Kolposkopia to metoda diagnostyczna umożliwiająca wykrycie zmian przednowotworowych i nowotworowych szyjki macicy, cech infekcji wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV) w okolicach anogenitalnych i na szyjce macicy, oraz innych nieprawidłowości w obrębie szyjki macicy i pochwy. Jest to badanie bezpieczne, uniwersalne i dokładne. Kolposkopia umożliwia dodatkową weryfikację w przypadku nieprawidłowego wyniku cytologii. Pod kontrolą kolposkopii można wykonać biopsję oraz zabiegi wymrażania i laserowania zmian łagodnych szyjki macicy, pochwy i sromu.

Na czym polega badanie kolposkopowe?

Kolposkopia polega na oglądaniu w powiększeniu sromu, pochwy i szyjki macicy przy pomocy urządzenia zwanego kolposkopem. Badanie jest bezbolesne i nieinwazyjne. Podczas kolposkopii wykonuje się próby ułatwiające uwidocznienie zmian. Ogólny schemat badania obejmuje założenie wziernika do pochwy, wizualną ocenę sromu i pochwy oraz wstępną ocenę szyjki macicy i górnej części pochwy pod powiększeniem. Kolejnym etapem jest usunięcie nadmiaru treści pochwowej przy pomocy soli fizjologicznej. Następnie ginekolog powtórnie ocenia powierzchnię tarczy części pochwowej, zwracając uwagę na zabarwienie, ukształtowanie oraz charakter i lokalizację ewentualnych zmian nabłonkowych. Użycie powiększeń i zielonego filtra umożliwia ocenę naczyń krwionośnych. Następnie przeprowadzana jest próba z 3-5% roztworem kwasu octowego, która pozwala uwidocznić nabłonek gruczołowy kanału szyjki macicy oraz strefę przejściową między nabłonkiem gruczołowym a wielowarstwowym płaskim. Pod wpływem kwasu octowego nabłonek kanału szyjki zmienia swoje zabarwienie z żywoczerwonego na bladoróżowy. Zbielenie nabłonka pod wpływem kwasu octowego jest wskazaniem do wykonania biopsji, gdyż przyczyną może być zmiana przednowotworowa lub nowotworowa.

W niektórych sytuacjach wykonuje się również próbę z płynem Lugola (próba jodowa, test Schillera), która wykrywa obecność glikogenu w komórkach nabłonka wielowarstwowego płaskiego i powoduje ich zabarwienie na kolor ciemnobrązowy. Brak takiego zabarwienia może występować na przykład po menopauzie, w stanach zapalnych czy zmianach wywołanych infekcją HPV. 

Biopsje i zabiegi kolposkopowe

W przypadku uwidocznienia podejrzanych zmian podczas kolposkopii, lekarz może pobrać materiał do badania histopatologicznego. W tym celu wykonuje biopsję celowaną podejrzanej zmiany. W niektórych przypadkach wykonuje się również biopsje losowe ze strefy przejściowej i/lub biopsje kanału szyjki macicy: ECC (endocervical curettage) i/lub ECB (endocervical brushing).

Pod kontrolą kolposkopową można również wykonać krioterapię lub laseroterapię zmian łagodnych (kłykcin) narządu rodnego, oraz konizację chirurgiczną i elektrokonizacje (elektroresekcje) szyjki macicy LEEP (Loop Electrical Excision Procedure) lub LLETZ (Large Loop Excision of the Transformation Zone). 

Wykryte podczas kolposkopii zmiany są dokumentowane fotograficznie, a lekarz opisuje wynik badania oraz stawia rozpoznanie kolposkopowe.

Jakie są wskazania do wykonania kolposkopii?

Głównym wskazaniem do wykonania badania kolposkopowego jest ocena pacjentek ze zwiększonym ryzykiem dysplazji szyjki macicy, czyli kobiet z nieprawidłowymi lub niekonkluzywnymi wynikami testów przesiewowych (cytologii), z objawami raka szyjki macicy (nieprawidłowa masa wykryta w badaniu miednicy, nieprawidłowe krwawienia z dróg rodnych, obecność niewyjaśnionej wydzieliny z pochwy/szyjki macicy) oraz kontrola leczonych lub nieleczonych zmian wykrytych w cytologii.

Jak się przygotować do kolposkopii?

Zaleca się wykonanie kolposkopii między 10.-20. dniem cyklu. Na kilka dni przed badaniem nie powinno się wykonywać irygacji pochwy oraz współżyć. Przed badaniem należy powiadomić lekarza o ewentualnym uczuleniu na jod i kwas octowy. W dniu badania nie należy stosować globulek dopochwowych. Przed badaniem należy opróżnić pęcherz moczowy.

Jak interpretować wyniki kolposkopii?

Wykryte nieprawidłowości powinny być opisane pod kątem lokalizacji zmiany względem wskazówek zegara, strefy transformacji oraz liczby kwadrantów szyjki objętych zmianą. Ocenia się również procent zajęcia szyjki macicy.

Obserwowane w kolposkopie obrazy są różnorodne, dzielimy je na obrazy prawidłowe, do których zalicza się prawidłowy nabłonek płaski, nabłonek walcowaty (ektopię), oraz prawidłową strefę przekształceń nabłonkowych. Obrazy nieprawidłowe to między innymi: zbielenie nabłonka po próbie z kwasem octowym, punkcikowanie, mozaika, nabłonek jodonegatywny, nieprawidłowy nabłonek gruczołowy, nadmierne nieprawidłowe unaczynienie. Do innych obrazów kolposkopowych zaliczamy zmiany zapalne i zakażenia bakteryjne, zmiany zanikowe, nadżerki prawdziwe, zmiany łagodne związane z HPV (kłykciny płaskie, kłykciny kończyste, subkliniczną infekcję HPV), rogowacenie białe, endometriozę, polipy szyjki macicy, czy ektopię doczesnową. W przypadku obrazów niezadowalających niemożliwa jest ocena granicy między nabłonkiem wielowarstwowym płaskim a walcowatym- strefy przejściowej.

