Dieta w infekcjach dróg moczowych
Spis treści
Infekcje dróg moczowych – informacje ogólne
Infekcje dróg moczowych są wynikiem przedostania się drobnoustrojów (najczęściej bakterii) i ich namnażania w układzie moczowym. Mogą występować niezależnie od płci i wieku, jednak najczęściej dotyczą kobiet po 20 roku życia. Wśród głównych przyczyn wyróżnia się nieprawidłową higienę, stosowanie antykoncepcji tj. wkładki czy spirale domaciczne, czy wysoką aktywność seksualną. Zakażenia układu moczowego mają tendencje do nawracania i dają wiele nieprzyjemnych objawów, których nie należy bagatelizować – nieleczone infekcje mogą doprowadzić do poważnych powikłań w postaci m.in. zapalenia nerek, które może wymagać hospitalizacji i długotrwałego, specjalistycznego leczenia.
Wśród objawów infekcji dróg moczowych, które powinny skłaniać do konsultacji ze specjalistą zalicza się:
- ból (najczęściej odczuwany jako pieczenie) podczas oddawania moczu
- parcie na pęcherz
- częste oddawanie niewielkich ilości moczu
- brunatne zabarwienie moczu
- bolesność w dole brzucha
Leczenie infekcji zależy od dokładnej przyczyny wywołującej zakażenie, stopnia rozprzestrzenienia drobnoustrojów w układzie moczowym, głównych objawów oraz zaawansowania choroby. Z większością infekcji można stosunkowo łatwo się uporać za pomocą odpowiedniej farmakoterapii, diety oraz przestrzeganiu zasad higieny. Szybkie wdrożenie leczenia jest istotne w profilaktyce poważniejszych powikłań, które w ciężkich przypadkach mogą stanowić nawet stan zagrożenia zdrowia i życia.
Dieta w profilaktyce i leczeniu infekcji dróg moczowych
Żywieniowa profilaktyka oraz leczenie infekcji dróg moczowych są niezwykle istotne zwłaszcza u osób z tendencją do nawracających zakażeń. Odpowiedni sposób żywienia może zmniejszyć ryzyko ich wystąpienia, złagodzić ich przebieg, jak również skrócić czas powrotu do zdrowia. Dieta osób z infekcjami dróg moczowych powinna opierać się na podaży odpowiedniej ilości płynów oraz produktów o działaniu moczopędnym, przeciwbakteryjnym i ochronnym, a jej skuteczność można podnieść za pomocą sprawdzonych, domowych metod stosowanych od wielu pokoleń.
Żurawina – naturalny lek na infekcje dróg moczowych
Żurawina nazywana jest naturalnym lekiem na infekcje dróg moczowych i często stanowi główny składnik aptecznych preparatów dedykowanych osobom z tym problemem. Owoce żurawiny są surowcem leczniczym od wieków wykorzystywanych w medycynach ludowych, a badania naukowe z ostatnich czasów potwierdzają jej właściwości.
Działanie żurawiny wynika z obecności w jej owocach wielu substancji bioaktywnych o działaniu przeciwzapalnym i bakteriobójczym, wśród których na największą uwagę zasługują proantocyjanidyny. Związki te „przyczepiają się” do bakterii dostających się do dróg moczowych, uniemożliwiają ich zagnieżdżenie w ścianach moczowodów i pęcherza oraz ułatwiają ich usuwanie wraz z moczem. Co więcej, żurawina działa zakwaszająco zwiększając ilość kwasu hipurowego w moczu – zakwaszenie moczu powoduje, iż staje się on niekorzystnym środowiskiem dla bakterii przez co zmniejsza ich ilość w układzie moczowym.
