Zaburzenia funkcji seksualnych nie tylko obniżają zdolności reprodukcyjne oraz szansę na potomstwo, ale także w dużej mierze negatywnie wpływają na ogólny dobrostan człowieka. Zgodnie z definicją, są one niezdolnością do podejmowania interakcji seksualnych odpowiednio do potrzeb danej osoby utrzymującą się przez ponad 6 miesięcy. Szacuje się, iż z problemem dysfunkcji seksualnych boryka się ok. 1,5 mln mężczyzn oraz nawet co druga kobieta w Polsce.

Wśród ich najczęstszych przyczyn zaburzeń funkcji seksualnych wyróżnia się następujące czynniki:

• biologiczne tj. ogólny stan zdrowia, aktualne i przebyte choroby (głównie choroby serca, nadciśnienie, cukrzyca), przyjmowane leki
• psychologiczne tj. przeżyte traumy seksualne i lęki związane z niską samooceną
• interpersonalne tj. konflikty i nieprawidłowa komunikacja między partnerami 
• środowiskowe tj. uwarunkowania religijne i stereotypy związane z seksualnością

Najczęściej spotykanym problemem wśród mężczyzn są zaburzenia potencji, z kolei u kobiet są to osłabione libido, a także suchość pochwy i bolesność podczas stosunku.

Zaburzenia potencji

Zaburzeniami erekcji określa się niemożność osiągnięcia i/lub utrzymania erekcji, co uniemożliwia prowadzenie satysfakcjonującej aktywności płciowej. Aby erekcja wystąpiła niezbędne jest poszerzenie naczyń krwionośnych oraz napływ krwi do ciał jamistych prącia. Warunkiem ich rozszerzenia jest produkcja tlenku azotu (NO) przez śródbłonek naczyń krwionośnych. Jego dysfunkcja jest główną przyczyną obniżenia zdolności do powstania erekcji. Śródbłonek ten wyścieła nie tylko struktury prącia, ale także wewnętrzną warstwę wszystkich naczyń w organizmie i jest narażony na działanie tych samych, uszkadzających czynników.

Czynniki ryzyka zaburzeń erekcji są więc takie same jak czynniki ryzyka miażdżycy i innych chorób sercowo naczyniowych tj.:

• podwyższony poziom cholesterolu w surowicy (hipercholesterolemia),
• podwyższony poziom trójglicerydów w surowicy (hipertriglicerydemia),
• nadciśnienie tętnicze,
• cukrzyca,
• otyłość,
• palenie papierosów.

Szacuje się, iż u osób z nadmierną masą ciała ryzyko zaburzeń erekcji wzrasta 3-krotnie, a utrata już 10% wyjściowej masy ciała może przynieść korzyści w postaci poprawy sprawności seksualnej. Z kolei wśród palaczy (zarówno czynnych, jak i biernych) ryzyko to jest ponad 2-krotnie większe niż wśród mężczyzn niepalących. U osób z nadciśnieniem również często pojawiają się problemy tj. obniżone libido oraz niezdolność do osiągnięcia i utrzymania erekcji. Co więcej, leki stosowane w leczeniu tego schorzenia mogą dodatkowo nasilać te dysfunkcje. Do tych leków należą przede wszystkim beta-adrenolityki, które mogą hamować rozkurcz ciał jamistych prącia oraz diuretyki, które mogą sprzyjać niedoborom cynku, na skutek jego zwiększanego wydalania z moczem. Pierwiastek ten jest niezbędny do syntezy testosteronu i zachowania funkcji seksualnych tj. właściwy poziom libido oraz czynność erekcyjna.

Obniżone libido

Brak lub zmniejszony popęd seksualny mogą dotyczyć obu płci, jednak częściej problem ten obserwuje się wśród kobiet. Przyczyn może być bardzo wiele, a najczęściej obejmują one:

• zaburzenia hormonalne, głównie obniżony poziom testosteronu oraz podwyższony poziom prolaktyny,
• choroby tj. cukrzyca, choroby sercowo-naczyniowe,
• efekty uboczne przyjmowanych leków, w szczególności leków psychotropowych oraz leków na nadciśnienie.