Wyniki kolposkopii powinny być interpretowane zgodnie z obowiązującą klasyfikacją IFCPC (the International Federation of Cervical Pathology and Colposcopy– Międzynarodowej Federacji Patologii Szyjki Macicy i Kolposkopii) z 2011 roku.

Prawidłowy wynik kolposkopii zawiera opis uwidocznionych komórek nabłonka. Wynik może zostać opisany jako: prawidłowy nabłonek płaski, prawidłowy nabłonek walcowaty i uwidoczniona prawidłowa strefa przekształceń nabłonkowych.

Nieprawidłowe obrazy kolposkopowe, wymagające weryfikacji histopatologicznej to między innymi: znaczne zbielenie nabłonka po próbie z kwasem octowym, punkcikowanie, mozaika oraz niewyraźne granice zmiany. Niektóre cechy kolposkopowe budzą podejrzenie inwazji nowotworowej- na przykład obecność atypowych, nadmiernie rozwiniętych naczyń, nieregularna powierzchnia zmiany, owrzodzenie czy martwica. Wykryte nieprawidłowości powinny być opisane pod kątem lokalizacji zmiany względem wskazówek zegara, strefy transformacji oraz liczby kwadrantów szyjki objętych zmianą. Ocenia się również procent zajęcia szyjki macicy. Podejrzane zmiany powinny zostać ocenione histopatologicznie, aby jednoznacznie określić ich charakter.

Do tak zwanych innych obrazów kolposkopowych, niezwiązanych z procesem nowotworowym zaliczamy na przykład zmiany zapalne, zanikowe i zmiany łagodne związane z HPV (kłykciny płaskie, kłykciny kończyste, subkliniczną infekcję HPV). W kolposkopii można uwidocznić również endometriozę, polipy szyjki macicy oraz ektopię doczesnową.

Niezadowalający obraz w kolposkopii oznacza, że badanie jest niemożliwe do interpretacji i należy je powtórzyć np. z powodu toczącego się stanu zapalnego lub w przypadku niewidocznej w badaniu strefy przejściowej.

Podsumowanie

Badanie kolposkopowe stanowi istotny element diagnostyki raka szyjki macicy oraz innych patologii rozwijających się w dolnej części układu płciowego żeńskiego. Precyzyjna lokalizacja granic zmian umożliwia podjęcie właściwego leczenia. Badanie kolposkopowe ma wysoką czułość, jest idealnym uzupełnieniem regularnie wykonywanych cytologii w przypadkach niejednoznacznych i nieprawidłowych wyników badań przesiewowych. Pod kontrolą kolposkopu można wykonać biopsję podejrzanych zmian. Kolposkopia jest badaniem bezpiecznym, które można wykonywać wielokrotnie, również u kobiet w ciąży. Istotne jest zwiększenie świadomości kobiet na temat istoty kolposkopii, aby zmniejszyć ich obawy i zachęcić do poddawania się badaniu.

Bibliografia

1. COLPOSCOPY 2020: COLPOSCOPY PROTOCOLS A Summary of the Clinical Experts Consensus. Guidelines of the Polish Society of Colposcopy and Cervical Pathophysiology and the Polish Society of Gynecologists and Obstetricians. Ginekologia Polska. 2020.
2. COLPOSCOPY 2020: POLISH COLPOSCOPIC TERMINOLOGY based on IFCPC 2011 nomenclature. Summary of the Clinical Experts Consensus Recommendations of the Polish Society of Gynecologists and Obstetricians and the Polish Society of Colposcopy and Cervical Pathophysiology.
3. Khan M, Werner C, Darragh T, Guido R, Mathews C, et al. ASCCP Colposcopy Standards: Role of Colposcopy, Benefits, Potential Harms, and Terminology for Colposcopic Practice, Journal of Lower Genital Tract Disease. October 2017; 21(6): 223-229.
4. Heinonen A, Jakobsson M, Kiviharju M, Virtanen S, Aro K, Kyrgiou M, Nieminen P, Kalliala I. Role of Colposcopy after Treatment for Cervical Intraepithelial Neoplasia. Cancers. 2020; 12(6):1683.
5. Perkins RB, Guido RS, Castle PE, et al. 2019 ASCCP Risk-Based Management Consensus Guidelines for Abnormal Cervical Cancer Screening Tests and Cancer Precursors. J Low Genit Tract Dis. 2020;24(2):102-131.
6. Malarewicz A. „Podstawy kolposkopii” Onkologia i Radioterapia 2 (12) 2010
7. Sellors JW, Sankaranarayanan R. Colposcopy and Treatment of Cervical Intraepithelial Neoplasia. A Beginner’s Manual. International Agency for Research on Cancer; 2003.8. Wentzensen N, Walker J, Gold M, Smith K, Zuna R, Mathews C, Dunn S, Zhang R, Moxley K, Bishop E, Tenney M, Nugent E, Graubard B, Wacholder S, Schiffman M. „Multiple biopsies and detection of cervical cancer precursors at colposcopy” J Clin Oncol. 2015 Jan 1;33(1):83-9.