Najwyższą wartością odżywczą i działaniem leczniczym charakteryzują się świeże owoce żurawiny. Równie korzystne jest ich spożywanie w formie mrożonej lub pod postacią naturalnych soków, co stwarza możliwości ich wykorzystania w okresach o obniżonej dostępności do świeżych owoców. Zarówno mrożenie jak i procesy technologiczne tj. wyciskanie, czy przecieranie nie powodują większych strat cennych substancji bioaktywnych, w związku z tym zarówno mrożonki, jak i soki mogą być z powodzeniem wykorzystywane w profilaktyce i leczeniu zakażeń układu moczowego. Brakuje natomiast jednoznacznych danych dotyczących właściwości i skuteczności suszonych owoców żurawiny – prawdopodobnie zawartość proantocyjanidyn nie zmniejsza się znacząco, jednak w wyniku działania temperatury i długotrwałego przechowywania może dojść do strat innych cennych związków zawartych w żurawinie m.in. witamin. Dlatego, w przypadku dostępu do świeżych owoców, zawsze powinny one stanowić pierwszy, główny wybór, a przypadku braku możliwości ich wykorzystania, można wspomóc się produktami mrożonymi, sokami, bądź owocami suszonymi.
Korzystne działanie można zaobserwować już w wyniku spożycia trzech garści owoców lub szklanki soku żurawinowego dziennie – znacząco zmniejszają ryzyko wystąpienia kolejnej infekcji u kobiet z tendencją do ich nawracania. Warto włączyć takie ilości do codziennej diety zarówno w celach profilaktycznych, jak i leczniczych. Żurawina jest bezpieczna dla kobiet w ciąży i może być z powodzeniem stosowana również u przyszłych mam.
Czarne jagody pomocne w walce z infekcjami dróg moczowych
Obecność proantocyjanidyn hamujących zagnieżdżanie bakterii w układzie moczowym stwierdzono również w owocach czarnych jagód. W kontekście leczenia infekcji dróg moczowych ich dokładny wpływ, mechanizm działania, czy niezbędne do uzyskania dawki nie zostały tak dogłębnie poznane, jak w przypadku żurawiny, jednak uważa się, iż mogą stanowić cenny, naturalny produkt wspomagający leczenie zakażeń i zapobiegający ich nawrotom.
Podobnie, jak w przypadku żurawiny zalecane jest ich spożywanie przede wszystkim w postaci świeżych owoców, a także soków czy mrożonek. Osoby z tendencją do nawracających zakażeń układu moczowego w ramach profilaktyki powinny włączyć do codziennej diety jedną porcję jagód, przyjmując iż jedna porcja to dwie garści owoców lub szklanka naturalnego soku. Warto włączyć takie ilości do diety również podczas trwania infekcji w ramach uzupełnienia kuracji żurawiną i podniesienia skuteczności jej działania.
Olej lniany – tradycyjny, ludowy sposób na walkę z infekcjami dróg moczowych
Wykorzystanie oleju lnianego w ramach profilaktyki i leczenia zakażeń układu moczowego jest starodawnym ludowym sposobem uważanym za jeden z najskuteczniejszych podczas walki z nawracającymi infekcjami. Mimo, iż rzeczywiście jego wykorzystanie u wielu osób daje pożądane efekty w postaci zmniejszenia częstotliwości wystąpienia infekcji, skrócenia czasu jej trwania i złagodzenia przebiegu, brakuje wiarygodnych danych naukowych, które określiłyby, które z bioaktywnych składników oleju są odpowiedzialne za jego skuteczność. Wiadomo, iż działa ochronnie na nabłonek ścian pęcherza moczowego i moczowodów, przez co prawdopodobnie może zmniejszać przyleganie i zagnieżdżanie drobnoustrojów odpowiedzialnych za wywołanie zakażenia.
Już 1-3 łyżki oleju lnianego dziennie działają korzystnie i spożywane regularnie mogą zmniejszyć ryzyko infekcji, a także złagodzić jej objawy tj. bolesność w okolicy pęcherza moczowego. Dlatego warto włączyć je do diety w ramach dodatku do sałatek, surówek lub zup.
Podaż płynów w infekcjach dróg moczowych
Zapewnia to regularność i odpowiednią częstotliwość oddawania moczu w ciągu dnia, co umożliwia „wypłukiwanie” bakterii z pęcherza i dróg moczowych. Zapotrzebowanie na płyny jest kwestią bardzo indywidualną i zależy od masy ciała, wieku, płci, a także zwiększa się w przypadku podejmowania aktywności fizycznej oraz przebywania w otoczeniu o wysokich temperaturach. Standardowo zdrowym dorosłym zaleca się wypijanie minimum 1,5 litra płynów dziennie. Podczas trwania infekcji dróg moczowych konieczne jest zwiększenie tej ilości do około 35-40 ml/kg masy ciała w ciągu dnia (przykładowo kobieta o masie ciała wynoszącej 70 kg powinna zadbać o podaż 2,5-2,8 l płynów) w celu zwiększenia diurezy i eliminacji bakterii wraz z moczem.