Obniżone libido jest jednym z częstych problemów występujących wśród kobiet chorych na cukrzycę. Nierzadko, może pojawić się również suchość pochwy, która sprzyja występowanie bólu podczas stosunku płciowego. Choroba zwiększa także ryzyko rozwoju infekcji intymnych, co dodatkowo może powodować bolesność oraz unikanie okazji do współżycia.

U mężczyzn obniżone libido często idzie w parze z zaburzeniami erekcji ze względu na ich negatywny wpływ na samoocenę oraz lęk przed niepowodzeniem, co może powodować unikanie i zmniejszenie ochoty na współżycie. Częstotliwość tego problemu jest również znacznie większa wśród osób z nadwagą i otyłością, która może powodować negatywne postrzeganie siebie i własnego ciała. Czynnikami negatywnie wpływającymi na libido są także, bardzo częste w obecnych czasach, stres i zmęczenie.

Czynniki żywieniowe wpływające na funkcje seksualne

Dieta w kontekście popędu i funkcji seksualnych pojawia się w kulturze od dawna i jest przedmiotem wielu mitów i przesądów, z których część stała się udowodnionymi faktami. Przede wszystkim, biorąc pod uwagę czynniki ryzyka dysfunkcji seksualnych, można wywnioskować, że właściwy sposób żywienia, aktywność fizyczna oraz unikanie używek i umiejętność radzenia sobie ze stresem to podstawowe czynniki sprzyjające zachowaniu dobrego zdrowia seksualnego. Składniki pokarmowe, które mogą poprawiać funkcje seksualne oraz zwiększać przyjemność płynącą ze współżycia najczęściej wpływają również na ochronę naczyń krwionośnych, poprawę krążenia i ukrwienia narządów.

Zaliczane są do nich głównie:

Cynki i selen

Pierwiastki te są najlepiej przebadanymi składnikami mineralnymi w kontekście zaburzeń seksualnych, zwłaszcza tych występujących wśród mężczyzn. W dużej ilości gromadzone są w jądrach oraz gruczole krokowym, a ich ciężkie i długotrwałe niedobory mogą przyczynić się do hipogonadyzmu, czyli niedorozwoju narządów płciowych. Ich korzystne działanie wynika z udziału jaki biorą w produkcji testosteronu. Szczególnie, podkreślana jest tu rola cynku, którego niedobory silnie korelują z niedostateczną produkcją tego hormonu, co przekłada się na zaburzenia funkcji seksualnych. Odpowiedni poziom testosteronu jest bowiem jednym z niezbędnych czynników warunkujących osiągnięcie i utrzymanie wzwodu, a także właściwego poziomu libido. Cynk korzystnie wpływa również na funkcjonowanie zmysłów oraz odczuwanie bodźców, w tym bodźców seksualnych, co potęguje przyjemność ze współżycia. Niedobory cynku i selenu sprzyjają również ogólnemu osłabieniu organizmu i zwiększonej podatności na stres, co nie wpływa korzystnie na libido zarówno mężczyzn, jak i kobiet.

Do produktów obfitujących w cynk możemy zaliczyć:

• mięso,
• podroby (przede wszystkim wątrobę),
• sery podpuszczkowe,
• razowe i pełnoziarniste pieczywo,
• kaszę gryczaną,
• jaja kurze.

Również nasiona roślin strączkowych oraz pestki i nasiona (głównie pestki dyni) dostarczają znacznych ilości tego pierwiastka. Stosowanie zdroworozsądkowej i prawidłowo zbilansowanej diety zazwyczaj nie niesie ze sobą ryzyka jego niedoborów. Ewentualną suplementację powinny rozważyć przede wszystkim osoby stosujące diety restrykcyjne m.in. diety wegetariańskie i wegańskie (cynk najlepiej przyswajalny jest z produktów zwierzęcych), spożywające duże ilości alkoholu, palące papierosy oraz sportowcy.

Do produktów bogatych w selen zaliczamy:

• podroby (zwłaszcza nerki),
• żywność pochodzenia morskiego: skorupiaki i ryby
• mleko i produkty mleczne
• jaja.

