Magnez należy obok sodu, potasu, wapnia czy fosforu do tzw. makroelementów, czyli pierwiastków chemicznych, których zawartość w naszym organizmie jest stosunkowo wysoka, a ich minimalna dobowa podaż w codziennej diecie powinna wynosić przynajmniej 100 mg.

Świadczy to o tym, że właściwa ilość i stężenie magnezu w surowicy są niezbędne do właściwego funkcjonowania i prawidłowego przebiegu wielu reakcji enzymatycznych i przemian komórkowych – magnez uczestniczy m.in. czynnie w syntezie tzw. adenozynotrifosforanu (ang. adenosine triphosphate, ATP), czyli związku chemicznego, który stanowi podstawowe źródło energii możliwe do spożytkowania przez nasze komórki i tkanki.
Dodatkowo jony magnezu regulują gospodarkę wapniową i przewodnictwo nerwowo-mięśniowe przez co zapobiegają m.in. skurczom mięśni czy rozwojowi potencjalnie groźnych dla zdrowia czy życia zaburzeniom przewodnictwa w obrębie mięśnia sercowego. Ponadto uważa się, że jony magnezu, w nie do końca jeszcze wyjaśnionym mechanizmie, wpływają na zmniejszenie ryzyka rozwoju niektórych zaburzeń psychicznych,w tym głównie depresji.

Zalecenia dietetyczne dotyczące magnezu i jego funkcja w okresie ciąży

Obecny w Stanach Zjednoczonych Narodowy Instytut Zdrowia (ang. National Institutes of Health, NIH) podaje, że w celu utrzymania właściwego poziomu magnezu w surowicy, jego podaż w diecie u osób pomiędzy 19, a 30 rokiem życia powinna wynosić około 400 mg dla mężczyzn i 310 mg dla kobiet. Za szczególnie bogate w magnez uznaje się m.in. produkty takie jak: migdały, szpinak, orzechy nerkowca, chleb pełnoziarnisty, ziemniaki czy ryż.

Magnez w okresie ciąży jest niezbędny m.in. do rozwoju ośrodkowego układu nerwowego czy układu kostnego u nienarodzonego dziecka. Zapotrzebowanie na magnez u kobiet w ciąży pomiędzy 19, a 30 rokiem życia określa się na około 350 mg na dobę, a w momencie rozpoczęcia karmienia piersią na około 310 mg na dobę – u kobiet starszych będących w ciąży dobowe, minimalne dawki magnezu w analogicznych sytuacjach powinny być o około 10 mg wyższe. Z kolei u nastoletnich mam, w wieku pomiędzy 14, a 18 lat rekomenduje się przyjmowanie co najmniej 400 mg magnezu na dobę w okresie ciąży i 360 mg na dobę podczas laktacji – ma to związek z faktem, że u tak młodych osób wciąż nie zakończył się ostatecznie proces wzrastania kości, które to do swojego prawidłowego rozwoju wykorzystują znaczne ilości tego pierwiastka.

Przypuszcza się, że suplementacja magnezu w okresie ciąży może mieć pozytywny wpływ na zmniejszenie częstości występowania stanu przedrzucawkowego u kobiet czy niedoborów masy ciała u dzieci, jednakże na dzień dzisiejszy, z powodu braku odpowiednio przeprowadzonych badań, nie określono jednoznacznie korzyści płynących z rutynowej suplementacji magnezu w okresie ciąży.

Dodatkowo przypuszcza się również, że część obserwowanych w okresie ciąży zmian adaptacyjnych w układzie sercowo-naczyniowym – takich jak przyspieszenie akcji serca czy spadek oporu obwodowego (rozkurczenie obwodowych naczyń krwionośnych) i średniego ciśnienia tętniczego – może być, po części, wynikiem zmian w gospodarce magnezowej.

Przyczyny niedoboru magnezu

Określono, że prawidłowe stężenie magnezu w surowicy powinno mieścić się w przedziale pomiędzy 0,65 mmol/l, a 1,2 mmol/l – stan zmniejszonego stężenia magnezu określa się jako hipomagnezemię, a zwiększonego jako hipermagnezemię.

