W ciąży wzrasta zapotrzebowanie na wiele składników pokarmowych w związku z koniecznością realizacji potrzeb zarówno matki, jak i dziecka. Mimo iż podstawą powinna być odżywcza, pełnowartościowa dieta, w trakcie tych szczególnych 9 miesięcy każda przyszła mama powinna przyjmować suplementy składników, których znaczenie jest niezwykle istotne z punktu widzenia prawidłowego przebiegu ciąży oraz których dostarczenie wraz z dietą bywa bardzo trudne.

Składniki te to:

• kwas foliowy,
• jod,
• żelazo,
• kwasy omega-3,
• witamina D.

Ich suplementacja zawsze powinna być prowadzona pod okiem lekarza, który dostosuje ją indywidualnie do stanu zdrowia matki i dziecka, zgłaszanych dolegliwości ciążowych oraz dotychczasowego sposobu żywienia. Obecnie obowiązujące rekomendacje dotyczące suplementacji w ciąży zostały opracowane przez Zespół Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w 2014 roku oraz Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników w 2017 roku. 

Suplementacja kwasem foliowym w ciąży

Suplementacja kwasu foliowego w ciąży ma, potwierdzone wieloma badaniami i obserwacjami klinicznymi, działanie zmniejszające ryzyko wystąpienia wad cewy nerwowej u dziecka.

Ich ryzyko wzrasta na skutek niedoboru tego składnika, dlatego jego suplementacja jest zalecana już podczas okresu prekoncepcyjnego, jeśli planowane jest rozpoczęcie starań o powiększenie rodziny oraz powinna być kontynuowana przez wszystkie 9 miesięcy ciąży (Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników, 2017). Standardowo rekomendowane dawki wynoszą 0,4 mg kwasu foliowego na dobę. W niektórych sytuacjach powinny jednak być one wyższe, jednak każdorazowo ustalane i konsultowane z lekarzem prowadzącym. Większych dawek mogą wymagać kobiety, u których stwierdzono niedokrwistość megaloblastyczną, hiperhomocysteinemię, nadmierną masę ciała, a także u tych, które przed ciążą przyjmowały antykoncepcję hormonalną, leki przeciwpadaczkowe i/lub paliły papierosy.

Suplementacja jodem w ciąży

Polska należy do krajów o średnim ryzyku wystąpienia niedoborów jodu. Ryzyko to wynika z dużego zapotrzebowania na ten składników, jak również z faktu, że jego obecność w zwyczajowej diecie jest niska. Dlatego w naszym kraju wprowadzono obowiązek jodowania soli kuchennej, powszechnie wykorzystywanej do przygotowywania żywności. Uważa się, że częściowo rozwiązało to problem niedoboru jodu, jednak zalecenia mówiące o konieczności ograniczenia podaży soli w diecie w związku z negatywnym wpływem jej nadmiernego spożycia na zdrowie i ryzyko chorób metabolicznych nie pozwalają na uznanie tego produktu za dobre, a na pewno nie za jedyne źródło tego pierwiastka.

Wzrost zapotrzebowania na jod w trakcie ciąży pociąga więc za sobą konieczność jego suplementacji już od pierwszego trymestru. Według obecnie obowiązujących rekomendacji przyszłe mamy powinny przyjmować 200 ug jodu na dobę. Może przyczynić się to do zmniejszenia ryzyka poronienia, porodu przedwczesnego, a także zaburzeń w rozwoju układu nerwowego u dziecka oraz wystąpienia opóźnienia umysłowego.

Suplementacja żelazem w ciąży

Kobiety w ciąży znajdują się w grupie ryzyka wystąpienia niedokrwistości z niedoboru żelaza, która może stanowić zagrożenie dla zdrowia matki i dziecka. Dotyczy to w szczególności przyszłych mam stosujących diety wegetariańskie lub wegańskie, ponieważ największe ilości dobrze przyswajalnego przez organizm żelaza znajdują się w produktach mięsnych. Suplementację żelaza najlepiej rozpocząć już na etapie planowania zajścia w ciążę, a następnie, po jej rozpoznaniu kontynuować ją zgodnie z zaleceniami lekarza prowadzącego.