Jakie płyny wybierać podczas infekcji dróg moczowych?
Woda
Najlepszym wyborem jest mineralna woda niegazowana i powinna ona stanowić główne źródło płynów. Stopień mineralizacji oraz nasycenia dwutlenkiem węgla w kontekście zakażeń układu moczowego, zgodnie z obecną wiedzą, nie ma większego znaczenia. Dlatego dozwolone jest wybieranie wody w zależności od indywidualnych preferencji oraz ogólnego stanu zdrowia (np. wody niskosodowe w nadciśnieniu tętniczym lub wapniowo-magnezowe w przypadku stwierdzonych niedoborów).
Kawa
Zawarta w kawie kofeina wykazuje działanie moczopędne w związku z czym można uznać ją za korzystną w leczeniu infekcji dróg moczowych. Jednak niektóre osoby po jej spożyciu zgłaszają zwiększoną bolesność w obrębie pęcherza moczowego, dlatego decyzja o włączeniu kawy do puli płynów podczas infekcji powinna być indywidualna, uwarunkowana tolerancją własnego organizmu. Za optymalne dla większości osób uznaje się wypijanie ok. 2-3 filiżanek kawy dziennie – większe ilości mogą prowadzić do nadmiernego pobudzenia, rozdrażnienia i problemów ze snem. Dozwolone są zarówno kawy czarne, jak i mleczne.
Herbata
Herbaty czarne, zielone i białe są źródłem teiny, która podobnie jak kofeina działa moczopędnie, dlatego warto włączyć je do puli płynów podczas infekcji dróg moczowych w ilości ok. 2-3 filiżanek dziennie. Im dłuższy czas parzenia tym więcej teiny przechodzi do naparu w związku z czym dłużej parzone herbaty mogą wykazywać silniejsze działanie. Należy pamiętać, iż mają one nie tylko właściwości moczopędne, ale także pobudzające – najlepiej wypijać je rano i w ciągu dnia, a unikać ich spożywania wieczorem, przed snem.
Soki owocowe
W dziennej podaży płynów można uwzględnić również soki owocowe – najlepiej świeżo wyciskane, z miąższem i bez dodatku cukru. Zgodnie z zaleceniami można włączyć je do codziennej diety w ilości ok. 250 ml – większe porcje nie są zalecane ze względu na fakt, iż soki charakteryzują się wyższą zawartością cukrów oraz mniejszą ilością błonnika w porównaniu do całych owoców. W profilaktyce i leczeniu infekcji dróg moczowych szczególnie polecane są soki z żurawiny i czarnych jagód, których działanie zostało dokładniej opisane w poprzednich częściach artykułu.
Jak zwiększać ilość płynów spożywanych w ciągu dnia?
Woda, kawa, herbata oraz soki owocowe odgrywają najistotniejszą rolę w zapewnieniu odpowiedniej podaży płynów, jednak w przypadkach kiedy ich niezbędna ilość jest trudna do osiągnięcia warto sięgnąć po produkty stałe charakteryzujące się ich wysoką zawartością. Są to głównie warzywa i owoce, które mogą stanowić bardzo dobre źródło wody w diecie.
Do tych o jej największej zawartości, a jednocześnie wykazujących korzystne działanie w profilaktyce i leczeniu infekcji dróg moczowych zalicza się:
- Ogórki – zawartość wody w ogórkach wynosi ok. 97%, co sprawia, iż są one uznawane za jedno z jej najlepszych źródeł. Warto włączyć je do diety w ramach dodatku do kanapek, sałatek, czy surówek, a także wykorzystać do przygotowywania soków warzywno-owocowych lub domowych lemoniad.