Z powodu uczestnictwa magnezu w wielu reakcjach enzymatycznych częściej obserwuje się jego niedobór niż nadmiar w organizmie – podobna sytuacja dotyczy również kobiet w ciąży. U znacznej części kobiet spodziewających się dziecka obserwuje się obniżone stężenie magnezu w surowicy, co jest konsekwencją wzmożonego wykorzystywania tego pierwiastka przez płód w rozwoju i stabilizacji m.in. błon komórkowych czy kości. Za główne przyczyny niedoboru magnezu uważa się jego niedostateczną podaż w diecie i zaburzenia wchłaniania tego pierwiastka.

Szacuje się, że średni stopień biodostępności magnezu z przyjmowanym doustnie pożywieniem wynosi około 50% i może ulec obniżeniu w przypadku m.in. chorób przewodu pokarmowego, szczególnie tych dotyczących jelita cienkiego (np. stany po operacjach resekcyjnych tego odcinka) czy przewlekłego stosowania tzw. inhibitorów pompy protonowej. Inhibitory pompy protonowej (np. omeprazol czy pantoprazol) są lekami, które poprzez swoje działanie, powodują podwyższenie pH soku żołądkowego, czyli zmniejszają jego kwasowość – skutkiem tego mogą być zaburzenia trawienia pokarmów i zmniejszenie biodostępności zawartych w nich jonów magnezu.

W rzadkich przypadkach niedobór magnezu związany może być z wrodzonymi, bądź nabytymi chorobami nerek, które z powodu upośledzenia swojej funkcji, nie są w stanie, w sposób prawidłowy, odzyskiwać przesączającego się z surowicy magnezu – dochodzi wtedy do nadmiernej utraty jonów magnezu wraz z wydalanym moczem i rozwoju hipomagnezemii.

Objawy niedoboru magnezu

Zazwyczaj niedobory magnezu objawiają się początkowo m.in. okresowo nawracającymi, bolesnymi skurczami mięśni łydek, które dosyć często występują w porze nocnej szczególnie u kobiet w ciąży – najczęściej w trakcie drugiego i trzeciego trymestru.

Dodatkowo przewlekła, nieleczona i niewyrównana hipomagnezemia doprowadzić może także m.in. do niemiarowości rytmu serca pod postacią dodatkowych pobudzeń komorowych, migotania przedsionków czy nawet groźnego dla życia migotania komór. Konsekwencją niedoborów magnezu mogą być także drgawki, powtarzające się skurcze czy osłabienie siły określonych partii mięśniowych m.in. kończyn, powiek czy języka. W skrajnych przypadkach znaczna, niewyrównana hipomagnezemia spowodować może upośledzenie funkcji mięśni zaangażowanych w pracę układu oddechowego, co jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia.

Leczenie niedoboru magnezu

Najważniejsze, w procesie diagnostycznym i leczniczym, jest ustalenie przyczyny odpowiedzialnej za rozwój hipomagnezemii i jej wyeliminowanie – dodatkowa suplementacja związkami magnezu pełni, najczęściej, rolę wspomagającą powrót pacjentki do zdrowia.

Standardowo, w uzupełnianiu zapasów magnezu w organizmie, stosuje się odpowiednie preparaty doustne, bądź dożylne.
Znaczna część dostępnych na rynku preparatów magnezu zawiera w swoim składzie również witaminę B6, której rola, w tym przypadku, polega na ułatwieniu wchłaniania się związków magnezu z śluzówki przewodu pokarmowego.

Zdarzają się także przypadki, w których pomimo przewlekłego stosowania związków magnezu, wciąż stwierdza się jego niedobór w organizmie – może to wynikać z obecności innych zaburzeń elektrolitowych np. pod postacią zbyt niskiego stężenia potasu. Sytuacje takie wymagają wyrównania także tych niedoborów, co ułatwia powrót gospodarki magnezowej do stanu wyjściowego.

Doustne związki magnezu czy to w postaci tabletek, kapsułek czy roztworów do spożycia stosuje się głównie u osób z bezobjawową, przypadkowo wykrytą hipomagnezemią. Dotyczy to także kobiet w ciąży, u których w rutynowych badaniach krwi stwierdzono niedobór jonów magnezu. Najlepiej w takich sytuacjach ewentualną decyzję o regularnym przyjmowaniu określonych preparatów magnezu skonsultować z lekarzem.