Za najlepsze źródło selenu uważane są orzechy brazylijskie. Przy ich wyborze należy kierować się przede wszystkim krajem ich pochodzenia, ponieważ ilość selenu w produkcie zależy od jego stężenia w glebie. Na Polskim rynku przeważają orzechy brazylijskie transportowane z Boliwii, gdzie gleby są dość ubogie w selen – szacuje się, iż w celu realizacja zapotrzebowania na ten pierwiastek należy zjeść ok. 9 orzechów. Z kolei w przypadku tych, które pochodzą z Wenezueli wystarczą 1-2 sztuki, aby pokryć zapotrzebowanie. Podobnie jak cynk, selen jest lepiej przyswajalny z produktów zwierzęcych, dlatego osoby stosujące diety roślinne lub ograniczające wiele produktów powinny zwrócić szczególną uwagę na jego zawartość w diecie lub wspomóc się suplementacją. W kontekście leczenia zaburzeń funkcji seksualnych lepsze rezultaty daje skojarzona suplementacja cynkiem i selenem, niż suplementacja tylko jednym z nich.

Witamina D

Regularne oznaczanie witaminy D w surowicy oraz dbałość o jej optymalne stężenie są szczególnie zalecane wszystkim osobom borykającym się z zaburzeniami funkcji seksualnych. Uważa się, iż im większy niedobór tym cięższy przebieg dysfunkcji, szczególnie zaburzeń erekcji oraz problemów z libido. U mężczyzn, niedostateczna podaż witaminy D często związana jest z obniżonym poziom testosteronu. Witamina ta wpływa także na prawidłową pracę śródbłonka, a tym samym sprzyja wydzielaniu NO i wystąpieniu erekcji. Korzystnie wpływa również na układ nerwowy, dzięki czemu może sprzyjać powstawaniu właściwych reakcji na bodźce seksualne.

Głównym źródłem witaminy D jest synteza skórna, do której dochodzi pod wpływem ekspozycji na promienie słoneczne. Pożywienie dostarcza jej niewielkich ilości, znajduje się głównie w tranie, tłustych rybach morskich, a także w produktach mlecznych i wzbogacanych margarynach. Zaleca się suplementację witaminy D w dawce 800-2000 IU od września do kwietnia lub przez cały rok w przypadku niewystarczającej syntezy skórnej w okresie letnim.

Arginina

Arginina to aminokwas mający pozytywny wpływ na funkcje rozrodcze i seksualne. Występuje w mięsie drobiowym, rybach, płatkach owsianych, orzechach ziemnych i włoskich, produktach mlecznych, zielonych i korzeniowych warzywach, czosnku, soi oraz żeń-szeniu. Jej działanie polega na zwiększeniu produkcji tlenku azotu (NO), wywierającego pozytywny wpływ na naczynia krwionośnie. Wspomaga to dopływ krwi do narządów płciowych umożliwiając osiągnięcie wzwodu. U kobiet z kolei sprzyja odpowiedniej produkcji śluzu oraz ukrwienia narządów płciowych.

Polifenole

Polifenole to związki występujące w roślinach, które zaliczane są do antyoksydantów – wykazują ochronne działanie na komórki, zapobiegając ich uszkodzeniom i przedwczesnemu starzeniu. Ich spożycie pozytywnie koreluje ze zmniejszonym ryzykiem wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych, nadciśnienia tętniczego, a także nowotworów. Wpływ polifenoli na funkcje seksualne wynika głównie z ich ochronnego działania na naczynia krwionośne. Korzystnie wpływają na funkcje śródbłonka, stymulując produkcję tlenku azotu i zwiększając jego biodostępność. Działają również przeciwzapalnie i ograniczają powstawanie blaszki miażdżycowej, która zwęża światło naczyń i przepływ krwi do narządów.

Bogatym źródłem tych związków są owoce jagodowe, głównie owoce aronii, w których zawartość polifenoli wynosi ok. 2080 mg na 100 g owoców. Znajdują się także w porzeczkach (560 mg/100g), wiśniach (460 mg/100g) oraz truskawkach, poziomkach, malinach, jagodach i borówkach. Polifenole są również obecne w sokach owocowych, zwłaszcza tych wyciśniętych ze świeżych owoców. Soki „kartonowe”, przygotowane z soków zagęszczonych charakteryzują się znacznie mniejszą zawartością tych składników, ponieważ usuwane są w trakcie procesu przetwórstwa, a także ulegają zniszczeniu w wyniku długiego przechowywania.