- Cukinie – woda stanowi ok. 95% masy cukinii, dlatego może stanowić jedno z jej lepszych źródeł. Należy pamiętać jednak, iż wszelkie procesy kulinarne podczas których produkty poddawane są działaniu wysokiej temperatury prowadzą do „odparowania” wody i zmniejszenia jej zawartości w produkcie końcowym. Dlatego w kontekście dostarczania odpowiednich ilości płynów najlepiej jest spożywać cukinię na surowo np. jako dodatek do sałatek, bądź surówek.
- Rzodkiewki – oprócz wysokiej zawartości wody wynoszącej ponad 90% masy, rzodkiewki wykazują działanie moczopędne oraz bakteriobójcze, wynikające z wysokiej zawartości związków fenolowych. Nazywana bywa naturalnym antybiotykiem, a jej obecność w diecie może przyczyniać się do zmniejszenia ryzyka infekcji oraz skrócenia czasu jej trwania. Najlepsze efekty obserwuje się przy jej regularnym spożyciu w ilości minimum 3 sztuk dziennie. Wykorzystać ją można jako składnik sałatek, dodatek do kanapek lub samodzielną przekąskę między posiłkami.
- Arbuzy – arbuz charakteryzuje się nie tylko wysoką zawartością wody, ale również działaniem moczopędnym. Nie posiada jednak właściwości antybakteryjnych dlatego podczas infekcji lub w ramach profilaktyki niezbędne jest jego łączenie z innymi produktami.
- Grejpfruty – zawartość wody w grejpfrutach wynosi ok. 80%. Co więcej, charakteryzują się wysoką zawartością witaminy C oraz antyoksydantów o działaniu przeciwzapalnym, dzięki czemu mogą zmniejszać ryzyko infekcji dróg moczowych oraz łagodzić ich przebieg. Należy pamiętać, aby nie spożywać tych owoców, ani ich soków jeśli przyjmowane są leki lub antybiotyki. W szczególności dotyczy to preparatów na nadciśnienie, leków przeciwzapkrzepowych, przeciwkaszlowych i immunosupresyjnych. j Zawarte w grejpfrutach kwercytyna i naryngenina hamują aktywność enzymów odpowiedzialnych za prawidłowy metabolizm leków w organizmie – proces ten zostaje spowolniony, w wyniku czego może dojść do długotrwałego utrzymywanie się wysokiego stężenia metabolitów leków we krwi, co w wielu przypadkach może stanowić nawet zagrożenie życia. Lista leków wchodzących w interakcje z substancjami zawartymi w owocach grejpfrutowych jest bardzo długa i w przypadku jakichkolwiek wątpliwości należy skonsultować się z lekarzem.
- Ananasy – oprócz znacznej zawartości wody ananasy są źródłem bromeliny, związku o działaniu przeciwbakteryjnym i przeciwzapalnym, której podaż z dietą może skracać czas trwania infekcji układu moczowego. Owoce te można spożywać zarówno w formie surowej, jak i mrożonej, a także w postaci soków. Za ilość, która dostarczy bromeliny w dawce niezbędnej do wykazania jej leczniczych efektów uważa się ok. 200 g owoców lub jedną szklankę soku.
Owoce i warzywa działające moczopędnie
W codziennym jadłospisie warto uwzględnić również warzywa i owoce działające moczopędnie, których podaż podczas infekcji dróg moczowych umożliwi szybsze i skuteczniejsze usuwanie drobnoustrojów z organizmu. Dotychczas nie zostały poznane dokładne mechanizmy, które prowadzą do zwiększenia diurezy po ich spożyciu, nie opracowano również dokładnych rekomendacji dotyczących wymaganej częstotliwości i ilości, w jakich powinny być one spożywane w profilaktyce i leczeniu. Rutynowo można uznać, że minimum 1 porcja (1 porcja=100 g) warzyw lub owoców o działaniu moczopędnym jest wskazana i skuteczna we wspomaganiu leczenia infekcji dróg moczowych i zapobieganiu ich nawrotom.
Wśród tych produktów wyróżnia się przede wszystkim:
- agrest
- gruszki
- truskawki
- poziomki
- seler
- chrzan
- bakłażan
- pomidory
Naturalne napary ziołowe w prewencji i leczeniu infekcji dróg moczowych
Codzienną podaż płynów warto urozmaicić również o naturalne napary ziołowe będące źródłem wielu substancji bioaktywnych korzystnych zarówno w prewencji, jak i leczeniu infekcji dróg moczowych.
