Progesteron jest hormonem steroidowym, wydzielanym przez komórki lutealne ciałka żółtego (głównie przez tzw. duże komórki oraz w mniejszym stopniu przez małe komórki lutealne), łożysko, a także w warstwie pasmowatej i siatkowatej kory nadnerczy, oraz w ośrodkowym układzie nerwowym. Wydzielanie progesteronu przez ciałko żółte odbywa się pulsacyjnie.

Stężenie progesteronu jest niskie w czasie fazy folikularnej (I faza cyklu miesięcznego), szybko wzrasta po owulacji – w fazie lutealnej cyklu i osiąga maksymalny poziom od pięciu do dziesięciu dni po szczycie wydzielania LH (21 – 23 dzień cyklu). Jeśli nie dochodzi do zapłodnienia, stężenie progesteronu szybko spada do wartości wyjściowej dla fazy folikularnej. Ponieważ progesteron jest główne syntetyzowany i wydzielany przez ciałko żółte, a to powstaje w wyniku pęknięcia pęcherzyka Graffa i uwolnienia komórki jajowej – to taki sposób zmiany stężeń, powoduje, że pomiar progesteronu jest wygodną i precyzyjną metodą potwierdzenia owulacji.

Oznaczenie poziomu progesteronu wykorzystujemy do diagnostyki:

• niepłodności,
• zaburzeń hormonalnych,
• wyznaczenia dnia owulacji,
• monitorowania leczenia w diagnostyce ciąży pozamacicznej i zagrażających poronień,
• w przypadku plamień i krwawień z macicy u ciężarnych.

Rola progesteronu

• Relaksacja mięśniówki gładkiej m.in. naczyń krwionośnych, jajowodów czy oskrzeli
• Rozwój endometrium, umożliwiający zagnieżdżenie się zapłodnionej komórki jajowej
• Hamowanie nadmiernego rozrostu endometrium pod wpływem działania estrogenów
• Cykliczne zmiany w nabłonku jajowodów, szyjki macicy i pochwy.

Pomiary stężenia progesteronu wykorzystywane są do oceny indukcji owulacji, monitorowania terapii zastępczej progesteronem, a także do wykrywania i oceny ryzyka poronienia we wczesnym okresie ciąży. Jeżeli poziom progesteronu jest zbyt niski w fazie lutealnej, może to świadczyć o braku owulacji.

Rola progesteronu w ciąży

Progesteron jest hormonem niezbędnym do utrzymania ciąży przez cały okres jej trwania.

• Hamuje syntezę receptorów oksytocyny, przez co zmniejsza wrażliwość macicy na oksytocynę – jest to tzw. blok progesteronowy. Oksytocyna odpowiada za skurcze macicy, ma to znaczenie w czasie porodu.
• Hamuje poród, znosi samoistną czynność skurczową ciężarnej macicy.
• Hamuje odpowiedź immunologiczną matki na antygeny płodu.
• Jest substratem do produkcji kortykosteroidów i mineralokortykoidów płodu.
• Pobudza błonę śluzową jajowodów i macicy do wydzielania substancji odżywczych.
• Przygotowuje gruczoł sutkowy do laktacji.
• Hamuje powstawanie  prostaglandyn odpowiedzialnych za czynność skurczową mięśni gładkich, w tym macicy.
• Zatrzymuje wodę – co wywołuje obrzęki u ciężarnej.
• Rozszerza żyły. Wolniejszy przepływ krwi – sprzyja powstawaniu żylaków,
• Bierze udział w powstawaniu przebarwień skóry (ostuda).

Inne metaboliczne efekty oddziaływania progesteronu to:

• Podwyższanie temperatury ciała, stymulacja oddychania.
• Obniżanie stężenia aminokwasów w surowicy krwi.
• Normalizacja poziomu glukozy w surowicy krwi.
• Działanie przeciwandrogenne, polegające na hamowaniu aktywności 5alfa reduktazy, przekształcającej testosteron w dihydrotestosteron.

Spadek poziomu progesteronu po porodzie może spowodować wahania nastroju, zwane depresją poporodową (piszemy o niej w artykule DEPRESJA POPORODOWA).

Wartości prawidłowe

*wg. Cobas firmy Roche