Spośród warzyw największą zawartością polifenoli charakteryzują się nać i korzeń pietruszki (odpowiednio 13600 mg i 310 mg w 100g produktu) oraz kapary.

Bardzo dobrym źródłem polifenoli są również:

• warzywa kapustne, głównie kapusta czerwona i brokuły,
• warzywa cebulowe, tj. cebula czerwona i czosnek,
• warzywa korzeniowe, szczególnie buraki ćwikłowe i korzeń pietruszki,
• warzywa psiankowate, czerwona papryka i pomidory.

Źródłem polifenoli, szczególnie polecanym mężczyznom z zaburzeniami potencji jest kakao i gorzka czekolada. Ich spożycie korzystnie wpływa na funkcje śródbłonka naczyń, stymulując produkcję tlenku azotu – w wielu badaniach i obserwacjach klinicznych wykazano, iż spożycie naturalnego kakao wiązało się z lepszą sprawnością seksualną oraz wyższym libido wśród kobiet i mężczyzn. Należy jednak pamiętać, że efekt ten występuje wyłącznie przy spożyciu kakao bez cukru – jego dodatek niweluje działanie zawartych w nim polifenoli.

Spożycie kawy, która również jest źródłem polifenoli, w ilościach ok. 2-3 filiżanek dziennie (ok. 170-370 mg kofeiny) również może zmniejszać ryzyko wystąpienia zaburzeń erekcji. Co więcej, kofeina powoduje rozluźnienie ciał jamistych prącia zwiększając tym samym napływ krwi oraz wpływa pobudzająco na wiele ośrodków w mózgu, w tym tych odpowiedzialnych za pobudzenie seksualne. Najlepiej jest spożywać kawę czarną, bez mleka i cukru, których dodatek neutralizuje działanie polifenoli.

Afrodyzjaki w zaburzeniach funkcji seksualnych

Mianem afrodyzjaków określane są produkty, których spożycie sprzyja pobudzeniu zmysłów, pożądania, poprawie nastroju oraz zwiększeniu przyjemności czerpanej ze współżycia. Dokładny mechanizm ich działania jest wciąż nie do końca jasny i stanowi przedmiot wielu badań naukowych, uważa się jednak że mogą mieć wpływ na:

• produkcję testosteronu niezbędnego do wystąpienia erekcji, 
• układ nerwowy przez co stymulują reakcje na bodźce,
• na układ sercowo naczyniowo, przyczyniając się do lepszego ukrwienia narządów rodnych i zwiększenia wrażliwości stref erogennych.

Najpopularniejsze afrodyzjaki to owoce morza, w szczególności ostrygi. Zawierają one najwięcej cynku, dlatego dodatkowo mogą wspomagać organizm w walce z zaburzeniami seksualnymi.

Do afrodyzjaków zaliczane są także:

• papryczka chili oraz pieprz kajeński – zawierają kapsaicynę, która pobudza krążenie krwi oraz wydzielanie endorfin, tzw. hormonów szczęścia, które pozytywnie wpływają na nastrój i libido,
• kardamon, anyż, szafran – afrodyzjaki polecane szczególnie kobietom,
• seler –nazywany „warzywem miłości”, zawiera apiol – olejek eterycznych, który działa pobudzająco i drażniąco na narządy płciowe kobiet i mężczyzn, 
• karczochy i szparagi,
• gałka muszkatołowa, goździki, wanilia, kakao, cynamon, imbir,
• awokado, truskawki, migdały, 
• arbuz – zawiera cytrulinę oraz argininę, które zwiększają produkcję tlenku azotu,
• żeń-szeń – zwiększa syntezę tlenku azotu oraz działa pobudzająco na organizm i niweluje skutki stresu takie jak uczucie przemęczenia (osoby przyjmujące leki przeciwzakrzepowe oraz z nieprawidłowo kontrolowanym ciśnieniem krwi nie powinny go przyjmować)

Należy pamiętać, iż afrodyzjaki nie stanowią remedium na zaburzenia popędu seksualnego i nie będą w pełni skuteczne w przypadku ciężkich i długotrwałych problemów, zwłaszcza jeśli towarzyszą im dodatkowe choroby. Jednak, ze względu na ich szerokie spektrum działania warto włączyć je do codziennej diety.