Rekomendowane dawki różnią się w zależności od indywidualnego stanu zdrowia:

• U kobiet będących w grupie ryzyka niedoboru żelaza w ciąży zaleca się rozpoczęcie suplementacji podczas okresu prekoncepcyjnego w dawce minimum 18 mg dziennie, a w ciąży powinna ona wzrosnąć do ok. 26 mg.
• U kobiet ze stwierdzoną niedokrwistością zaleca się zastosowanie suplementacji w okresie prekoncepcyjnym, a następnie jej ponowne włączenie po 8 tygodniu ciąży w dawce ok. 30 mg dziennie (każdorazowo indywidualnie ustalone z lekarzem).
• Brakuje dokładnych zaleceń dotyczących suplementacji żelazem u kobiet zdrowych oraz nie będących w grupie ryzyka jego niedoborów. W przypadku wątpliwości odnośnie ewentualnych wskazań i przeciwwskazań do jej zastosowania najlepiej skonsultować się z lekarzem prowadzącym i wykwalifikowanym dietetykiem.

Suplementacja kwasami omega – 3 w ciąży

Kwasy omega-3 należą do grupy kwasów tłuszczowych wielonienasyconych, które są składnikami budulcowymi błon komórek układu nerwowego i siatkówki oka. Ich obecność w diecie matki wpływa więc na prawidłowe wykształcenie struktur mózgu i całego układu nerwowego oraz narządu wzroku dziecka. Co więcej, zmniejsza ryzyko porodu przedwczesnego, depresji poporodowej, a także chorób metabolicznych w przyszłości.

Do najważniejszych w kontekście prawidłowego rozwoju ciąży kwasów zalicza się kwas DHA i EPA, których głównym źródłem pokarmowym są tłuste ryby morskie. W przypadku ich spożycia w rekomendowanych ilościach (minimum 2 porcje tygodniowo) zaleca się suplementację kwasów omega 3 w ilości 200 mg na dobę. Natomiast jeśli podaż ryb jest niższa, powinny one wynosić do 600 mg dziennie.

Największe dawki rekomendowane są dla kobiet będących w grupie ryzyka porodu przedwczesnego – proponowane jest ich zwiększenie nawet do 1000 mg. Najlepiej, aby suplementacja omega-3 trwała przez cały okres ciąży, a przynajmniej od jej 20 tygodnia, kiedy rozwój układu nerwowego dziecka przebiega bardzo intensywnie.

Witamina D w ciąży

Witamina D wspomaga prawidłowy rozwój układu szkieletowego u dziecka, korzystnie wpływa także na układ odpornościowy oraz nerwowy. Obecne rekomendacje mówią o konieczności stosowania witaminy D przez cały okres trwania ciąży w dawce ok. 2000 IU dziennie. Wynika to z faktu, iż realizacja zapotrzebowania na ten składnika za pomocą diety nie jest osiągalna, a jej głównym źródłem jest synteza skórna zachodząca pod wpływem ekspozycji na promienie słoneczne. W związku z klimatem panującym w Polsce nie jest ona możliwa przez cały rok, dlatego ogólnej populacji zaleca się przyjmowanie suplementów w okresie jesienno-zimowym, a kobietom w ciąży, ze względu na istotną rolę witaminy D dla jej prawidłowego przebiegu i rozwoju dziecka – kontynuowanie suplementacji przez 9 miesięcy, bez względu na porę roku.

Podsumowanie

Choć podstawę zdrowego żywienia powinna stanowić codzienna, urozmaicona, odżywcza dieta, realizacja zapotrzebowania na niektóre składniki pokarmowe w trakcie ciąży wymaga zastosowania dodatkowej suplementacji. Do składników, które powinny być suplementowane przez każdą przyszłą mamę należą: kwas foliowy, kwasy omega-3, jod, żelazo oraz witamina D. Najlepiej, aby ich dawki były indywidualnie ustalane w porozumieniu z lekarzem prowadzącym i dietetykiem. Przyjmowanie suplementów innych składników powinno być uzależnione od ewentualnych stwierdzonych niedoborów pokarmowych, stanu zdrowia i dolegliwości ciążowych.