Cukrzyca to obecnie jedna z najczęstszych chorób przewlekłych, spotykana również u kobiet i mężczyzn w wieku prekoncepcyjnym. Jej prawidłowe rozpoznanie i leczenie jest kluczowe, aby zapobiec jej długofalowym, negatywnym powikłaniom, które mogą mieć negatywny wpływ na przebieg ciąży i rozwój dziecka. Dlatego bardzo istotne jest, aby jak najszybciej po podjęciu decyzji o powiększeniu rodziny skonsultować się z lekarzem i dietetykiem, którzy wspólnie ustalą optymalny plan postępowania. W wielu przypadkach to właśnie dieta odgrywa najważniejszą rolę, dlatego zmiany stylu życia, w tym sposobu żywienia powinny być wdrożone możliwie jak najszybciej.

Jak powinna wyglądać prawidłowa dieta cukrzycowa?

Celem diety cukrzycowej w okresie prekoncepcyjnym jest normalizacja i wyrównanie glikemii, aby zminimalizować ryzyko powikłań ciążowych związanych z nieprawidłowościami gospodarki węglowodanowo-insulinowej. Aby to osiągnąć, konieczna jest redukcja masy ciała w przypadku nadwagi lub otyłości, zwrócenie uwagi na ilość i jakość węglowodanów w diecie, regularność spożywanych posiłków oraz wprowadzenie umiarkowanej, regularnej aktywności fizycznej.

Optymalizacja masy ciała i zapotrzebowanie kaloryczne

Cukrzyca często idzie w parze z nadwagą lub otyłością, dlatego niezbędna jest redukcja nadmiernych kilogramów. W tym celu konieczna jest znajomość swojego zapotrzebowania energetycznego i dbałość o to, aby kalorie spożywane w ciągu dnia były z nim zgodne. Samodzielnie wyliczenie swojego zapotrzebowania obarczone jest sporym ryzykiem wystąpienia błędu, dlatego zawsze warto skonsultować tą kwestię z wykwalifikowanym dietetykiem.

Standardowo można przyjąć, że na każdy kilogram masy ciała przypada ok. 30-35 kcal. Można posłużyć się również dostępnym w internecie wzorem Harrisa-Benedicta, który uwzględnia wiek, płeć, masę ciała, wzrost oraz poziom codziennej aktywności fizycznej, przez co jest bardziej precyzyjny. U osób z nadwagą lub otyłością, kiedy wskazana jest redukcja masy ciała, od otrzymanych wartości należy odjąć 300-500 kcal.

Węglowodany – najważniejszy element diety cukrzycowej

Węglowodany to główne źródło energii dla ludzkiego organizmu i to im należy poświęcić najwięcej uwagi chorując na cukrzycę. Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Dietetyki powinny one stanowić ok. 40-50% dziennej wartości energetycznej diety. Po przeliczeniu na gramy daje to ok. 180 g na dobę.

Głównym pokarmowym źródłem węglowodanów w diecie cukrzycowej powinny być pełnoziarniste produkty zbożowe:

• pieczywo żytnie, razowe,
• pełnoziarniste makarony,
• ryż brązowy,
• naturalne płatki i otręby zbożowe,
• kasze.

Produkty te są źródłem węglowodanów złożonych – jak wskazuje ich nazwa składają się one z kilku mniejszych cząsteczek, w związku z czym proces ich trawienia przebiega powoli. Powoduje to, że wzrost stężenia glukozy we krwi po ich spożyciu nie jest gwałtowny, ale stopniowy. Dotyczy to również produkcji insuliny przez trzustkę. W ten sposób produkty dostarczające węglowodanów złożonych nie powodują nagłych i szybkich zmian glikemii, dlatego są najkorzystniejszym rodzajem węglowodanów w diecie cukrzycowej.

Zupełnie inaczej działają węglowodany proste. Są one trawione i wchłaniane z przewodu pokarmowego w bardzo krótkim czasie od ich spożycia, tym samym powodują nagły i gwałtowny wzrost glikemii, a następnie jej szybki spadek, w wyniku stymulacji trzustki do produkcji dużej ilości insuliny. Dieta obfitująca w produkty dostarczające węglowodanów prostych znacząco utrudnia utrzymanie prawidłowej glikemii i kontrolę cukrzycy.

Wśród źródeł węglowodanów prostych wyróżnia się:

• produkty zbożowe z oczyszczonej, białej mąki (białe pieczywo, bułki, bagietki, pieczywo tostowe),
• słodycze i słodkie przekąski,
• słodkie napoje,
• owoce.

Szczególnego wyjaśnienia wymagają owoce. Mimo iż zawierają węglowodany proste, nie należy dążyć do ich całkowitej eliminacji z diety, ponieważ dostarczają dużych ilości witamin, składników mineralnych, błonnika pokarmowego oraz antyoksydantów niezbędnych dla zdrowia. Wskazane jest natomiast ich spożywanie w towarzystwie innych produktów tj. jogurty, kefiry, czy orzechy – są one źródłem białka i tłuszczów, które spowalniają proces trawienia, dzięki czemu wzrost glikemii po ich spożyciu nie będzie tak gwałtowny, jak po spożyciu samego owocu.

