bosch JE, et al. (2019). Mirror neuron activations in encoding of psychic pain in borderline personality disorder. Neuroimage Clin. 22: 101737; 
19. Trzebińska, E. (2009), Afektywny model zaburzeń osobowości. W: E. Trzebińska (red.), Szaleństwo bez utraty rozumu. Z badań nad zaburzeniami osobowości (s. 79–101). Warszawa: Wyd. SWPS;
20. Zawadzki B, Kaczmarek M, Strelau J. (2019). Reaktywność emocjonalna a nasilenie objawów zaburzenia stresowego pourazowego: efekt patoplastyczności, spektrum, podatności czy komplikacji? In: Strelau J, Zawadzki B, Kaczmarek M. ed. Konsekwencje psychiczne traumy: uwarunkowania i terapia. Scholar, Warszawa. 77–108.