Produkty, których należy unikać przy zaburzeniach seksualnych

Osoby z zaburzeniami funkcji seksualnych powinny przede wszystkim unikać produktów, których nadmierne spożycie zwiększa ryzyko rozwoju chorób układu krążenia tj. nasycone kwasy tłuszczowe i kwasy tłuszczowe typu trans. Głównym źródłem kwasów nasyconych są produkty odzwierzęce tj. mięso, wędliny, mleko i produkty mleczne, masło, a także tropikalne oleje roślinne – palmowy i kokosowy. Kwasy typu trans znajdują się przede wszystkim w pieczywie cukierniczym, utwardzanych margarynach, słodyczach, daniach typu instant i fast food. Ich nadmierne spożycie może negatywnie wpływać na gospodarkę hormonalną i lipidową organizmu. Sprzyjają powstawaniu dysfunkcji śródbłonka oraz tworzeniu się blaszki miażdżycowej, które mogą znacznie upośledzać zdolność do potencji oraz ukrwienie i wrażliwość narządów płciowych. Zalecane jest również ograniczenie spożycia soli do max. 5g/d, ze względu na częste współwystępowanie zaburzeń funkcji seksualnych z nadciśnieniem tętniczym. Zamiast soli warto stosować zioła i przyprawy, szczególnie te mające charakter afrodyzjaków.

Dieta śródziemnomorska w zaburzeniach seksualnych

Biorąc pod uwagę czynniki ryzyka dysfunkcji seksualnych oraz produkty wpływające korzystnie i negatywnie, wielu specjalistów proponuje dietę śródziemnomorską jako odpowiedni model żywienia dla osób borykających się z tym problemem.

Dieta śródziemnomorska charakteryzuje się dużym spożyciem warzyw i owoców, olejów roślinnych (głównie oliwy z oliwek), produktów pełnoziarnistych i roślin strączkowych. Zaleca umiarkowaną konsumpcję ryb i orzechów oraz niskie spożycie przetworzonego, czerwonego mięsa. Stosowania się do powyższych zalecenie gwarantuje podaż wszystkich niezbędnych witamin i składników mineralnych, błonnika pokarmowego, prozdrowotnych kwasów tłuszczowych oraz wysokie spożycie antyoksydantów.

Większość badań oceniających wpływ diety śródziemnomorskiej na funkcje seksualne wykazała związek między jej przestrzeganiem i zmniejszonym ryzykiem wystąpienia zaburzeń erekcji, prawidłowym poziomem libido, sprawnością seksualną oraz ogólną satysfakcję z życia seksualnego. Z kolei, najcięższe przypadki dysfunkcji seksualnych, głównie zdolności do erekcji, występowały wśród osób, których model żywienia znacznie odbiegał od zasad tej diety.

Podsumowanie

Zaburzenia funkcji seksualnych nie powinny być lekceważone ponieważ mogą znacznie obniżać szanse na poczęcie dziecka oraz negatywnie wpływać na ogólny dobrostan człowieka. Dieta i styl życia mają nieoceniony wpływ na sprawność seksualną, zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn. Szczególnie polecana w tym kontekście jest dieta śródziemnomorska oraz zwiększona podaż selenu i cynku, polifenoli i suplementacja witaminą D. Czynniki te, w wielu przypadkach mogą korzystnie wpływać na zdolność do potencji, libido oraz satysfakcję ze współżycia.

Należy jednak pamiętać, iż dysfunkcje seksualne mogą być objawem toczącego się w organizmie stanu chorobowego, dlatego zawsze warto skonsultować się ze specjalistą, który rozwieje wątpliwości i wykluczy ewentualne dodatkowe problemy zdrowotne, które mogłyby wymagać dodatkowego leczenia.