Indeks glikemiczny

Mówiąc o diecie cukrzycowej należy wyjaśnić także czym jest indeks glikemiczny produktu i w jaki sposób komponować posiłki, aby był on prawidłowy.

Indeks glikemiczny oznacza w jakim stopniu, po spożyciu danego produktu, wzrasta stężenie glukozy we krwi.

Zatem, żywność o wysokim indeksie powoduje duży wzrost glikemii i nie powinna być częstym elementem diety. Indeks glikemiczny koreluje z zawartością węglowodanów prostych, dlatego wymienione w poprzedniej części produkty obfitujące w ten rodzaj węglowodanów, będą charakteryzowały się wysokim indeksem.

Warto natomiast wiedzieć, że istnieją pewne sposoby, po które można sięgnąć w celu jego obniżenia. Wśród nich wyróżnia się przede wszystkim, wspomniany wcześniej dodatek produktów białkowych lub tłuszczowych do posiłku, co powoduje spowolnienie wchłaniania i mniejszy wzrost glikemii i wyrzut insuliny. Dodatkowo, warto zadbać o to, aby gotując produkty zbożowe gotować je możliwie krótko (al. dente). Produkty rozgotowane będą miały wyższy indeks. Planując posiłki z owocami, dobrze jest też wybierać te mniej dojrzałe – im bardziej dojrzały owoc, tym większy jego indeks glikemiczny.

Cukier – największy wróg diety cukrzycowej

Nie jest tajemnicą, że najbardziej niekorzystnym składnikiem diety dla osób z cukrzycą jest cukier. Jego wyeliminowanie z diety jest często pierwszym krokiem, podejmowanym przez cukrzyków po rozpoznaniu choroby. Oczywiście, jest to jak najbardziej słuszne, jednak należy zdawać sobie sprawę, że cukier to nie tylko biały, kryształowy proszek, który mamy w cukiernicze, ale również składnik bardzo wielu produktów żywnościowych, w których może ukrywać się pod rozmaitymi nazwami.

Spotkać go można np. w formie syropu glukozowo-fruktozowego, dekstryny, dekstrozy, słodu jęczmiennego, syropu kukurydzianego, ekstraktu słodowego. Wszelkie produkty, w których składzie obecne są wyżej wymienione nazwy, nie powinny być stałym elementem diety osób z cukrzycą. Niestety często, można znaleźć je w produktach, których w pierwszej chwili nie podejrzewa się o dodatek cukru np. sosach warzywnych, dressingach do sałatek, gotowych zupach typu krem, jogurtach naturalnych, mieszankach musli. Niezmiennie ważne jest zatem, aby podczas zakupów dokładnie czytać etykiety produktów i wybierać te bez dodatku cukru i substancji słodzących.

Zamienniki cukru

Dobrymi i polecanymi cukrzykom substytutami cukru są przede wszystkim ksylitol, erytrytol i stewia. Ich niewątpliwą zaletą jest zerowy wpływ na stężenie glukozy we krwi oraz kaloryczność niższa niż tradycyjnego cukru. W związku z tym, kiedy przyzwyczajenie do słodkiego smaku jest bardzo silne i ciężko całkowicie z niego zrezygnować, stanowią one bardzo dobrą alternatywę np. jako słodzidło do gorących napojów, ciast, czy deserów.

Na co dodatkowo warto zwrócić uwagę w diecie cukrzycowej?

Bardzo ważna jest również witamina D oraz chrom. Najnowsze dane wskazują na związek niedoboru witaminy D z ryzykiem wystąpienia zaburzeń gospodarki węglowodanowej tj. insulinooporność, cukrzyca typu 2 i cukrzyca ciążowa.

Biorąc pod uwagę, iż jej deficyt jest bardzo powszechny w polskiej populacji, każdemu, zwłaszcza przed rozpoczęciem starań o dziecko, zaleca się wykonanie badań krwi z oznaczeniem metabolitu witaminy D. Na podstawie wyników badań możliwy jest dobór optymalnej dawki i czasu trwania suplementacji.

Jeśli chodzi o chrom – jego rola w zapobieganiu i leczeniu zaburzeń gospodarki węglowodanowej jest przedmiotem wielu badań. Najprawdopodobniej odpowiedni poziom chromu w organizmie jest niezbędny do prawidłowego wydzielania insuliny w odpowiedzi na wzrost stężenia cukru we krwi po spożyciu posiłku, jednak brakuje obecnie standardów i zaleceń dotyczących stosowania tego składnika. W celu zmniejszenia ryzyka deficytu oraz uzupełnienia prawdopodobnych niedoborów tego składnika zaleca się zwiększenie jego podaży wraz z dietą. Jego źródła to m.in. pełnoziarniste produkty zbożowe, mięso, drożdże, nasiona roślin strączkowych, ryby.

Podsumowanie

Dieta cukrzycowa w okresie prekoncepcyjnym powinna skupiać się na prawidłowej wartości energetycznej, ilości i jakości spożywanych węglowodanów, wybieraniu produktów o niskim indeksie glikemicznych i eliminacji cukru, na tyle na ile to możliwe. Zalecane jest również wprowadzenie indywidualnie dobranej suplementacji witaminy D oraz dbałość o odpowiednie spożycie chromu.