Do najskuteczniejszych zalicza się:
Pokrzywa zwyczajna
Liście pokrzywy są często stosowane na problemy z drogami moczowymi, zwłaszcza z pęcherzem. Działa moczopędnie przez co zwiększa usuwanie bakterii wraz z moczem, a także może zmniejszać uczucie pieczenia podczas oddawania moczu.
Napar z liści pokrzywy: łyżkę suszonych, rozdrobnionych liści należy zalać szklanką wrzątku, odstawić na 3 minuty, a następnie wypić. Taki napar można spożywać 2-3 razy dziennie w ilości ok. 1 szklanki.
Mącznica lekarska
Liście mącznicy zawierają liczne substancje tj. związki fenolowe, arbutyna, garbniki, pochodne kwasu galusowego oraz triterpeny, które wykazują właściwości przeciwbakteryjne i antyseptycznie w stosunku do bakterii wywołujących infekcje układu moczowego. Najsilniejsze działanie przypisuje się arbutynie, która po spożyciu ulega przemianom do hydrochinonu – jest to jeden z najsilniejszych związków bakteriobójczych
Nawłoć
Ziele nawłoci zawiera wiele substancji bioaktywnych tj. flawonoidy i saponiny o działaniu moczopędnym, a także garbniki i kwasy organiczne o właściwościach przeciwzapalnych i przeciwbakteryjnych. Napar z ziela nawłoci jest pomocny w zakażeniach dróg moczowych, zmniejsza ich ilość oraz ułatwia usuwanie wraz z moczem – jego regularne spożywanie podczas trwania infekcji może wpłynąć na skrócenie czasu jej trwania oraz złagodzić objawy. Do przygotowaniu naparu należy wykorzystać 15 g suszonego ziela, zalać je szklanką wrzącej wody, następnie odstawić na 15-20 min i przecedzić. Tak przygotowany napar można wypijać 3 razy dziennie po ok. 1/3 szklanki.
Napar z liści nawłoci: łyżeczkę suszonych liści zalać szklanką wody, doprowadzić do wrzenia a następnie gotować na wolnym ogniu ok. 15-20 min. Tak przygotowany napar można wypijać raz dziennie w ilości maksymalnie jednej szklanki. Nie powinien być stosowany przez kobiety w trakcie ciąży, ze względu na brak jednoznacznych danych na temat jego bezpieczeństwa.
Skrzyp polny
Surowcem leczniczym skrzypu jest ziele, zawierające wiele soli mineralnych, witamin, saponin, kwasów organicznych, flawonoidów i krzemionki. Ma silne działanie moczopędne i przeciwzapalne – polecany jest w szczególności osobom z tendencją do nawracających infekcji oraz tworzenia kamieni w układzie moczowym.
Napar ze skrzypu: 5 g ziela należy zalać szklanką gorącej wody i podgrzewać na wolnym ogniu przez około 10 min. Podczas trwania infekcji napar można wypijać 3 razy dziennie w ilości jednej szklanki.
Brzoza brodawkowata
Liście, pączki oraz sok z brzozy uznawane są za jedne z najcenniejszych surowców leczniczych. Są one źródłem związków flawonoidowych, saponin, olejków eterycznych, witamin, kwasów organicznych i garbników. Ze względu na działanie moczopędne, odkażające i bakteriobójcze napary z liści i pączków są pomocne w walce z chorobami zapalnymi pęcherza, moczowodów, cewki moczowej – mogą przyczynić się do skrócenia czasu trwania infekcji oraz zmniejszenia nasilenia towarzyszących jej dolegliwości.
Napar z liści brzozy: 10 g liści suszonych, rozdrobnionych liści brzozy należy zalać szklanką gorącej, ale nie wrzącej wody, następnie podgrzewać w garnku na średnim ogniu ok. 10 min. Po przestudzeniu i przecedzeniu przygotowany napar można wypijać ok. 1-2 razy dziennie po jednej szklance.