Dawka i forma poszczególnych preparatów magnezu różni w zależności od producenta, np. w suplemencie diety Chela-Mag B6 Forte jedna kapsułka zawiera 200mg magnezu pod postacią tzw. diglicynianu magnezu i 2 mg witaminy B6. Dostępne są również suplementy magnezu w postaci płynnej, jak np. Chela-Mag B6 Forte SHOT, którego dawka, zawarta w 25 ml ampułce, wynosi 375 mg magnezu i 1,4 mg witaminy B6.
Spotkać się można także z magnezem o uwolnionym przedłużaniu takim jak Magnez MSE, który zawiera 300 mg magnezu w jednej tabletce w postaci tlenku magnezu czy Potazek MAG, gdzie jedna porcja produktu (2 kapsułki) zawiera 1000mg chlorek potasu i 100mg magnezu w postaci jego cytrynianu.

Według rekomendacji Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego (PTG) łączna dobowa dawka magnezu, w zależności od stanu zdrowia wahać się może pomiędzy 200mg, a 1000mg. Należy zauważyć, że stosunkowo częstym działaniem niepożądanym doustnych preparatów magnezu są dolegliwości żołądkowo-jelitowe, głównie pod postacią biegunek – są one mniej dokuczliwe w przypadku wyboru preparatów o powolnym uwalnianiu.

Z kolei objawowa hipomagnezemia wymaga najczęściej szybkiej, dożylnej podaży magnezu pod postacią tzw. siarczanu magnezu, co pozwala w krótkim czasie uzupełnić tkankowe zapasy jonów magnezu.

Siarczan magnezu znalazł istotne zastosowanie w położnictwie. Ocenia się, że podaż siarczan magnezu kobietom w ciąży, które zagrożone są porodem przedwczesnym zmniejsza u ich dzieci ryzyko uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego m.in. pod postacią mózgowego porażenia dziecięcego. Należy jednak zauważyć, że sam siarczan magnezu nie opóźnia i nie zapobiega samemu porodowi przedwczesnemu, a jedynie poprawia długoterminowe rokowanie dotyczące rozwoju i przeżycia danego dziecka. Mózgowym porażeniem dziecięcym, zwanym również chorobą Little’a, określa się niepostępujące w czasie uszkodzenie mózgu we wczesnym okresie rozwoju dziecka, które objawia się m.in. zaburzeniami postawy, chodu czy napięcia mięśniowego.

Doniesienia dotyczące korzystnego wpływu magnezu na stan zdrowia dzieci zagrożonych porodem przedwczesnym znalazły potwierdzenie w tzw. metaanalizie (zbiorcze podsumowanie i wspólna analiza wielu badań) Cochrane. Nie ustalono jednakże jednoznacznie, jaka dawka siarczanu magnezu i jaki sposób jego podania pacjentce przynosi najlepsze rezultaty.

Szybka podaż siarczan magnezu odgrywa ponadto istotną rolę w leczeniu tzw. rzucawki. Rzucawką określa się wystąpienie śpiączki, bądź drgawek u kobiety w ciąży, u której stwierdzono wcześniej nadciśnienie tętnicze lub tzw. stan przedrzucawkowy, czyli jednoczesne występowanie nadciśnienia tętniczego z białkomoczem 300 mg na dobę. Sama rzucawka w rzadszych przypadkach rozwinąć się może także u kobiet w ciąży bez żadnej uchwytnej, konkretnej przyczyny. Dokładny mechanizm pozytywnego wpływu i działania jonów magnezu nie został w tym przypadku w pełni poznany. Szacuje się, że w przebiegu rzucawki wczesna podaż siarczanu magnezu działa protekcyjnie na ośrodkowy układ nerwowy m.in. dzięki zapobieganiu znacznemu obrzękowi mózgu.

Dodatkowo siarczan magnezu jest związkiem chemicznym, który znalazł zastosowanie również w medycynie ratunkowej. Jony magnezu, poprzez swój wpływ powodujący spadek pobudliwości i przewodnictwa w obrębie mięśnia sercowego przeciwdziałają, w określonych sytuacjach, jego niedotlenieniu. Sprawia to, że dożylne preparaty siarczanu magnezu są szeroko stosowane w przerywaniu groźnego dla życia częstoskurczu komorowego torsades de pointes, który określa się także jako balet serca.

Przyczyny nadmiaru magnezu w organizmie

Stosunkowo rzadki stan przeładowania organizmu magnezem występuję najczęściej w przypadku przewlekłego stosowania wybranych leków w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, które w swoim składzie zawierają m.in. wodorotlenek magnezu wykazujący działanie neutralizujące wobec obecnego w żołądku kwasu solnego, co pomaga w pozbyciu się uczucia zgagi, które towarzyszy niektórych kobietom w ciąży. Część takich preparatów dostępnych jest bez recepty – ich niewłaściwe stosowanie, szczególnie bez konsultacji z lekarzem, w skrajnych sytuacjach doprowadzić może do rozwoju hipermagnezemii.