Korzeń pietruszki
Korzeń pietruszki zawiera związki zwane furanokumarynami działające moczopędnie, przeciwzapalnie oraz bakteriobójczo. Dlatego może przynieść korzystne efekty u osób borykających się z infekcjami dróg moczowych. Jednak, aby zapewnić sobie jego skuteczność niezbędna jest regularność – jednorazowe spożycie podczas zakażenia może okazać się niewystarczające, w związku z czym zaleca się jego stosowanie w ramach profilaktyki, przez minimum 2 tygodnie. Korzeń pietruszki można spożywać na surowo, po ugotowaniu lub upieczeniu w ilości około ½ sztuki dziennie lub w formie naparów.
Napar z pietruszki: łyżkę drobno startego lub posiekanego korzenia pietruszki należy zalać szklanką ciepłej wody i gotować na niewielkim ogniu około 15 min. Następnie przecedzić i wypijać 1-2 razy dziennie po jednej szklance.
Mniszek lekarski
Napary z mniszka lekarskiego bywają nazywane naturalnym lekiem na zapalenia pęcherza moczowego i remedium na bolesne oddawanie moczu. Oprócz związków moczopędnych, ułatwiających usuwanie bakterii z dróg moczowych, mniszek zawiera także olejki eteryczne o działaniu przeciwzapalnym oraz substancje śluzowe działające osłaniająco na błonę śluzową pęcherza.
Napar z mniszka lekarskiego: łyżeczkę ziół należy wsypać do szklanki gorącej wody i odstawić pod przykryciem na ok. 20 min, po tym czasie przecedzić. Napar można wypijać 2 razy dziennie po jednej szklance podczas trwania infekcji.
Czarny bez
Kwiaty czarnego bzu wykazują działanie moczopędne i przeciwbakteryjne, co jest wynikiem wysokiej zawartości kwasów fenylowych zwłaszcza kawowego i chlorogenowego. Regularne spożywanie przygotowanych z nich naparów podczas infekcji dróg moczowych (w szczególności zapalenia pęcherza) pozwala na skrócenie czasu ich trwania, a także złagodzenie przebiegu i dolegliwości takich jak ból pęcherza oraz podczas oddawania moczu.
Napar z kwiatów czarnego bzu: łyżeczkę suszonych kwiatów czarnego bzu należy zalać szklanką gorącej wody i odstawić na 5-10 min. Tak przygotowany napar najlepiej wypijać 2 razy dziennie po jednej szklance.
Lubczyk ogrodowy
Korzeń lubczyku są bogatym źródłem kumaryn i olejków eterycznych wykazujących silne działanie moczopędne. Dlatego regularne wypijanie ich naparów wspomaga leczenie infekcji dróg moczowych i zapalenia pęcherza w wyniku zwiększonego wydalania drobnoustrojów wraz z moczem.
Napar z lubczyku: jedną łyżeczkę korzenia lubczyku należy wsypać do garnka, zalać szklanką zimnej wody i doprowadzić do wrzenia. Przecedzić od razu po zagotowaniu i odstawić pod przykryciem do wystygnięcia. Wypijać w ilości 2 szklanek dziennie.
Podsumowanie
W profilaktyce i leczeniu zakażeń układu moczowego najsilniejsze właściwości i największą skuteczność wykazuje żurawina. Zawdzięcza to zawartości dużej ilości bioaktywnych związków, które uniemożliwiają zagnieżdżenie drobnoustrojów patogennych w ścianach dróg moczowych, umożliwiając tym samym ich eliminację z organizmu wraz z wydalanym moczem. Podobne działanie wykazują czarne jagody – włączenie obu tych gatunków owoców do codziennej diety może zmniejszyć ryzyko wystąpienia infekcji, skrócić czas jej trwania, a także złagodzić towarzyszące jej objawy. Kluczowe w leczeniu zakażeń układu moczowego jest również wypijanie odpowiedniej ilości płynów, dzięki czemu możliwe będzie „wypłukanie” bakterii z dróg moczowych. W tym celu należy wypierać przede wszystkim naturalną wodę mineralną, a w ramach uzupełnienia puli płynów można sięgać również po kawy, herbaty, czy soki owocowe. Pomocne są również naturalne ziołowe napary z surowców bogatych w przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i moczopędne związki np. pokrzywy, mącznicy, brzozy, skrzypu bądź nawłoci.