Do innych przyczyn hipermagnezemii zalicza się także ostrą czy przewlekłą niewydolność nerek – chorobowo zmieniony miąższ nerki nie jest w stanie, w przypadku zbyt dużej podaży magnezu do organizmu, pozbyć się jego nadmiaru wraz z wydalanym moczem. Stany zwiększonego stężenia magnezu zaobserwować można również w przebiegu leczenia niektórych chorób psychiatrycznych, w których stosuje się lit, jak np. choroba afektywna dwubiegunowa.

Objawy hipermagnezemii

Łagodna hipermagnezemia przebiega zazwyczaj bezobjawowo. Z kolei znaczny nadmiar magnezu w organizmie manifestuje się pod postacią osłabienia i porażenia funkcji mięśni, co prowadzić może do zaparć, zaburzeń w oddawaniu moczu, problemów z oddychaniem czy zaburzeń przewodnictwa w obrębie mięśnia sercowego. Pojawić się mogą także nudności i wymioty, które nieleczone sprzyjać mogą pogłębieniu się zaburzeń elektrolitowych w organizmie.

Leczenie hipermagnezemii

Poza dążeniem do usunięcia przyczyny odpowiedzialnej za rozwój hipermagnezemii w leczeniu zastosowanie znajduje także podaż określonych leków moczopędnych zwiększających wydalanie jonów magnezu z moczem, dializoterapia czy dożylne preparaty wapnia, które poprzez swój w dużej mierze przeciwstawny do magnezu wpływ na mięśnie, w tym mięsień sercowy czy mięśnie oddechowe zmniejszają ryzyko groźnych dla życia zaburzeń.

Bibliografia

1. Wilhelm Jahnen-Dechent and Markus Ketteler, Magnesium basics. Clin Kidney J. 2012 Feb; 5(Suppl 1): i3–i14.
2. Makrides M, Crosby DD, Bain E, Crowther CA. Magnesium supplementation in pregnancy. Cochrane Database Syst Rev. 2014 Apr 3;(4).
3.  Zarcone R, Cardone G, Bellini P. Role of magnesium in pregnancy. Panminerva Med. 1994 Dec;36(4):168-70.
4. Yamasaki M. Magnesium and pregnancy. Clin Calcium. 2012 Aug;22(8).
5. Enaruna NO, Ande A, Okpere EE. Clinical significance of low serum magnesium in pregnant women attending the University of Benin Teaching Hospital. Niger J Clin Pract. 2013 Oct-Dec;16(4):448-53.
6. NIH, National Institutes of Health Office of Dietary Supplements Magnesium Fact Sheet for Health Professionals
7. Dietary Reference Intakes for Calcium, Phosphorus, Magnesium, Vitamin D, and Fluoride
   Institute of Medicine (US) Standing Committee on the Scientific Evaluation of Dietary Reference Intakes. Washington (DC): National Academies Press (US); 1997.
8. Yamamoto S, Uenishi K.Nutrition and bone health. Magnesium-rich foods and bone health. Clin Calcium. 2010 May;20(5):768-74.
9. Interna Szczeklika – Podręcznik chorób wewnętrznych 2017 Rok wydania: 2017 r. , Wydawca: Medycyna Praktyczna
10. Bain E, Middleton P, Crowther CA Cochrane Different magnesium sulphate regimens given to women at risk of preterm birth to help protect the baby’s brain and improve long-term outcomes 15 February 2012
11. Medical dictionary – macroelement
12. National Institutes of Health Office of Dietetary Supplements, Magnesium Fact Sheet for Health Professionals
13. Serefko A1, Szopa A, Wlaź P, Nowak G, Radziwoń-Zaleska M, Skalski M, Poleszak E. Magnesium in depression. Pharmacol Rep. 2013;65(3):547-54.
14.  Anna G. Euser, PhD and Marilyn J. Cipolla, PhD Magnesium sulfate treatment for the prevention of eclampsia: A brief review Stroke. 2009 Apr; 40(4): 1169–1175.
15. Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania witamin i mikroelementów u kobiet planujących ciążę, ciężarnych i karmiących Ginekol Pol. 5/2014, 85, 395-399